460 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) namazyň soňunda okan dogasy. Bu dogada şerinden gaçylyp, Allaha sygynylan zatlar (istiäze). Berginiň erbet zatdygy hakdaky rowaýatlar

Başy » JEMAGAT NAMAZY WE NAMAZA DURMAK KITABY » 460 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) namazyň soňunda okan dogasy. Bu dogada şerinden gaçylyp, Allaha sygynylan zatlar (istiäze). Berginiň erbet zatdygy hakdaky rowaýatlar

      عَنْ عائِشَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ رَضِيَ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ كانَ يَدْعُو فى  الصَّلاَةِ: ( اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ ، وأََعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ    الْمَحْيَا وفِتْنَةِ وَالْمَمَاتِ ، اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْمَأْثَمِ وَالْمَغْرَمِ ). فَقَالَ لَهُ قائِلٌ: ما أَكْثَرَ ما تَستَعِيذُ مِنْ الْمُغْرَمِ ، فَقَالَ: (إنَّ الرَّجُلَ إذَا غَرِمَ ، حَدَّثَ فَكَذَبَ ، وَوَعَدَ فَأَخْلَفَ).

 

         Hezreti Äşe Syddyka (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) namazda1: «Allahümme inni aguwzü bike min azäbil-kabri. We aguwzübike min fitnetil-mesiýhid-Deçjäl. We aguwzu bike min fitnetil-Mahýäwel-memäti. Allahümme inni aguwzü bike minel-Me’semi wel-Magremi»2diýip doga ederdi. Biri ondan3: «Magremden (ýagny bergiden) gaçyp, Allaha şeýle köp sygynmagyň sebäbi näme?» diýip sorady. Şonda Allahyň Resuly (s.a.w.): «Adam bergä batanda,ýalan sözlär, söz berer-de, sözünde durmaz» diýdi»4.

 

1«Namazda» diýmek bilen namazyň haýsy rukunyndaşu doganyň okalandygy gutarnykly mälim bolmasa-da, doganyň namazyň soňundakyteşehhütden soňra we salamdan öňürti okalmagynyň has ýerlikli boljagy aklyňajaý bolmagyndan başga-da, käbir habarlar tarapyndanhem tassyklanylýar. Mysal üçin, şundan öňki hadysyň başga bir ýoldan gelen nusgasynyň (462-nji hadys) soňunda: «Soňra islän dogasyny saýlar» diýlişi ýaly, Ibn Huzaýmanyň kitabynda Abdullah ibn Tawusyň adyndan şeýle bir rowaýat beýan edilýär: «Kakam teşehhütden soňra örän sarpa goýýan käbir sözleriniaýdardy. Men ondan: «Iki teşehhüdiň ikisinde-de şeýderdimi?» diýip soradym. Ol: «Ýok, soňky teşehhütde» diýdi. Men: «Şol sözler haýsylardyr» diýenimden soňra hem: «Aguwzubillähi min azabil-kabri...» diýip jogap berdi. Bu doganyň Äşäniň (r.a.) adyndan beýan edilendigi habar berilýär». Diýmek,ol bu hadysyň başgaçarak beýan edilen bir nusgasydyr. Bu nusgalar bolsa biri-birini düşündirýärler. Şoňa laýyklykda, şu doganyň namazda ikinji teşehhütden soňraokalandygy aýan bolýar. Hususanhem,şu doganyň ahyrky teşehhütdeokalmalydygy barada Ebu Hüreýräniň (r.a.) adyndan dürli ýollardan beýan edilen rowaýat hem bar.

2Şu hadysy-şeribe görä, namazda şerinden gaçylyp, Allaha sygynylan zatlar şulardyr: 1) gabyrazaby; 2) mesih Deçjalyň pitnesi; 3) mahýä, ýagny, durmuşyň pitnesi; 4) memat, ýagny, ölüm ýa-da ölüm pursadynyň pitnesi; 5) mesem, ýagny, günä; 6) magrem, ýagny, bergi-borç.

            Gabyr azabyndan gaçyp, Allaha sygynmagymyz bu azabyň hakykatdanhembardygyny we mugtazylaakymyna uýýanlaryň hem-de beýleki inkär edijileriň ýalňyşýandyklaryny tassyklaýar (76, 163, 417-nji hadyslara-da seret).

            «Fitne» aslynda «synamak» diýmegi aňladýar. Soň-soňlar göwnüňe ýaran bir zatdan lezzet alyp, aldanmaga-da, dogry ýoldan çykmaga-da, günä gazanmaga-da, imansyzlyga-da, adam öldürmäge-de we şuňa meňzeşlere-de «fitne» diýmäge başlapdyrlar.

