449 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) namazda tesmi’ we tahmid we tekbir aýdyşy, rukuwdan dikelende-de möminler we müşrükler barada eden dogasy. «Leýse leke minel-emri...» aýaty-kerimesiniň inmeginiň sebäbi
عَنْ أَبى هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قالَ: كانَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ يَقُولُ: ( سَمعَ الله لِمَنْ حَمِدَهُ ، رَبَّنَا وَلَكَ الحَمْدُ ). يَدْعُو لِرِجَالٍ فَيُسَمِّيهِمْ بِأسْمَائِهِم ، فَيَقُولُ: ( اللَّهمَّ أنْجِ الْوَلِيدَ بْنَ الْوَلِيدِ ، وَسَلَمَةَ بْنَ هِشَامٍ ، وَعَيَّاشَ بْنَ أبِى رَبِيعَةَ ، وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ، اللَّهمَّ اشْدُدْ وَطْأتَكَ على مُضَرَ ، وَاجْعَلْهَا عَلَيْهِمْ سِنِينَ كَسِنِي يُوسُفَ). وَأهْلُ الْمَشْرِقِ يَوْمَئِذٍ مِنْ مُضَرَ مُخَالِفُونَ لَهُ.
Ebu Hüreýre (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) mübärek başyny rukuwdan galdyranda: «Semiallahülimen hamideh. Rabbenä we lekel hamd» diýerdi-de,atlaryny tutup, bir topar adamlar üçin doga ederdi we: «Allahym, Welit ibn Welidi, Seleme ibn Hyşamy, Aýýaş ibn EbuRabygany1,kapyrlaryň elinde horluk çekip, güýçsüz we ejiz saýylýan beýleki möminleri halas et! Allahym, mudar tiresine has beter azap ber, olaryň ýaşaýan bu ýyllaryny Ýusup alaýhyssalamyň azaply ýyllaryna meňzet»diýerdi.
Şol döwürde mudar tiresiniň gündogar tarapdaky bölegi Allahyň Resulyna (s.a.w.) garşy çykýardy»2.
1Bularyň üçüsi-de mahzum tiresindendir. Olardan Seleme ibn Hyşam(r.a.) Ebu Jehliň dogany, beýleki ikisi bolsa onuň doganoglanlarydyr. Kuraýyş tiresiniň baştutanlarynyň biri bolan Mugyra ibn Abdullah Mahzumynyň ogullary Ebu Rabyganyň, Welidiň, Hyşamyň we Ebu Ümeýýäniň kowumlaryndan Ebu Jehl ýaly dogry ýoldan çykanlaryňhemdöremegi bilen bir wagtda köpsanly sahabalarhem ýetişipdir. Ebu Ümeýýäniň hormatly gyzy Ümmi-Seleme (r.a.) musulmanlaryň eneleriniň biridir. Ebu Rabyganyň ogly Aýaş şu ýerde gürrüňi edilen adamdyr. Welidiň ogullary Halyt, Welitwe Hyşam sahabalaryň hataryna girýärler. Olardan Welitibn Welitşu hadysda agzalan adamdyr. Seleme ibn Hyşam hem Ebu Jehl ibn Hyşamynyň doganydyr.
Bulardan Aýaş ibn Ebu Rabyga(r.a.) ilki bolup musulman bolan kyrk adamyň biridir we Hebeşistana-da, Medinä-de hijret edenlerdendir. Ol Ebu Jehliň doganoglany bolmak bilen birlikde, onuň enebir doganydyrhem. Ibn Omar, Hyşam ibn Sehmi we şu ýerde ady tutulan Aýaş (Allah olardan razy bolsun!) üçüsi Medinä hijret etmegi ýüreklerine düwüp, özara gepleşip goýupdyrlar. Ertesi irden olaryň ikisi, gepleşişleri ýaly, ýola çykypdyr. Aýaş bolsa olardan yza galypdyr. «Isabe» atly kitapda beýan edilişine görä, ol doganoglany Ebu Jehliň guran bir hilesi sebäpli, Medinä ýetip barýarka, yzyna öwrülipdir we Mekgede tussag edilip, dürli azaplara duçar edilipdir. Soňra Ebu Jehliň tussaglygyndan gutulyp, hijret edipdir we Ýermukdahijriniň 15-nji ýylynda şehit bolupdyr. Onuň hezreti Ebu Bekriň haliflik eden zamanynda Ýemämede şehit bolandygyny hem aýdypdyrlar.
Ebu Haşym Selemeibn Hyşam (r.a.) hem musulman bolan ilkinji kyrk adamyň biridir. Mekgäniň boýun egdirilen güni iman getirip, hormatly sahabalaryň hataryna giren Harys ibn Hyşam (r.a.) ýaly,olhem Ebu Jehliň atabir we enebir doganydyr. Ony hem hijret etdirmejek bolup,Ebu Jehl zyndana saldyrypdyr. HapyzZehebiniň ýazmagyna görä, ol ilki Hebeşistana hijret edipdir. Soňra Mekgä gelende, onuň Medinä hijret etmeginiň öňüni almak üçin agyr jepalara sezewar edilipdir. Ol kuraýyşlaryň elinden gutulanyndan soň, Muwtasöweşine gatnaşypdyr we hijriniň 24-nji ýylynda Şam taraplarynda, ýagny, Merji-Sufferde şehit bolupdyr. Ejnadyň söweşinde şehit bolandygy hakynda-da bir gürrüň bar.
