426 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) agşam namazynda okan uzyn süreleri
عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِي الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ يَقْرَأُ فِي الْمَغْرِبِ بِطُولَي الطُّولَيَيْنِ .
Zeýt ibn Sabyt (ibn Dahhak Ensary)1(r.a.) şeýle diýipdir2: «Allahyň Resulynyň (s.a.w.) agşam namazynda iň uzyn iki süräniň uzynyny okandygyny eşitdim»3.
1Wahy kätipleriniň arasynda deňi-taýy bolmadyk Ebu Sagyt ýa-da Ebu Sabyt Zeýt ibn Sabyt ibn Dahhak Ensary Hazreji Neçjary (r.a.) sahabalaryň beýik alymlarynyň biri we Ashaby-fetwa diýip at berlen alty adamyň biridir. Ashaby-fetwa at berlen beýleki kişiler: Omar, Aly, Ibn Mesgut, Übeý ibn Kagp, Ebu Musa Eşgary, Zeýt ibnSabyt (Allah olardan razy bolsun!) hezretleridir.Tabygyndan başga-da, Ebu Hüreýre, Ebu Sagyt Hudry, Abdullah ibn Omar, Enes, Sehl ibn Sagt Sagydy, Sehl ibn Huneýf,Abdullah Ýezit ibn Hatmyýaly köpsanly sahabalar ondan rowaýat edipdirler. Ýaşlarynyň kiçiligi sebäpli Bedir söweşine, bir rowaýata görä-de, Bedir we Uhut söweşlerine gatnaşdyrylmadyk ýetginjek sahabalaryň biridir. Ol ilkinji gezekHendek söweşine gatnaşypdyr.Şol söweşde beýleki musulmanlar bilen birlikde toprak daşap ýörkä,ol birden uklaýypdyr. Umara ibn Hazm (r.a.) onuň uklandygyny görüp, degişmekçi bolup, bildirmän,onuň ýaragyny alypdyr. Allahyň Resuly (s.a.w.) bu bolan iş sebäpli Zeýdiň hapa bolanyny göreninden soň, çyndanhem, oýun edip hem bir möminiň ýaragyny we harydyny alyp, ony gorkuzmagy şol gün gadagan edipdi.
Zeýt şondan soňra din ugrundaky söweşleriň hemmesine gatnaşyp, Tebük söweşinde Allahyň Resuly (s.a.w.) neçjar tiresiniň baýdagyny ýokarda ady geçen Umara ibn Hazmdan alyp, oňa beripdir. Bu ýagdaýa Umaranyň bir günä iş etmegi däl-de, Zeýdiň ylmy we Kurany-Kerime bolan artykmaç söýgüsi sebäp bolupdy. Ýermuk söweşinde-de ele düşen oljany bölmek Allahyň Resuly (s.a.w.) tarapyndan şoňa tabşyrylypdy. Buharynyň beýan etmegine görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) Medinä baran zamanynda Zeýdi onuň ýanyna alyp gelip: «Ýa Allahyň Resuly, bu oglan neçjar tiresindendir.Ol on ýedi süräni ýat bilýär» diýipdirler. Zeýt bilýän sürelerini aýdyp berip, Allahyň Resulyny (s.a.w.) örän begendiripdir. Pygamberimiziň beýik zamanynda Zeýt hezretleri wahylaryýazmak bilen meşgullanyp, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) kätibi bolupdyr. Ebu Bekriň (r.a.) haliflik eden zamanynda Kurany bir ýere jemlemek hyzmaty-da şoňa tabşyrylypdyr. Bu teklibe boýun bolmagy näçe kyn görse-de, Ebu Bekriň: «Sen töhmet atmak hiç kimiň ýadyna-da düşmeýän ýetginjegisiň.Bu işi sen oňararsyň» diýip aýak diräp durmagy bilen,bu agyr hyzmaty ýerine ýetiripdir we özünden soňra Kuran okan her bir musulmanyň minnetdarlygyna mynasyp bolupdyr. Aslynda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) beýik zamanynda Kurany aňynda jem eden, ýagny, ony tutuşlygyna ýat tutan bagtyýar ymmatlaryň biri-de şoldur.Zeýt ibn Sabyt (r.a.) sahabalaryň döwründe-de Medinede ymam hasaplanardy. Bir gezek Zeýt ibn Sabyt (r.a.) bir ata münmek isläpdir. Şonda «Ymmatyň hojasy» lakamy bilen şöhratlanan weylmynyň ýokary bolmagy üçin Allahyň Resulynyň (s.a.w.) doga etmegine mynasyp bolan Ibn Apbas (r.a.) onuň atynyň üzeňňisini tutup beripdir. Ol hem: «Eý Allahyň Resulynyň (s.a.w.) doganynyň ogly, çekil, bu işi etme» diýse-de, Ibn Apbas: «Alymlara, beýiklere şeýle hormat goýulmalydyr» diýip, aýak diremegini dowam edipdir. «Zeýt ibn Sabydyň ylymda has giň düşünjeli adamlaryň biridigini Muhammet sallallahu alaýhywesellemiň mahfuz bolan sahabalary biler» diýen sözler hem Ibn Apbas hezretlerine degişlidir.
