424 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öýle, ikindi we ertir namazlaryndaky kyragaty. Namazda «Fatiha» süresini we bir gysga süre (zammy-süre) okamagyň delilleri hakda alymlaryň jedeli
عَنْ أَبي قَتَادَةَ رَضِي الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ يَقْرَأُ في الرَّكْعَتَيْنِ الأُولَيَيْنِ مِنْ صَلاَةِ الظُّهْرِ ، بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ وَسُورَتَيْنِ ، يُطَوِّلُ في الأُولَي ، وَيُقَصِّرُ في الثَّانِيَةِ ، وَيُسْمِعُ الآيَةَ أَحْيَاناً ، وَكَانَ يَقْرَأُ في الْعَصْرِ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ وَسُورَتَيْنِ ، وَكَانَ يُطَوِّلُ في الأُولَى ، وَكَانَ يُطَوِّلُ في الرَّكْعَةِ الأُولَى مِنْ صَلاَةِ الصُّبْحِ وَيُقَصِّرُ في الثَّانِيَةِ.
Ebu Katada (Harys ibnRybyý) (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) öýle namazynyň ilkinji iki rekagatynda «Fatiha» süresi bilen ýene bir süre okardy. Ol ilkinji rekagatda uzyn süre, ikinjisinde gysga süre okardy1,içinden okan aýatyny-dakäte bize eşitdirerdi2. Ol ikindi namazynyň ilkinji iki rekagatynda «Fatiha» bilen bir süre okardy we birinji rekagatda uzyn süre, ikinjisinde gysga süre okardy3. Ertir namazynyň bolsa birinji rekagatynda kyragatyuzaldyp, ikinjisinde gysgaldardy»4.
1Ilkinji iki rekagatda «Fatiha» süresi bilen ýene bir gysga süräniň okalmagynyň hökmanlygy şundan gelip çykýar. Hanefi mezhebiniň alymlaryna görä, parz bolan diňe kyragat bolup, kyragatyň ýeriniň «Fatiha» bilen doldurylmagy wajypdyr. Beýlekileri bolsa onuň parz derejesindäki wajypdygyny aýdýarlar. Hanefi mezhebiniň alymlaryna görä, zammy süre okamak parz derejesinde bolmadyk wajypdyr. Beýleki üç mezhebiň alymlaryna görä bolsa,ol sünnetdir.Şonuň ýaly-da,şu hadysdan doly bir süre okamagyň has uzyn süreden şol mukdardaky aýaty-kerime okandan gowudygy aňlanylýar. Ýöne uzyn süräni tamamlaman,rukuwa gitmekde-de zyýan ýok. Mysal üçin, Nesaýynyň kitabynda beýan edilişine görä, bir gezek Allahyň Resuly (s.a.w.) kyragata«Mömin» süresini okamakdan başlapdyr. Ol Musanyňwe Harunyň gürrüňine, ýagny, süräniň, takmynan, ortasyna geleninden soň, üsgülewik onuň Kuran okamagyny dowam etmegine päsgel berip, ol rukuwa gidipdir. Şonuň ýaly-da,şu hadysda birinji rekagatda okalan süräniň ýa-da aýaty-kerimäniň soňky rekagatdakydan uzyn bolmagynyň mustahapdygyna delil bar.
2Nesaýynyň kitabyndaky bir rowaýatda Bera (r.a.): «Allahyň Resulynyň (s.a.w.) yzynda durup, öýle namazyny okardyk. Ol «Lukman» we «Zäriýät» süreleriniň aýatlaryny ýekeme-ýeke bize eşitdirerdi» diýýär. Hapyz Ibn Hüzeýmäniň Enesiň (r.a.) adyndan beýan eden rowaýaty-da şonuň ýalydyr. Şol ýerde diňe «A’lä» we «Gaşiýe» süreleri agzalýar. Mundanhem namazyň içiňden okalýan ýerinde içiňden okamagyň wajyp bolman, daşyňdan okamagyňhem zyýanynyň ýokdugy hakyndaky netije gelip çykýar. Mysal üçin, namazyň içiňden okalmaly ýerinde içiňden okamak namazyň dogry bolmagynyň şertleriniň arasynda sanalmandyr.
3Şu rowaýatda Ebu Katadanyň üçünji we dördünji rekagatlardan söz açmazlygynyň, hanefi mezhebiniň alymlarynyň käbirleriniň pikiriçe, bu rekagatlarda kyragatyň okalmandygyna delil hökmünde öňe sürülse-de (423-nji hadysyň düşündirişlerine seret), yzda gelýän 434-nji hadysda Ebu Katadanyň: «Soňky iki rekagatlarda «Fatihany»... okardy» diýmeginden çen tutsaň, bu olara delil bolup bilmez. Ýöne olarhem öňki rowaýatyňmazmunynyň onuň wajypdygyna delil bolup bilmejekdigini, ony sünnet hasaplamagyň has dogrudygyny aýdýarlar (430-njy hadysa-da seret).
4Agşam we ýassy namazlary-da ertir namazy bilen deňeşdirilip bilner. Şapygy mezhebiniň alymlaryna görä, namazy özbaşdak okaýan kişi üçin ýa-da ýaşaýjylary namazyň uzaldylmagyna razy bolan ýüz adamdan az ilatly obanyň ymamy üçin sünnet bolan mukdar ertir bilen öýle namazlarynda tywaly-mufassaldan (Kuranyň süreleriniň uzynlyk taýyndan bölünýän dört sany toparynyň iň soňky dördünji toparynyň birinji bölümine degişli sürelerden), ikindi we ýassy namazlarynda ewsaty-mufassaldan (şol toparyň ikinji bölümine degişli sürelerden), agşamnamazynda bolsa kysary-mufassaldan(şol toparyň üçünji bölümine degişli sürelerden) okamakdyr. Ilaty ýüz adamdan geçýän obanyň ýa-da namazyň uzaldylmagyna razy bolmaýan jemagatyň ymamynyň namazyň kyragatyny gysga okamagy gerek. Hanbaly mezhebiniň alymlaryna görä bolsa, ertir namazynda tywaly-mufassaldan okamak sünnetdir. Mufassalbölümihakynda 404-nji hadysyň düşündirişinde gürrüň edilipdi. Hernäme-de bolsa, hanefimezhebiniň alymlaryna görä, esasanhem ertir namazynyň birinji rekagatyny uzaltmak sünnetdir. Birinji we ikinji rekagatlaryndaky kyragatlarydeň mukdarda okamak baradaky rowaýatlar duşýanhem bolsa, Beýhaky namaza ýetişmeli adam bar bolsa, birinji rekagatyň kyragatyny uzaltmak, eger şeýle adam ýok bolsa, iki rekagaty hem deň okamak arkaly şu mesele hakdaky rowaýatlardan ortalyk bir netije çykarmagyň tarapyny çalýar. Ata ibn Ebu Rebah hem: «Adamlaryň birigip, jemagat bilen namaz okap bilmekleri üçin, ymamyň her namazda ilkinji rekagaty uzaltmagy maňa hoş ýakýar. Ýöne namazy özbaşdak okan mahalym ilkinji rekagatlary deň mukdarda uzaldyp okamaga çalyşýaryn» diýipdir. Käbir alymlar ertir namazynyň birinji rekagatyny mydama uzaldyp okamagy mustahap hasaplapdyrlar. Beýleki wagtlarda bolsa, olar jemagatyň gelip goşulmak umydy bar bolan ýagdaýynda,namazlaryň birinji rekagatynyň kyragatyny uzaldyp okamagyň tarapyny çalýarlar.