Ol anyk ýeňiş bilen tamamlanmadyk Muwtasöweşinden yzyna dolanan yslam esgerlerine onuň-munuň «ferrarun» ýagny «gaçakçylar» lakamyny bermeginden öýkeläp, birnäçe wagtlap Allahyň Resulynyň (s.a.w.) Metjidi-Şeribine namaz okamaga-da barmandyr. Allahyň Resuly (s.a.w.) ony göz öňünde tutup: «Ol gaçakçy däldir, döne-döne söweşendir»diýipdir. Muny musulmanlaryň enesi Ümmi Selemegürrüň beripdir.
Ebu WelitWelitibn Welit(r.a.) babatda aýdylanda bolsa, ol Seýfulla Halyt ibn Welidiň we Mekge boýun egdirilende iman getiren Hyşamibn Welidiň doganydyr. Ol doganlarynyň arasynda ilkinji bolup, yslam dinine giripdir. Welit Bedir söweşinde müşrükleriň sapynda bolup, musulmanlaryň eline ýesir düşýär we doganlary Hyşam we Halyt tarapyndan fidýesi berlip, azat edilýär. Fidýesi berleninden soňraol yslam dinine girmekçidigini mälim edýär. Ol: «Barybir musulman boljak bolsaň, fidýeberilmezden öň bolaýmalydyň-da» diýip, özüne ýüzlenenlere: «Ýesirlige çydamanym üçin iman getirendirin öýdüp çak etmeklerinden gorkdum» diýip jogap beripdir. Ol iman getireninden soňra hem doganoglanlary Aýaş we Ebu Seleme ýaly (onuň ýene bir doganoglany Ebu Jehldi), müşrükleriň tussaglygyna we berýän jebirdir jepalaryna birnäçe ýyllap çydamaly bolupdy.
Hudeýbiýe ýaraşygyndan bir ýyl soňra ýerine ýetirilen umra hajyndangaýdylyp gelinýärkä, ol Aýaş we Seleme bilen birlikde pyýadalap gaçmak kararynagelipdir. Olarmusulmanlaryň arasynagaryşyp bilmändirler. Muňa garamazdan, bularAllahyň Resulynyň (s.a.w.) huzuryna barmagybaşarypdyrlar. Ýöne ýadawlygywe derman ýoklugy,aýratynhemAllahyň Resulynyň (s.a.w.) mähriban ýüzüni görmegi sebäpli aşa tolgunanWelitşol ýerde janberipdir.
Jabyr (r.a.) bu wakany gürrüň bermäge: «Allahyň Resuly (s.a.w.) remezanyň on bäşinji güni ir bilen ertir namazynyň soňky rukuwyndan başyny galdyryp: «Allahümme enjil Welit binel-Welit»diýdi» sözleri bilen başlap, soňra şeýle diýýär: «Allahyň Resuly (s.a.w.) on bäş günläp şu dogany gaýtalady. Baýram gününiň daňy atanyndan soňradogany terk etdi. Hezreti Omar (r.a.) ondan dogany terk etmeginiň sebäbini sorady. Allahyň Resuly (s.a.w.): «Olaryň, ýagny, Welidiň, Aýaşyň, Selemäniň gelendiklerinden habaryň ýokmy?» diýdi.
Bular bu gürrüň bilen meşgul bolup durkalar, ýaňky üçler peýda boldy. Welitibn Welitarkadaşlarynyň öňüne düşüp gelýärdi. Daşa basa-basa, onuň barmaklary bölek-bölek bolupdy. Ol ýoldaşlarynyň öňüne düşüp, üç günläp pyýada ýol aşypdy. Ol gelende şeýle bir ýagdaýdady welin, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) huzuryna gireninden soňrajan berdi. Allahyň Resuly (s.a.w.) şonda: «Ine, şehit şudur. Men muňa şaýatlyk edýärin» diýdi».
Welitöz dogany Halydyň iman getirip, muhajirleriň hataryna girmegine-de kömek beripdir. Musulmanlaryň Mekgä girip, umra hajyny ýerine ýetirişlerini görmezlik üçin Halyt Mekgeden çykypdy. Allahyň Resuly (s.a.w.) Welide: «Halyt akyl we düşünjesi boýunça çöle zyňylmaly kişi däldir. Biziň ýanymyza gelse, hormatyny ýetirerdik» diýipdi. Welithem oňa hat ýazyp, köňlüni ýumşatdy we hijret etmegine sebäp boldy.
Abdyrezzagyň Harysibn Hyşamibn Mugyranyň adyndan beýan eden rowaýatynda: «Aýaş ibnEbuRabyga bilen doganym Seleme ibn HyşamweWelitibn Welitmüşrükleriň elinden gaçypdylar. Allahyň Resuly (s.a.w.) bularyň Mekgeden çykandyklaryndan habardar boldy. Şol sebäpli rukuwdan başyny galdyranyndan soň, olara doga edipdi» diýilmek bilen Allahyň Resulyna (s.a.w.) olar hakda wahy arkaly habar berlendigi bildiriljek bolunýar.