2Buharynyň kitabynda beýan edilişine görä, Merwan ibn Hakem (ol Mugawyýa ibn Ebu Sufýan tarapyndan Medinäniň häkimliginebellenilipdi) agşam namazlarynda mydama gysga süreleri okar eken. Şonuň üçin hem Zeýt ibn Sabydyň (r.a.): «Sen näme üçin agşam namazynda mydama kysary-mufassaldan okaýarsyň? Men Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ... (yzy şu hadysdaky ýaly) eşitdim» diýip ýatlatmagyna sebäp bolupdyr.
3Bir rowaýatda iň uzyn süreleriň ikisini boýdan-başa okandygy aýdylýar. Başga bir rowaýatda aýdylyşyna görä, Zeýt ibn Sabydyň (r.a.) göz öňünde tutan süresi «Agraf» süresidir.
Käbir tefsirçiler agşam namazynyň wagtynyň gyzyl şapagyň öçmegine çenli dowam edip biljekdigini aýdyp, şu hadysy bu wagtyň çägini örän daraldan şapygy mezhebiniň alymlaryna garşy delil hökmünde ulanmakisleseler-de, bu olara delil bolup hyzmat edip bilmez. Çünki,«Agraf» süresi mihrapda durmak ýoly bilen okalsa, ýassy namazynyň wagty girende-de,ony doly okap gutarmak başartmaz. Şonuň üçinhem Zeýt ibn Sabydyň (r.a.) şu ýerde aýdanlaryna biraz başgaça düşünmek gerekdigi mälim bolýar. Ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) zamanynda bu süredenmufassaldaky sürelerden artygrak bir mukdarynyň okalandygyny aýtmak we Merwana agşam namazynda diňe kysary-mufassala degişli aýatlary okamak bilen çäklenmeli däldigini ýatlatmak isläpdir. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) zamanynda namazda «Murselät», «Tur» ýaly uzyn süreleri okamaga rugsat berlenhem bolsa, kyragatynamaz wagty çykýança uzaltmaga ýol berilmejekdigi düşnüklidir. Mysal üçin,Ibn Maje Allahyň Resulynyň (s.a.w.) agşam namazynda «Käfirun» we «Yhlas» sürelerini okandygyny Ibn Omaryň (r.a.) adyndan beýan edipdir. Bezzaryň «Müsned» atly kitabynda Büreýde ibn Husaýp Esleminiň (r.a.) adyndan beýan eden ygtybarly hadysynda hem onuň agşam we ýassy namazlarynda «Leýl» bilen«Duha», öýle we ikindi namazlarynda «Aglä» bilen «Gaşiýe» sürelerini okandygy gürrüň berilýär. Hasan Basrynyň agşam namazlarynda mydama «Zelzele» bilen «Adiýat» sürelerini okap, olary asla terk etmändigi bellidir.
Omar (r.a.) hem Ebu Musa Eşgara (r.a.) ýazan hatynda: «Agşam namazynda mufassalyň ahyryny oka. Mufassalyň ahyry «Lem ýekundan»(«Beýýine»süresiniň başy)başlap, Kuranyň soňuna çenlidir» diýipdir. Ebu Osman Nehdi hem bir gezek Ibn Mesguda (r.a.) uýup, agşam namazyny okapdyr. Ol bu namazdan söz açyp: «Ol «Kulhuallahu ahady» okady. Onuň şeýle bir owadan sesi bardy welin: «Käşgä«Bakara» süresini okasady» diýip içimden pikir etdim» diýýär. Ebu Bekriňhem (r.a.) agşam namazynda kysary-mufassaldan haýsy hem bolsa bir süräni okandygyny Abdyrezzak «Musannef» atly kitabynda beýan edýär. (325, 335, 425 we 427-nji hadyslara-da seret).