431 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ertir namazynda Kurany daşyndan okamagy we onuň okan aýatlaryny şeýtanlaryň eşitmegi.
Şeýtanlara asmandan habar almagyň gadagan edilmegi.«Ahkaf» we «Jyn» süreleriniň asmandan habar almaga synanyşan şeýtanlaryň daşlanmagy hakda habar berýän aýatlary
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: انْطَلَقَ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ فِي طَائِفَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ ، عَامِدِينَ إِلَى سُوقِ عُكَاظٍ ، وَقَدْ حِيلَ بَيْنَ الشَّيَاطِينِ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ ، وَأُرْسِلَتْ عَلَيْهِمْ الشُّهُبُ ، فَرَجَعَتْ الشَّيَاطِينُ إِلَى قَوْمِهِمْ فَقَالُوا : مَا لَكُمْ ؟ فَقَالُوا: حِيلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ ، وَأُرْسِلَتْ عَلَيْنَا الشُّهُبُ. قَالُوا: مَا حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ إِلاَّ شَيْءٌ حَدَثَ ، فَاضْرِبُوا مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا ، فَانْظُرُوا مَا هَذَا الَّذِي حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ . فَانْصَرَفَ أُولَئِكَ الَّذِينَ تَوَجَّهُوا نَحْوَ تِهَامَةَ ، إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ وَهُوَ بِنَخْلَةَ ، عَامِدِينَ إِلَى سُوقِ عُكَاظٍ ، وَهُوَ يُصَلِّي بِأَصْحَابِهِ صَلاةَ الْفَجْرِ ، فَلَمَّا سَمِعُوا الْقُرْآنَ اسْتَمَعُوا لَهُ ، فَقَالُوا: هَذَا وَاللَّهِ الَّذِي حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ ، فَهُنَالِكَ حِينَ رَجَعُوا إِلَى قَوْمِهِمْ ، فَقَالُوا: يَا قَوْمَنَا: إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا. فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى نَبِيِّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ: قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ وَإِنَّمَا أُوحِيَ إِلَيْهِ قَوْلُ الْجِنِّ.
Abdullah ibn Apbas (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) sahabalaryndan birnäçe adam bilen birlikde Suky-Ukaza1 tarap barýardy2. Şol döwür şeýtanlaryň asmandan habar almaklarynyň öňi alnan döwür bolup, olar habar almak üçin ýokary galanlarynda, üstlerine ot sowrulmaga başlaýardy. Asmandan kowlanşeýtanlar öz kowumlarynyň ýanyna dolanyp gelenlerinde,olardan: «Size näme boldy?» diýip sorapdyrlar. Olarhem: «Biz näme edeli? Asmandan habar almakdan çetleşdirildik. Üstümize ot zyňyldy» diýipdirler. Olara: «Siziň habar almagyňyza päsgel beren näme-de bolsa, täze peýda bolan bir zatdyr. Ýer ýüzüniň gündogaryny, günbataryny aýlanyň-da, asmandan habar almagyňyza päsgel beren bu täze zadyň nämedigini biliň» diýlipdir.
Ine, bularyň arasyndan sogrulyp, Tyhamatarapyna ugran bir topar Suky-Ukaza gitmek üçin Nahladadüşlän Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanyna barypdyrlar. Şol wagt Allahyň Resuly (s.a.w.) şol ýerde sahabalaryna ertir namazyny okadýar eken. Şeýtanlar Kurany eşidip, oňa gulak salypdyrlar-da, biri-birlerine: «Asmandan habar almakdan bizi çetleşdiren, wallahi, ine şudur» diýşipdirler. Soňra hem bu habarçylar kowumlarynyň arasyna dolanyp baryp: «Eý kowumdaşlar! Biz ajaýyp Kurany diňledik. Ol dogry ýoly salgy berýär. Biz oňa iman getirdik we hiç kimi Rebbimize şärik etmekçi däldiris» diýipdirler3. Şondan soňraAllahü tagala-da Resulyna (s.a.w.): قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ = «Kul uwhiýe ileýýe ennehüstemaga neferün minel-jinni»(golaý manysy: „Jynlaryň bir toparynyň (meniň okan Kuranymy eşidip) şeýle diýendikleri maňa wahy hökmünde inderildi...” «Jyn» süresiniň 1-nji aýatyndan)süresini inderdi weşeýdip şu süräniň üsti bilen oňa jynlaryň özara gürrüňlerini habar berdi»4.
