456 Namazlarda sag aýagyňy dikip, çep aýagyňy epmegiň sünnetdigi hakda. Namazda nähili edilip oturylmalydygy (syfaty-jülus) hakda alymlaryň jedeli. Namazda zenanlaryň oturyşy
عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ كانَ يَتَرَبَّعُ فى الصَّلاَةِ إذَا جَلَسَ ، وَأنَّهُ رَأى وَلَدَهُ فَعَلَ ذلِكَ فَنَهَاهُ وَقَالَ: إنَّمَا سُنَّةُ الصَّلاَةِ أنْ تَنْصِبَ رِجْلَكَ الْيُمْنَى وَتَثْنِيَ الْيُسْرَى ، فَقَالَ لَهُ: إنَّكَ تَفْعَلُ ذلِكَ ، فَقَالَ: إنَّ رِجْلَيَّ لاَ تَحْمِلاَني .
Abdullah ibn Omar (r.a.) namaz okanda,soňky oturyşda aýbogdaşyny gurup oturardy. Bir gün ol oglunyň-da1şeýle edendigini görüp, bu şekilde oturmagy oňa gadagan etdi we: «Namazdaky sünnet diňe sag aýagyňy ýere dikip, çep aýagyňy bükmekdir» diýdi2. Ogly: «Seniň özüň-ä şeýdýärsiň» diýeninden soňra: «Hawa,şeýdýärin. Çünki,aýaklarym meni götermeýär» diýip jogap berdi.
1Ady Abdullah ibn Abdullah ibn Omardyr. Kakasy oňa öz adyny dakypdyr.
2Şeýle etmegiň sünnetdigine sahabanyň şaýatlyk etmegi Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bu mesele babatda aýdanyny eşidendigini ýa-da onuň şeýle edenini görendigini aňladýar. Şular ýaly şaýatnamany özünde saklaýan hadysy-şeribiň göni Allahyň Resulynyň (s.a.w.) özünden gaýdandygyny (hadysy-merfu’)aýdyp bolar. Ýöne hadysyň tekstinde namazdaky oturyş mahalynda diňe aýaklaryň nähili durmalydygy beýan edilip, olary şeýle görnüşde goýanyňdan soňranäme etmelidigi düşündirilmedik ýaly bolup görünse-de, başga bir rowaýatda Kasym ibn Muhammet ibn Ebu Bekriň namazdaky oturyşda nähili edip oturmalydygyny görkezmek üçin sag aýagyny ýere dikip, çepaýagyny epeninden soň, bu aýagynyň üstüne oturmazdan, otyrýeriniň çep tarapynyň üstüne oturandygy we: «Muny maňa, ine, şeýdip görkezdi we kakasy Abdullah ibn Omaryňhem şeýle edendigini aýtdy» diýendigi beýan edilýär. Şonuň üçinhem Abdullah ibn Abdullahyň gürrüň beren rowaýatynyň mazmuny Kasym ibn Muhammetden gelen rowaýatda düşündirilen bolup çykýar. Şonuň ýaly-da,Nesaýynyň kitabynda Kasym ibn Muhammediň ýolundan beýan edilen rowaýatda ýere dikilen sag aýagyň barmaklarynyň kybla garşy tutulmalydygy-da aýdylýar. Sag aýagyny ýere dikip, çepaýagyňy epeniňden soň, bu aýagyň üstüne oturmazdan, otyrýeriňiň çep tarapynyň üstüne oturmaga «tewerruk» diýýärler. Çep aýagyňy epip, onuň üstünde oturmaga-da «iftiraş» diýilýär.
Namazda oturanyňda sag aýagyňy ýere dikip, çep aýagyňy epmek sünnetdir. Sünnetiň bu mukdary belli edilenden soň, nähili edip oturmalydygy barada jedel ýüze çykypdyr. Ymam Mälik, Ýahýa ibn Sagyt, Kasym ibn Muhammet, Abdyrahman ibn Kasym ýaly alymlara görä, ikinji rekagatdan soňky oturyşda-da (kadaýy-ula), ahyrky oturyşda-da (kadaýy-ahyra), ýap-ýaňy beýan edilen görnüşe gireninden soň, namaz okaýan adamotyrýeriniň çep tarapyny oturan ýerine goýar. Ymam Mälik, ine, şuny tewerrukhasaplapdyr. Onuň pikirine görä, ikisejdäniň arasynda-da şonuň ýaly edip oturmaly we erkek bilen zenan maşgalanyň oturyşynda hiç hili tapawut bolmaly däl. Şapyga görä, namaz okaýan kişi soňky oturyşda aýaklarynyň ikisini-de otyrýeriniň sag tarapyndan çykaryp, otyrýerini ýere goýar. Aralyk oturyşda bolsa ol çep aýagyny ýatyryp, sag aýagyny dikmek bilen kanagatlanar.
Ahmet ibn Hanbal bilen Yshak ibn Rahuýa hem onuň bilen ylalaşypdyrlar. Diňe Ahmet ibn Hanbal ertir namazyndaky oturyşyň aralyk oturyşda oturylyşy ýaly bolmalydygyny aýdypdyr. Dawut Zahyrynyň hem pikiri şunuň ýalydyr. Tabary: «Eýle-de etse gowudyr, beýle-de etse. Sebäbi, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bularyň ikisini hem edendigi subut bolandyr» diýipdir.
Hanefi mezhebiniň alymlaryna görä, iki oturyşyň (ka’de) ikisinde-de çep aýagyňy epip, sag aýagyňy dikmek gerek. Söwri hem şeýle düşünjede bolupdyr.
Zenanyň namazdaky oturyşy barada aýdylanda bolsa, hanefi mezhebiniň alymlaryna görä, ol erkek adamyň oturyşyndan parhlydyr, ýagny, tewerrukdyr. Kazy Yýazyň rowaýatyna görä, irki alymlaryň käbirleri zenan babatda sünnetiň terebbudygyny, ýagny, aýbogdaşyňy gurup oturmakdygyny aýdypdyrlar. Käbirleri-de diňe nepil namazlarda zenanlaryň aýbogdaş gurmalydygyny belläpdir.
Erkek adam bolsun ýa-da zenan maşgala bolsun – tapawudy ýok, nepil namazda we parz namazyny okanda hassa kişäaýbogdaş gurmaga rugsat berilýändigi barada alymlaryň arasynda jedel bar bolsa-da, parz namazynda aýbogdaş gurup oturmagyň bolmajakdygy barada alymlaryň pikiriniň birdigi aýdylýar. Hatda Ibn Ebu Şeýbäniň gürrüň bermegine görä, Ibn Mesgut (r.a.): «Namazda aýbogdaşyňy gurup oturmakdan, iki gyzgyn daşyň üstünde oturmagy gowy görerdim» diýipdir. Şu sözlerden, onuň düşünjesine görä, şeýle etmegiň haramdygyny aňlamak bolýar. Ýöne, alymlaryň esasy köplüginiň pikirine görä, namazdaky oturyşlaryň görnüşleriniň sünnet bolşy ýaly, irki alymlardan bir toparynyň, şol sanda Ibn Apbas bilen Enesiň (Allah olardan razy bolsun!), şonuň ýaly-da,Salymyň, Atanyň, Ibn Siriniň we Müjähidiň edil Ibn Omar (r.a.) ýaly namazda aýbogdaş gurandyklary gürrüň berilýär. Hasan Basry diňe nepil namazynda aýbogdaş gurmagyň tarapynda bolupdyr. Şundan soňky hadysa-da seret.