5Ysmaýyl alaýhyssalamyň öwlatlary bolan arap halky mudar we rabyga ady bileniki sany uly gola bölünýär. Mudar golunyň bir tiresi ýaly, hijazyň gündogarynda oturan hüzeýl, eset, temim, dabbe, müzeýne ýaly tireler hem heniz kapyr we Allahyň Resulyna (s.a.w.) duşmandylar. 49-njy hadysda rabyga golundan bolan abdylkaýs tiresiniň ilçisiniň Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanyna gelende: «Seniň bilen aramyzda mudar kapyrlaryndan bir boý bar» diýmegi-de Ebu Hüreýräniň (r.a.) sözlerini tassyklaýar. Bu doga arkaly Allahyň Resuly (s.a.w.) kuraýyşyň we mudar golunyň beýleki tireleriniň başyna Ýusup alaýhyssalamyň zamanynda müsürlileriň başdan geçiren gurakçylyk we gymmatçylyk ýyllary ýaly ýyllaryň inmegini Allahü tagaladan diläpdir.
Buharynyň Ebu Hüreýräniň adyndan beýan eden bir rowaýatynda bu doganyň ýassy namazynda edilendiginiň aýdylyşy ýaly, ýene onuň adyndan beýan edilen başga bir rowaýatda: «Allahyň Resuly (s.a.w.) bir adam üçin ýa-da özi üçin doga etmek islände, rukuwdan soňra kunut dogasyny okardy» diýen sözlerden we Allahyň Resulynyň (s.a.w.) şu hadysdaky dogasy mysal getirileninden soň, käbir gezeklerde onuň ertir namazlarynda käbir arap tireleri hakynda: «Allahümmel-an fülänen we fülänen» diýip, doga edendigi we iň soňunda «Äli-Ymran» süresiniň 128-nji aýatyndaky:لَيْسَ لَكَ مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذِّبَهُمْ = „Leýse leke minel-emri şeý-ün ew ýetuwbe aleýhim ew ýugazzybehüm ” (golaý manysy: «Ol (Allah) olara rehim etse-de,ýa-da olaryň jezasyny berse-de, öz işidir: bu işlerde seniň hiç zada ygtyýaryň ýokdur»diýen sözleriň inmegi bilen, beýle etmegini goýandygy aýdylýar. Bu aýaty-kerimäniň inmegine hut şu ýagdaýyň sebäp bolandygyny we doganyň ertir namazynyň soňky rekagatynda rukuwdan soňraedilendigini Buharynyň kitabynda Ibn Omaryň (r.a.) adyndan beýan edilen hadyshem tassyklaýar.
Allahü tagalanyň özleri barada doga edilmegini gadagan eden kişileri, dürli ýollardan gelen rowaýatlara görä, Safwan ibn Ümeýýe, Süheýl ibn Amr, Harys ibn Hyşam we Amr ibn As (Allah olardan razy bolsun!) dagydy. Olar heniz iman getirmändikleri üçin musulmanlara köp zyýan ýetirýärdiler. Şonuň ýaly-da, Allahyň Resuly (s.a.w.): «Lihýäne, ri’le, zekwäne, usaýýä lagnat et. Olar Allah we Onuň Resulyna garşy çykdylar. Gyfar babatda aýydylanda bolsa, Allah, olary bagyşla, eslem bilenhem, Allah, ylalaşdyň»diýen sözleri öz içine alýan dogasyny birnäçe wagtlap aýdanhem bolsa, bu gadagan edilmekden soňraony terk edipdir. Bu tirelerden lihýän, ri’l, zekwän we usaýýe tireleri Kuran öwretmek üçin üstlerine ýollanan ýetmişe golaý karyny öldüripdirler. Ýöne, ýa şu adamlaryň, ýa-da şu tireleriň iman getirip, yslam dinine hyzmat etjekdikleri Ylahy Ylymda belli bolany üçin, Allahü tagala olar barada doga etmegi gadagan edipdir.
Asyl metindäki hadysdanhem, düşündirişlerde getirilýän hadyslardanhemýassy bilen ertir namazlarynyň soňky rukuwlarynyň yzýanyndankunut dogasynyň okalandygynyň mälim bolşy ýaly, 445-nji hadysdan öýle, 446-nji hadysdan agşam namazynda, beýleki käbir rowaýatlardan käte ikindi namazynda, käte bäş wagt namazyň hemmesinde kunut dogasynyň okalandygy subut edilse-de,ymamlaryň köpüsi ertir namazyndan beýleki namazlarda, hanefi mezhebiniň alymlary bolsa bäş wagt namazyň hemmesinde-de kunut dogasyny okamagyň galdyrylandygy bilen ylalaşýarlar. Yzdaky «Witir» babynda bu barada gürüň ediler. 438, 439, 445, 446, 530, 531-nji hadyslara-da seret.