1Ýylyň belli bir aýlarynda we günlerinde Arabystanyň dürli ýerlerinde umumy bazarlar, sergiler guralýardy. Şolaryň biri, hatda iň ulusy hem bolmagy mümkin, Suky-Ukaz bazarydy. Kuraýyş tiresi üç ýerde sergi guraýardy. Şolaryň biri Arafa dagynyň arka ýüzündäki Zül-Mejazda, beýlekisi Merri-ZahrändäkiMejennede, üçünjisi we iň möhümi-de Ukazda guralardy. Ukaz Taifden bir, Mekgeden üç menzil daşlykda ýerleşýär. Şu ýerde guralýan bazar zilkagdaaýynyň ikisinde başlap, ýigrimi gün dowam edýärdi. Soňra bu bazar Mejennä göçüp, şol ýerde zilhijjeaýynyň başyna çenli dowam ederdi. Şondan soňra bazar Zül-Mejazda gurlup, terwiýe gününe, ýagny, zilhijjäniňsekizine çenli dagamazdy. Soňra hem Mina, Arafat daglaryna çykylyp, haj edilerdi.Ýaňy hem belläp geçişimiz ýaly, şu üç bazaryň iň möhümi Suky-Ukaz bazarydy. Bu bazar diňe bir kuraýyşyň däl, eýsem,tutuş Arabystanyň iň möhümbazarydy. Ol ýerde alyş-beriş edilmek bilen birlikde,şygyr ýaryşlary-da geçirilýärdi. Yslam dini ýaýramazyndan öň arap şahyrlarynyň Käbäniň diwarlaryndangowy görlüp asylyp goýlan ýedi kasydasynyň beýleki arap şygyrlaryndan has üstündigi hakdaky karara-da şol ýerdegelnip,bu karartutuş Arabystanyň halkyna mälim edilipdir.
2Bu waka Allahyň Resuly (s.a.w.) hijretden öň Taifden yzyna gaýdyp geleninden soňra ýüze çykypdy. Taif sapary Muhammet alaýhyssalamyň ömrüniň iň bir gamgyn döwri bolupdy. Şol wagtlar yslam dininiň ýekirilýän wagtydy. Az sanly musulmanlar kuraýyş müşrükleriniň berýän jebir-jepalaryna çydap bilmän, kimi ýurduny terk edip, Hebeşistana göçüpdi, gitmediklerhem dürli kynçylyklara sezewar bolýardylar. Gepiň gysgasy, müşrükleriň ýowuz hereketleri netijesinde hiç kim musulmanlaryň hataryna goşulmaga milt edip bilmeýärdi.
