423 Namazyny bolmalysy ýaly edip okamaýan bir çarwa araba Allahyň Resulynyň (s.a.w.) namaz okamagy öwredişi. Bu babatda gelip ýeten beýleki rowaýatlar. Şu hadysdan gelip çykýan fykhy meseleler

Başy » JEMAGAT NAMAZY WE NAMAZA DURMAK KITABY » 423 Namazyny bolmalysy ýaly edip okamaýan bir çarwa araba Allahyň Resulynyň (s.a.w.) namaz okamagy öwredişi. Bu babatda gelip ýeten beýleki rowaýatlar. Şu hadysdan gelip çykýan fykhy meseleler

     عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِي الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ: دَخَلَ الْمَسْجِدَ ، فَدَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّي ، فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِي صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ فَرَدَّ ، وَقَالَ: (ارْجِعْ فَصَلِّ فَإنَّكَ لَمْ تُصَلِّ). فَرَجَعَ يُصَلَّي كما صَلَّى ، ثُمَّ   جاءَ ، فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، فَقَالَ: ( ارْجِعْ فَصَلِّ فَإنَّكَ لَمْ تُصَلِّ).  ثَلاَثاً ، فَقَالَ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ ، ما أُحْسِنُ غَيْرَهُ ، فَعَلِّمْنِي ، فَقَالَ: ( إذَا قُمْتَ إلَى الصَّلاَةِ فَكَبِّرْ ، ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَيَسَّرَ مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ ، ثُمَّ ارْكَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاكِعاً ، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْتَدِلَ قائِماً ، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِداً ، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّي تَطْمَئِنَّ جالِساً ، وَافْعَلْ ذَلِكَ في صَلاَتِكَ  كُلِّهَا).

 

       Ebu Hüreýre (r.a.)şeýle diýipdir: «Bir gezek Allahyň Resuly (s.a.w.) Metjidi-Şeribe girdi. Şol wagt başga biri-de1metjide girip namaz okady2. Soňra ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) huzuryna gelip salam berdi. Allahyň Resuly (s.a.w.) onuň salamyny alanyndan soňra3: «Dön-de başdan oka4. Çünki, namazyň bolmady»diýdi. Ol adam yzyna dönüp, öňki namaz okaýşy ýaly edip, gaýtadan namaz okady. Soňra hem gelip, Allahyň Resulyna (s.a.w.) salam berdi. Allahyň Resuly (s.a.w.) ýene: «Dön-de başdan oka. Çünki,namazyň bolmady»diýdi. Bu ýagdaý,şeýdip, üç gezek gaýtalandy. Iň soňunda şol adam: «Seni hakykat bilen iberenden kasam edýärin: mundan başga hili namaz okalyşyny bilmeýärin. Maňa dogrusyny öwret»5diýdi. Şondan soňra Allahyň Resuly (s.a.w.): «Namaza duran wagtyňda yhram (başlangyç) tekbirini al6. Soňra Kuranyň aýatlaryndan ýat tutanlaryňdan özüňe iň aňsat düşýänini oka7. Soňra rukuwa gidip, beden agzalaryň ýerli-ýerine baryp, sarsman durýança dur. Soňra başyňy galdyryp, aýak üstünde doly dikelýänçäň dur. Soňra seždä gidip, beden agzalaryň ýerli-ýerine baryp, sarsman durýança dur. Soňra başyňy galdyryp, bedeniň agzalarybarmaly ýerine baryp, sarsman durýança otur. Tutuş namazda-da şeýle et»8diýdi».