            «Mesih» diýip, Isa ibn Merýem alaýhyssalam hezretlerini-de, Deçjaly-da atlandyrýarlar. Ýöne ikinjisi mydama, Deçjal diýmek şerti bilen, birinjiden tapawutlandyrylýar. Özünde haýyrdan nam-nyşan bolmajakdygy, ýa-da bir gözi kör bolup, ýeke gözli boljakdygy, ýa bolmasa, peýda bolan zamanynda az wagtyň içinde ýer ýüzüne aýlanjakdygy üçin Deçjala mesih diýlipdir.

            Mesih ibn Merýem alaýhyssalamyň mübärek adynyň gelip çykyşy hakynda dürli-dürli garaýyşlar beýan edilen bolsa-da, onuň ibran dilindäki «meşihä» sözünden alnandygy hakyndaky pikir hemmesinden saldamly görünýär.

            «Deçjal» sözüniň hakykaty ýalan ýaly edip görkezýän hilegär, ýalançy we daşyndan gowy görünýän diýen ýaly manylary bar. Ol ahyrzamanda hudaýlyk dawasyny etjek näkesiň adydyr. Şu melgunyňhem peýda boljagy köpsanly hadysy-şerifler hem-de şu hadysdaky ol hakda aýdylan sözler bilen subut bolýar.

            «Mahýä», ýagny, durmuş pitnesi adamyň ömür ýolunda duşýan dünýä aldanmak, haram hyjuwa erkiňi aldyrmak, nadanlyklaryň yzynda selpemek we iň aýlyganjy-da (Allah daş etsin!) öljek pursatyňda synaga duçar bolmak ýaly zatlardyr.

«Memat», ýagny, ölüm pitnesi gabyr pitnesi ýa-da adamyň soňky demindeduçar bolýan synagydyr. Ölüm pitnesine gabyr pitnesi diýilmegi (gabyr azabyndan gaçyp, Allaha sygynmak barada has öň aýdylandygy üçin) şol bir zady iki gezek gaýtalamak dälmi? Gabyr azabynyň gabyr pitnesi (synagy) bilen baglanyşyklydygyna düşünilse, biriniň beýlekä sebäp bolýandygy üçin,olar aýry manylara eýe bolýar. Hakim Tirmizi «Newädirul-Usul» atly kitabynda ölüden: «Rebbiň kimdir?» soralan wagty,şeýtanyň onuň garşysyna geçip we özüne yşarat edip: «Rebbiň mendigi şübhesizdir» diýjegi beýan edilýär. Şu rowaýaty Sufýan Söwri gürrüň beripdir. Şu soragyňberlen gününde imanyň sarsmazlygy üçin, doga etmek ýola goýlupdyr. Ýene Hakim Tirmizi Amr ibn Mürrä baryp ýetýän gowy bir rowaýatçylar zynjyry arkaly gelip ýeten rowaýatynda sahabalaryň ölini gabra salan pursatlarynda: «Allahym, şu guluňy şeýtandan gora» diýmegi gowy görendiklerini beýan edýär. Emriň başynda gabyr azaby bilen mesih Deçjalyň pitnesinden gaçyp, Allaha sygynmaklykündelýär-de, soňra umumylykdanhususylyga geçilip, durmuş pitnesi we ölüm pitnesi ýatlanylýar. Diýmek,bu ýerde ilki iki sany esasy pitne agzalyp, soňra şolara degişli alamatlar hakda aýdylypdyr.

«Mesem» günä diýmekdir. «Magrem» bolsa bergini aňladýar.

3Allahyň Resulyna (s.a.w.) şu sowaly beren adamyň ady anyklanmadyk hembolsa, Nesaýynyň kitabyndaky hezreti Äşäniň (r.a.) adyndan beýan edilen bir rowaýatda: «Ýa Allahyň Resuly, magremden gaçyp, Allaha sygynýandygyňy köp gaýtalaýarsyň!» diýdim» diýilmegi,şu ýerde kimdigi aýdylmadyk adamyň onuň özüdigini görkezýär.