Allahyň Resuly (s.a.w.) kuraýyş müşrükleriniň dil düwşüp, özüne garşy aç-açan edýän duşmançylyklaryny, özüni Mekgeden kowup çykarmaga, hatda öz janyna kast etmäge-de taýýardyklaryny göreninden soň, Mekgäniň töwereklerindäki tireleriň arasyna gidip, täze dini ýaýratmak, olary imana çagyrmak isläpdi. Ol şu maksat bilen pygamberlik bagyşlanmagynyň onunjyýylynyň şowwal aýynyň içinde Zeýt ibn Harysany (r.a.) ýanyna alyp (Allahyň Resuly (s.a.w.) araplaryň däbine eýerip, ony ogullyga alypdy we şol wagtlar oňa Zeýt ibn Muhammet diýýärdiler), Taif şäherine gidipdi. Allahyň Resuly (s.a.w.) şol ýerde bir aýa çenli wagt bolup, sakif tiresiniň adamlaryny imana çagyrsa-da, ondan hiç netije çykmandy. Ol sakif tiresiniň abraýly adamlary bolan Abdywälil ibn Abdykülal ibn Umeýriwe onuň doganlary Mesgudy hem-de Habybyhem yslam dinine girmäge çagyrdy. Olardanhemumydy kesilenindensoň, Allahyň Resuly (s.a.w.): «Biziň şuýerdäki duşuşyklarymyzy gizlin saklaň»diýip,olardan haýyş etdi. Ol kuraýyş müşrükleriniň bu saparyň maksadyny bilip, musulmanlara öňküdenhem beter azar bermeklerinden çekinýärdi. Ýöne, olar bu ýagşylygy hem oňa köp gördüler we: «Biziň ýurdumyzdan çyk-da, nirä gitseň,gidiber» diýdiler. Soňra hem gullaryny we çagalaryny Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen Zeýdiň (r.a.) üstüne küşgürdiler. Olar bularyň yzyna düşüp baryşlaryna gygyryşýardylar, ýene bir topary bolsa daş ýagdyrýardy. Zyňylýan daşlaryň derdinden Allahyň Resulynyň (s.a.w.) mübärek aýaklary gana boýalypdy. Daşlaryň ýetirýän yzasy ýöremegine päsgel berip, oturmaga mejbur bolanda-da, ony zor bilen ýerinden turzup, ýene daşlamaga başlaýardylar we onuň üstünden gülýärdiler. Şol wagt Zeýt ibn Harys ýe (r.a.) göwresini galkan edip, Allahyň Resulyny (s.a.w.) goramaga çalyşýardy. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öz ömründe çeken iň uly jepasy, ine, şu bolupdy.
Bular iň soňunda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) beýle bir daş bolmadyk garyndaşlaryndan Utba ibn Rabyga ibn Abdyşems bilen onuň dogany Şeýbä degişli baga girip, başlaryny gutarypdyrlar. Ine, şu bagyň içindäki bir galbaryň kölegesinde (Tabaranynyň: «Kitäbüd-Dua»atly kitabynda Abdullah ibn Japar ibn Ebutalybyň (r.a.) adyndan beýan edilen rowaýata görä) Allahyň Resuly (s.a.w.) şu dogany aýdyp, Biribara ýüzlenipdir: «Ýa Allahym, kuwwatymyň kemelendigini, çäresiz galandygymy, halkyň gözünden düşendigimi diňe Saňa arz edýärin. Ýa merhemetlileriň iň Merhemetlisi, müstada’finiň (her kişiniň ejiz görüp, döşünden itýän biçäreleriniň) Rebbi Sensiň. Ýa Allahym, bet häsiýetli, bet sypatly keseki bir duşmanyň eline meni bermejek, hatda meni goramaktabşyrylan garyndaşlarymdan bir dosta hem meni mätäç etmejek derejede maňa Rahimsiň.Ýa Allah, eger maňa gazap etmeýän bolsaň, çekýän kynçylyklaryma, başymdan inýän belalara hiç boýun bolmaryn. Ýöne Seniň hemaýat meýdanyňyňbulary-da görkezmejek derejede giňişdigi hem bellidir. Ýa Allahym, gazabyňa giriftar ýa-da närazylygyňa duçar bolmakdan gaçyp, Seniň tümlükleri lowur-lowur lowurdadan, dünýä we ahyret işleriniň medary-salahy bolan jemalyň nuruna sygynýaryn. Ýa Allahym,Sen razy bolýançaň, ine, bagyşlamagyňy dileýärin. Ýa Allahym, kuwwat we gudrat diňe Saňa baglydyr».
Allahyň Resuly (s.a.w.) şunça jepalardan, şunça horluklardan soňra ýene olardan merhemetdir şepagatyny gysganmadyr. Dag perişdesi oňa ýüzlenip: «Isleseň, Mekge ýa Taif şäherleriniň iki taraplaryndaky daglary biri-birleri bilen birleşdireýin-de, olaryň ýaşaýjylaryny heläk edeýin»diýende, oňa: «Ýok, bularyň beýdip hälek bolmaklaryny islemeýärin. Belki, olaryň neslindendiňe Allaha ybadat etjek, Oňa şärik goşmajak bir kowum çykar»diýip jogap beripdir (1333-nji hadysa seret).