 

1Bir rowaýatda şu ýerdäkiden tapawutlylykda: «Allahyň Resuly (s.a.w.) otyrdy, biz hem töweregindedik»diýilýär. Şuhadysyň Tirmiziniň we Nesaýynyň kitaplaryndaky nusgalarynda hem: «Şol wagt çarwa meňzeş bir adam gelip namaz okady. Namazyny-da ýarym-ýalta okady» diýen sözler bu ýerdäkiden biraz tapawutlanýar. Çarwa meňzeş şol adam Hallat ibnRafy Zuraky Ensarydyr. Namazyny dogry okamandygy üçin,rawy ony ýaňy dine giren çarwa meňzedipdir. Şu hadys Ebu Hüreýräniň (r.a.) adyndanhem, Halladyň (r.a.) dogany Ryfa ibn Rafynyň adyndanhem, Halladyň agtygy Ýahýa ibn Aly ibn Ýahýanyň adyndanhem dürli ýollar bilen gelip ýetipdir.

            Hapyz Ibn Najar Askalanynyň «El-Ijabe» atly kitabynda Hallat ibn Rafynyň (r.a.) Bedirde şehit bolandygy barada bir rowaýat bar. Eger şol aýdylýan dogry bolsa, onda Ebu Hüreýräniň rowaýaty beýleki sahabalardan eşidilip, soňra gürrüň berlen bolup çykýar. Sebäbi Ebu Hüreýre (r.a.) yslam dinine Bedir söweşinden has soňraHaýbar söweşinde giripdi we Medinede-de şondan soňraýaşap başlapdy.

2Şu hadysyň Nesaýynyň kitabyndaky nusgasyna esaslanyp, şol adamyň iki rekagat tahiýýetül-metjid namazyny okandygy barada netije çykarmak mümkin.

3Şu hadysyň Buharynyň kitabyndaky başga bir nusgasynda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) onuň salamyny alyp: «We aleýkesseläm» diýendigi aýdylýar.

4Bir rowaýatda: «Namazyňy täzeden oka» diýdi» diýlipdir.

5Ýokarda ady agzalan Ýahýa ibn Aly ibn Ýahýanyň gürrüň beren rowaýatynda: «Ol adam bolsa: «Ýa Allahyň Resuly, maňa görkez, öwret, men bary-ýogy bir adamdyryn. Sogap hem gazanyp bilerin,hata-da edip bilerin» diýdi. Şondan soňra Allahyň Resuly (s.a.w.): «Ýagşy...» diýdi» diýlipdir.

6Bir rowaýatda: «Namaza galkmak isläňde,gowy edip täret kylanyňdan soň, kybla dönüp, yhram tekbirini al», Ýahýa ibn Alynyň rowaýatynda: «Allahü tagalanyň saňa emr edişine görä, täret alanyňdan soňra Kelimeýi-Şahadat getirip, namaz oka», Nesaýynyň kitabyndaky rowaýatda: «Her biriňiz,Allahü tagalanyň emr edişi ýaly,täretiňizidoly alyp, ýüzüňiziwe tirseklerine çenli elleriňiziýuwup, başyňyzamesh edeniňizden soň, topuklaryňyzaçenli aýaklaryňyzyýuwmasaňyz, soňra Allaha tekbir, tahmidwe temjit aýtmasaňyz, namazyňyztamam bolmaz», Ebu Dawudyň öz kitabynda beýan eden rowaýatynda bolsa: «Temjitaýtmasa» aňlatmasynyň ýerine: «Allaha hamdu-sena etmese» diýlipdir.

7Nesaýynyň şundan öňki düşündirişde ýatlanan rowaýatynda: «Allahyň özüne öwreden Kuranyndan näçe mukdaryny okamak aňsat düşse, şonçasyny okamasa...»,Ýahýa ibn Alynyň rowaýatynda-da: «Kurandan ýat tutan ýeriň bar bolsa, oka. Ýok bolsa,Allaha hamd eýle, tekbir eýle,şeýle hemtehlil eýle, ýagny: «Lä ilähe illallah» diýmek bilen meşgul bol»diýlipdir. Ebu Dawudyň öz kitabyna girizen rowaýatynda bolsa: «Soňra Ümmil-Kurany, ýagny «Fatihany» ýa-da Kurandan Allahyň islän aýatlaryny oka», Ahmet ibn Hanbal bilen Ibn Hybbanyň öz kitaplarynda ýerleşdiren rowaýatlaryna görä bolsa: «Soňra Ümmil-Kurany, soňra-da Kurandan islän aýatlaryňyoka»diýlipdir.