4Meselem,bergi edýän kişi bergisini ödemäge zadynyň bardygyny aýdyp, karz berýäni ynandyrar. Şeýdip hem ony aldar. Şonuň ýaly-da,bergisini belli bir wagtda bermäge wada edip, soňra wadasynda tapylmaz. Diýmek,bergi ýalan sözlemäge we wadaňda tapylmazlyga sebäp bolýar. Şu häsiýetleriň ikisi-de köpsanly hadyslarda, aýratynhem31-nji hadysda mynapyklaryň sypatlary hökmünde görkezilýär. Gepiň keltesi, adamy şu dünýäde we ahyrýetde utançly edýändigi üçin,bergidarlyk apatyndan goramagyny Allahü tagaladandilemek wajypdyr. Ibn Omar (r.a.): «Bergi Allahyň ýer ýüzündäki bendilik halkasydyr, boýun halkasydyr. Ol bir kişini horlamak islese, şu halkany şonuňboýnuna ildirer»diýen hadysy gürrüň beripdir. Abdullah ibn Japar (r.a.) hem bergi hakynda: «Eger bergi Allahü tagalanyň halamaýan bir sebäbi bilen hasyl bolan bolaýmasa, bergini berýänçäler,Allahü tagala Hezretleri bergidarlaryň hemmesiniň ýanyndadyr»diýen hadysy gürrüň beripdir.

            Tabarany we Hakim şu hadysyň ygtybarlydygyny aýdýarlar. Olaryň pikirinibir kişi-de ret etmeýär. Şu hadys bilen esasy tekstdäki hadysyň arasynda,göräýmäge,bar bolan gapma-garşylygy aradan aýyrmak kyn däldir. Adam wajyp, mendupýa-da mubah bir işi ýerine ýetirmek üçin bergi etse, Allahü tagala oňa ýardamçydyr. Onuň bergini bermegi aňsatlaşdyrmagy örän mümkindir. Sebäbi, bergi edeniň niýeti ony gaýtaryp bermekdir. Belki,ol şol niýeti üçin şeýle mümkinçilige eýe bolýar. Eger biri bergini bermäge ýagdaýy ýok mahaly bergi etse ýa-da ony yzyna gaýtarmazlygy niýet etse, ine, bu gaçylyp, Allaha sygynyljak bergi bolar. Şeýle eden kişä Allahü tagala ýardam bermän, gaýtam, tersine eder.

            Allahyň Resulynyň (s.a.w.) özi bilen baglanyşygy bolmadyk şu ýagdaýlardan gaçyp, Allaha sygynmagynyň ymmatyna tälim bermek isleginden gelip çykan bolmagy hem, ymmatlarynyň adyndan şeýle eden bolmagy hem mümkin. Ýa-da şu ýagdaýlara düşmändigi özüne belli bolsa-da, bu Allaha sygynmalary arkaly öz tabynlygyny aýan etmek islän bolmagy hem ahmal. Şeýle etmek bilen, onuň Allahü tagaladan gorkýandygynygörkezip, oňa mätäçligini hem aňladan bolmagy bolup biläýjek zat.

            Şol döwürlerde ýaşamajagy görnüp duran ýagdaýynda, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) Deçjalyň pitnesinden gaçyp, Allaha sygynmagy bolsa,şol näletkerde baradaky habaryň asyrlardan asyrlara, jemagatdan jemagatageçip, onuň ýalançy, kezzap, töhmetçi, pitneçi, jadygöý adam boljakdygy möminleriň hemmesine mälim bolup, olaryň oňa özlerini aldatmazlyklaryny islemegi bilen baglanyşyklydyr. Şol döwürde ýaşamajakdygy özüne mälim dälkä şeýle eden bolmagy hem mümkin. Mysal üçin, Müslimiň kitabyndaky: «Men araňyzdakam Deçjal orta çykmakçy bolsa, onuň garşysyna delil bilen çykjak mendirin» diýen hadysy-şerif hem şoňa yşarat edýär.

            Namazda okaljak dogalar hakynda alymlaryň arasynda dürli pikirler bar. Ebu Hanifä we Ahmet ibn Hanbalagörä, namazda diňe hadyslardaky dogalar bilen Kurany-Kerime laýyk bolan dogalar okalyp bilner. Sebäbi: «Biziň şu namazymyza adam sözlerinden hiç bir zatýaraşmaz. Onda aýdyljak tesbih we tekbir Kuranyň kyragatydydiýen hadys bar. Ol Müslimiň kitabynda ýerleşdirilipdir. Şapyga we Mälige görä bolsa,adamlaryň dünýä işlerine hem-de dine degişli aýdan sözlerine meňzeşsözlerden ybarat bolup,namazyň daşynda (at tutmazlyk şerti bilen) okalýan islendik dogany namazda-daokap bolar. Şonuň ýaly-da,şapygy mezhebiniň alymlarynyň käbirleri özünde ýaramazlyk bolan zady dilemegi(betdoga etmegi)ýerlikli hasaplamandyrlar.

            Ibn Hazm namazda Allaha sygynmaklygyň parzdygy bilen ylalaşypdyr. Sebäbi, Tawus ibn Keýsän şu dogany okamadyk ogluna namazyny täzeden okadypdyr. Ýöne, munuň hetden aşmadygy 462-nji hadysdan görünýär.