Bu gamgyn syýahat bir aý töweregi dowam etdi. Pygamberimiziň ömür ýolyhakda ýazylan kitapdaky rowaýata görä, ol Taifden çykanyndan soň, bu şäher bilen Mekgäniň aralygynda ýerleşýän Nahladabirnäçe günläp dynç alypdyr. Soňra Mekgä dolanmak kararyna gelendigini Zeýde habar beripdir. Zeýt hem: «Ýa Allahyň Resuly, olar seni çykaryp goýberenlerinden soň, olaryň arasyna nädip dolanmakçy?»diýip soragly bakypdyr. Allahyň Resuly (s.a.w.): «Zeýt, Allahü tagala bu kynçylyklary nädip hem bolsa aradan aýrar, biz üçin bir halasgär ýol açar. Allahü tagalanyň öz dinini üstün çykarjagy şübhesizdir we ol pygamberine ýardam eder»diýip jogap beripdir. Soňra olar Mekgäniň golaýyndaky Hyra dagyna baryp, şol ýerde Abdullah ibn Ureýkyta duşupdyrlar we Allahyň Resuly (s.a.w.) ondan Mekgäniň sözi geçýän baştutanlaryndan Ahnes ibn Şuraýk bilen Süheýl ibn AmrAmirä habar ýollap, öz howandarlyklary astyna almagy olardan haýyş edipdir. Olar bolsa bahana agtaryp, Allahyň Resulyna (s.a.w.) howandarçykmak bagtyndan ýüz öwrüpdirler. Soňra Allahyň Resuly (s.a.w.) togsan ýaşly bir goja bolan Mutgym ibn Adyýa habar ýollapdyr. Ine, şolhembulara howandar çykdy we olary goramagyöz üstüne aldy. Ol özüniň alty-ýedi sany ogly bilen boýdan-başa ýaraglanyp, Mekgäniň dört tarapyny tutup, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) şähere päsgelçiliksiz girmegine mümkinçilik döretdi. Bu ýagdaý Allahyň Resulyny (s.a.w.) gaýdyp Mekgä getirmezlik barada mekgelileriň gelen kararyny biderek bir zada öwürdi. 427-nji hadysyň düşündirişinde beýan edilişi ýaly,heniz müşrük wagty Bedir söweşinde ýesir düşen ýesirleri azat etmäge gelen Jübeýr ibn Mutgyma(r.a.):«Kakaň diri bolup, bu porsy adamlar üçin meniň bilen görüşsedi, onda olaryň hemmesini oňa bagyşlardym»diýmegi Mutgym ibn Adyýanyň şu eden ýagşylygy üçindir.Şu hadysdaky jynly waka, Pygamberimiziň(s.a.w.)ömür ýoly hakdaky kitaplarda beýan edilişine görä, ine, şu gezek Taifden Mekgä dolanan Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýarpy ýolda ýerleşen Nahladawagty ýüze çykan bolýar. Şonuň ýaly-da,bu wakanyň Allahyň Resulynyň (s.a.w.), ýokarda aýdylyşy ýaly, Mekgä dolanyp geleninden we Suka-Ukaz bazaryna gitmek üçin ýola çykanyndan soňrabolup geçendigini çak etmek mümkin. Sebäbi, şu hadysdan görnüşine görä, bu waka Allahyň Resuly (s.a.w.) Suky-Ukaza diýip çykyp, Nahla baranwagty bolup geçýär. Nahlabolsa Suky-Ukaz bilen Taifiň däl-de, Suky-Ukaz bilen Mekgäniň aralygynda ýerleşýär. Şeýle hem şu hadysda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) sahabalara namaz okadandygy aýdylýar. Taif saparynda bolsa onuň ýanynda Zeýt ibn Harysadan (r.a.) başga kimdir biriniň bolandygy barada hiç bir rowaýatda gürrüň edilmeýär.