8Şu ýerde: «Şeýle et»diýmek bilen, Allahyň Resuly (s.a.w.) tekbiri, kyragaty, sejdäni we oturyşy öz aýdyşy ýaly ýerine ýetirmelidigini aýtmak isleýär. Tutuş namazda şeýle etmelidigini aýtmagy bolsa, bulary her rekagatda şunuň ýaly edip gaýtalamalydygyny aňladýar. Mysal üçin, şu hadysyň başga bir nusgasynda: «Soňra bulary her bir rekagatyňda we her bir sejdäňde ýerine ýetir»diýilmegi hem şu pikiri tassyklaýar.

            Şu hadys fykyhçy alymlaryň arasynda: «Namazyny dogry okamagy bilmeýäniň hadysy»ady bilen şöhrat gazanypdyr we köpsanly jedelli meselelerde taraplara delil bolup hyzmat edipdir.

            HallatibnRafa(r.a.) berlen buýrugyň onuň namazy dogry okamandygynyň netijesidigi görünýär. Namazy dogry okamagy parz hasaplanlar, şeýle edilmedik ýagdaýynda, namazyň parzlarynyň biriniň bozuljakdygyny aýdýarlar. Ony parz hasaplamaýanlar bolsa, şeýdilip okalan namazy, kemçilikli bolmagyna garamazdan,ýerine ýetirilen hasaplaýarlar. Olar şu hadysyň Kagnabynyň üsti bilen gelip ýeten nusgasyndaky: «Muny, ýagny, şu aýdanlarymy ýerine ýetiren wagtyňda namazyň tamam bolar. Mundan nämäni kemseň, namazyňy kemdigiň bolar»diýen goşmaçany delil tutunýarlar. Olar Allahyň Resulynyň (s.a.w.) şeýle kemçilikleri bolan namaza-danamaz adyny berendigini aýdýarlar. Olaryň pikiriçe, kemçilikli bolmagyna garamazdan, namaz öz ähmiýetini ýitirmeýär. Tefsirçi Aýnynyň ýatlap geçmegine görä, «Hulasa»ýaly, hanefi mezhebiniň alymlarynyň hormat goýýan kitaplarynda-da rukuwy we sejdäni dogry ýerine ýetirmegiň wajyp bolup, parz bolmadygyna, hatda sünnetdigine ymam Ebu Hanife bilen Ymam Muhammediň ynanandyklary aýdylsa-da, Tahawy hanefi mezhebiniň irki alymlarynyň arasynda bu mesele boýunça jedeliň ýüze çykandygyndan söz açmaýar. Tahawynyň «Şerhi-Maanigil-Asar»diýen kitabyndan belli bolşuna görä, Yshak ibn Rahuýa, Dawut Zahyry, bir meşhur rowaýata görä bolsa, Ahmet ibn Hanbal bilen zahyrylaryň hemmesi rukuw bilen sejdäniň dowamlylygynyň parz bolan iň az mukdarynyňüç gezek: «Sübhane Rebbiýe’l-Azyým»we: «Sübhane Rebbiýe’l-agla»diýip bolaýjak wagt aralygydygyny aýdypdyrlar. Olaryň delilleri-de Ebu Dawudyň, Tirmiziniň, Ibn Majäniň kitaplarynda Mesgudyň (r.a.) adyndan beýan edilen: «Her biriňiz rukuwa gideniňizde üç gezek: «Sübhane Rabbiýe’l-azm»diýseňiz, rukuwy tamamladygyňyzbolar. Bu rukuwyň iň azydyr. Her biriňiz sejde edeniňizde üç gezek: «SübhaneRabbiýe’l-agla»diýseňiz, sejdäni tamamladygyňyzbolar. Bu hem sejdäniň iň azydyr»hadysydyr. Bu alymlaryň garşydaşlary bolan Söwri, Ewzaýy, Ebu Hanife, Ebu Ýusup, Muhammet, Mälik, Şapygy, Abdullah ibn Wehp,başga bir rowaýata görä, Ahmet ibn Hanbal ýaly alymlar bolsa, rukuwyň iň az mukdarynyň arkaň gönelýänçä öňe egilmekdigini, sejdäniň iň az mukdarynyňhem bedeniň gymyldamagyny goýýança,maňlaýyňy ýere degrip durmakdygyny aýdýarlar. Olar şondan az mukdarda rukuw we sejde edilen ýagdaýynda namazyň tamam bolmajakdygyny nygtaýarlar.