Allahyň Resulynyň (s.a.w.) pygamberliginiň-de, çagyryşlarynyň-da ähli adamlara degişli bolany üçin,ol diňe kuraýyş tiresiniimana çagyrmak bilen çäklenmän, ýagdaýyny tapsa, has dogrusy şeýle bir ýagdaý döredip, keseki taýpalara-da Allahyň sözüni mälim edýärdi. Munuň üçin iň amatly döwrhem haj aýlarydy. Bu aýlaryň içinde Ukazda, Mejennede, Zül-Mejazda bazarlar gurlup, şolar sowlanyndan soňra hem haj edilerdi. Haj wagtynda-da Mina dagynda birnäçe gün bolnardy. Her ýyl şu aýlarda we şu ýerlerde araplaryň ähli tireleriniň jemlenýändigi sebäpli, bu ýagdaýdan peýdalanyp, kalbynda iman çyragy ýanan adamlary öz tireleriniiman getirmäge çagyrmak üçin ugradardylar. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) Taifden Mekgä dolanan döwri-de şu haj aýlaryna gabat gelipdi. Ol Mekgä dolanyp geleninden soň, sahabalarynyň käbirlerini ýanyna alyp, Suka-Ukaz bazaryna tarap ugrapdyr we bu sapar mahaly Nahlabaranda,jynlar bilen baglanyşykly waka ýüze çykypdyr.
Şeýtanlaryň asmandan kowluşy hakynda şu hadysda aýdylanlar Kurany-Kerimiň:وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ وَحَفِظْنَاهَا مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ رَجِيمٍ إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِينٌ= „We lakad jagalnä fissemääää-i büruwjen we zeýýennähä linnäzyryýne, we hafiznähä min külli şeýtanin rejiýmin, illä menisterakassemga fe-etbaguw ýihäbün mubiýnün” (golaý manysy: «We şübhesiz, biz asmanda birtopar köşkler ýaratdyk we seredýänler üçin olary bezedik. Olary daşlanan her bir şeýtandan goradyk. Haýsydyr bir şeýtan habar ogurlamaga çalşar. Onuňhem üstüne ýiti ot dökülip, ony ýakar». «Hijr» süresiniň 16-18-nji aýatlary)diýen aýaty-kerimeleri bilen; şonuň ýaly-da:إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ وَحِفْظًا مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ مَارِدٍ لَا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَيُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جَانِبٍ دُحُورًا وَلَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ = „Innä zeýýennessemääää-eddünýä bi-ziýnetinil-kewäkibi, we hyfzan min külli şeýtanin märydin. Lä ýessemmeguwne ilel-mele-il-aglä we ýukzafuwne min külli jänibin, dühuwran, we lehüm azäbün wäsybün” (golaý manysy: «Şübhesiz, biz dünýäniň asmanyny, ýagny, asmanyň birinji gatyny, bir bezeg bilen, ýyldyzlar bilen bezedik. Bu ýyldyzlary her bir azgyn şeýtandan goramak üçin ýaratdyk. Bu şeýtanlar Meleýi-A’gläýe, ýagny, beýik perişdeleriň üýşýän ýerine çenli baryp, näçe gulak gerselerhem,bir zat hem öwrenmezler, her tarapdan kowularlar. Şondan soňra örän ajy bir mydamalyk azaba duçar bolarlar. Olaryň arasynda diňe ogurlamak arkaly habar alanlar tapylar. Şolaryňhem yzyndan ýiti ot ýetip ýakar».«Saffat» süresiniň 6-10-njy aýatlary); şeýle-de:وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاءَ فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ يَسْتَمِعِ الْآَنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَصَدًا= „We ennä le-mesnessemääää-e fe-wejednähä müli-et harasen şediýden we şühüben, we ennä künnä nakgudü minhä makaagyde lissemgy. Fe-men ýestemygyl-äne ýejid lehuw şihäben rasaden”(golaý manysy:«Biz asmana çykmakçy bolup, örän ýowuz sakçylara, ýakyjy otlara sataşdyk. Biz öňler gulak gerip habar alyp bilmek üçin asmanyň, beýik meýdanyň eýlesinde-beýlesinde oturyp garaşardyk. Indi bolsa kim gulak germek üçin ýokary galsa, özi üçin garaşyp duran oda gowuşýar» («Jyn» süresiniň 8-9-njy aýatlary)aýaty-kerimeleri bilen subut edilendir.
Bulara has açyk göz ýetirmek üçin,Ebu Hüreýräniň (r.a.) gürrüň beren bir hadysyndaky şeýle sözleri hem gözden geçirmek gerek: «...Ine, buasmanyň habaryny gulaklary bilen ogurlan şeýtanlaryň işidir. Gulak ogrulary, ine, şeýdip, biri-birleriniň üstüne münýärler (rawy Sufýan şu sözleri aýdýan mahaly aýasyny açyp, barmaklary bilen olaryň boluşlaryny görkezdi). Gulak ogrusy bir söz eşidýär we derrew aşagynda duranahabar berýär. Olhem aşagyndaka habar berýär. Iň soňunda iň aşakda duran o sözi jadygöýüň ýa-da palçynyň diline habar berýär. Käte ot iň ýokardaky şeýtany, eşiden sözüni habar berip ýetişmänkä, ýakýar. Käte-de,ol bu sözi habar bermäge wagt tapýar. Ýöne şol sözüň ýanyna müň sany ýalanhem goşýar. «Pylan gün pylany eýle-beýle diýmedimi?» diýýär we asmandan eşiden dogry sözüniň arkasyndan ýalanlaryna hem ynanylýar».Jadygöýüň ýa-da palçynyň aýdanlarynyňkäte dogry çykmagynyň sebäpleri bu ýerde gowy düşündirilipdir. Ibn Apbas (r.a.): «Şeýtanlar öňlerasmana çykyp, gaýyp habarlary perişdelerden eşiderdiler-de, olary palçylara habar bererdiler. Isa alaýhyssalam dünýä ineninden soň, asmanyň üç gatyna çykmak olara gadagan edildi. Muhammet alaýhyssalam dünýä ineninden soňra hem olar asmanyň gatlarynyň hemmesine çykmakdan çetleşdirilipdir. Şondan soňra şeýtanlaryň haýsysy söz ogurlamaga synanyşsa, onuň üstüne ot sowrulmaga başlady» diýýär. Gadym zamanlarda her bir milletde jadygöýlügiň we palçylygyň rowaç almagynyň sebäbini sahabanyň şu sözleri, doly bolmasa-da, belli bir derejede düşündirýär. Yzda geljek 1329-njy hadyshemşu aýaty-kerimäni düşündirýär.
3Şeýtanlaryň şu ýerde aýdýan sözleri iki aýaty-kerimede duşýan sözlerden emele getirilendir. «Eý kowumdaşlar!» ýüzlenmesi Ahkaf süresiniň 29-njy aýatynda, şondan soňky aýdylanlarhem «Jyn» süresiniň başynda duş gelýär.
Ibn Apbas (r.a.) şu ýerde aýry-aýry iki süreden aýatlary getirmek bilen,şol aýatlaryň şol bir waka bilen baglanyşyklydygyny nygtamak isläpdir. Bir rowaýata görä, Kuranyň aýatlaryny diňlän bu jynlar Nusaýbinýa-da Ninowa jynlaryndan ýedi ýa-da dokuz sany jyndy. Bularyň düşen gününden Allahyň Resulynyň (s.a.w.) wahy arkaly habardar edileninden çen tutup, käbir alymlar Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bu jynlary görmändigi we olary Kuran okamagaborçly etmändigi barada netije çykarýarlar. Şu hadysyň tekstinden aňlanylyşyna görä, Kuranyň ertir namazy wagty okalan aýatlaryny olar tötänden diňläp, iman getiripdirler we bu bolan işi öz kowumlaryna yglan etmek bilen,olary hem iman getirmäge çagyrmaga başlapdyrlar.