            Şu hadys bilen baglanyşykly başga-da birnäçe mesele bolup, olaryň käbiri şu aşakdakylardyr.

1) Şu hadysdan namaza diňe tekbir bilen başlap boljakdygy görünýär. Şonuň üçinhem iftitah (başlangyç) tekbiri parzdyr.

2) Şu hadysdan çen tutup, hanefi mezhebiniň alymlary diňe kyragatyň parzdygy, «Fatiha»süresini okamagyň bolsa parz däl-de, wajypdygy barada netije çykarmakçy bolýarlar. Namazda «Fatiha»süresini okamagyň parzdygy bilen ylalaşýanlar bolsa, şu hadysda «Fatiha»süresi agzalmasa-da, beýleki hadyslarda kyragatyň «Fatiha»süresi hökmünde düşündirilýändigini aýdýarlar.

3) Şu hadys rukuw bilen sejdäniň dogry ýerine ýetirilmeginiňwajypdygyny görkezýär.

4) Şu hadysdan çen tutup, köpsanly alymlar,her rekagatda rukuw bilen sejdäniň parz bolşy ýaly, her rekagatda kyragatyň-daparzdygy bilen ylalaşýarlar hem-de öz pikirlerini, mundan başga-da, Ebu Bekriň, Omaryň, Mesgudyň, Äşäniň we beýleki sahabalaryň (Allah olaryň hemmesinden razy bolsun!) atlaryndan gelip ýeten rowaýatlarbilen berkidýärler.

Hanefimezhebiniň käbir alymlary bolsa kyragatyň diňe başky iki rekagatda parzdygyny, soňky iki rekagatda namaz okaýanyň islese kyragat okap biljekdigini, ýöne oňa derek tesbih hem aýdyp biljekdigini, hatda hiç zat okamasa-da,namazynyň dogry boljakdygyny aýdýarlar. Olar hezreti Alynyň (kerremallahu wejheh) öýle we ikindi namazlarynyň ilkinji iki rekagatlarynda «Fatiha»bilen ýene birsüre okandygy, soňky rekagatlarda bolsa hiç zat okamandygy, Ibn Mesgut bilen hezreti Äşäniň (r.a.) ilkinji iki rekagatda kyragat okandyklary we soňky rekagatlarda tesbih aýtmak bilen meşgul bolandyklary hakynda gürrüň berilýän rowaýatlary delil tutunýarlar. Aýny Ybraýym Nahaýy bilen Sufýan Söwriniňhem şeýlepikirde bolandyklaryny aýdýar. Ybraýym: «Parz namazynyň soňky iki rekagatynda kyragat ýokdur. Bularda Allahy tesbih et, zikr et», Sufýan hem: «Ilkinji iki rekagatda «Fatiha»bilen ýene bir süre oka. Soňky iki rekagatda ýa «Fatihany»oka,ýa-da «Fatiha»mukdarynda tesbih bilen meşgul bol. Bularyň haýsysyny etseňhem saňa ýeterlikdir. Ýöne soňky rekagatlarda tesbih bilen meşgul bolsaň, meniň pikirimçe, has gowy bolar»diýipdirler.