Başga ýollardan gelen käbir rowaýatlarda şu hadysyň başynda: «Allahyň Resuly (s.a.w.) ne jynlara Kuran okap berdi, ne-de olary gördi» diýen sözler bar. Bu sözler Buharynyň beýan eden nusgasynda bolmasa-da, hadysyň beýanyndanşeýlenetije çykarmak mümkin.
Şonuň ýaly-da,Mesgudyň adyndan beýan edilen bir ygtybarly rowaýata görä, Alkamaoňa ýüzlenip, ondan: «Jyn gijesi araňyzdan Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanynda bolanyňyz barmy?» diýip sorapdyr. Ol hem: «Ýok, hijimiz onuň ýanynda däldik. Allahyň Resuly (s.a.w.) Mekgede wagty bir gije ýitirim boldy. Biz: «Eýsem bilmän durka,duşmanlaryň duzagyna düşäýdimikä? Oňa näme bolduka?» diýip, daňdany howsala bilen atyrdyk. Daň atanyndan soň, onuň Hyra dagynyň ýerleşýän tarapyndan gelýändigini gördük. Oňa howsala düşüp, soňsuz alada galanymyzy habar berdik. Ol: «Jyn tiresinden çakylykçy geldi. Menhem şolaryň ýanyna baryp, olara Kuran okap berdim»diýdi. Soňra hem bizi ýanyna alyp, jynlaryň goýan yzlaryny, ýakan otlarynyň nyşanlaryny bize görkezdi» diýip jogap beripdir. Jynly wakanyň bir gezek ýüze çykandygyna ynanýan barlagçylar Mesgudyň rowaýatyny has ygtybarly hasaplamaga meýillidirler. Çünki, ol şu wakanyň şaýady bolupdyr. Ibn Apbas bolsagürrüň beren wakasyny başgalardan eşidipdir. Pygamberimiziň (s.a.w.) ömür ýoluny beýan edenleriň ýazmaklaryna görä, Ibn Apbas (r.a.) abutalyptiresiniň düzüminde haşym we muttalyp tireleriniň aýratynlaşan döwürlerinde dünýä gelip, jynly wakanyň ýüze çykan zamanynda onuň emmedenhem aýrylmadyk bolmagy mümkin.
Şonuň ýaly-da,şu iki rowaýatda dürli wakalaryň beýan edilendigini aýdanlarhem bar.Olar:«Jynly wakalar birnäçe gezek gaýtalanypdyr. Jynlaryň öz taraplaryndantoparlar ýollamaklary Mekgede-de, Medinede-de bolup geçipdir. Birinjibolup, Ibn Apbasyň (r.a.) gürrüň beren wakasy ýüze çykypdyr. Şonda Pygamberimiz (s.a.w.) jynlary görmändirhem, olara ýörite Kuranhem okap bermändir. Jynlaryň öz ýanlaryna gelip, namaz wagty Kuranyň aýatlarynyň okalyşyny diňländiklerini hem ol wahy arkaly bilip galypdyr. Soňra Allahyň Resuly (s.a.w.) Mekgede wagty jynlaryň çakylykçylary onuň ýanyna gelip, Kuran okamagy we din hökümlerini öwretmegi haýyş edipdirler. Ibn Mesgut (r.a.), ine, şu wakadan habar berýär»diýipdirler.
4Buhary şu hadysy-şeribi ertir namazynda Kuranyň aýatlarynyň sesli okalmalydygynyňdelilihökmünde beýan edipdir. Şonuň ýaly-da,şu hadysyň manysyndan Allahyň Resulynyň (s.a.w.) adamlara-da, jynlara-da pygamber hökmünde iberilendigi açykdan-açyk mälim bolýar. «Ahkaf» süresiniň soňky bölegibilen «Jyn» süresindäki aýaty-kerime munuň hut şeýledigini bize bildirmek üçin inderilipdir.