421 Hezreti Omaryň (r.a.) Sagdy işinden boşatmagy we şonuň sebäpleri. Hezreti Omaryň (r.a.) Sagdy işinden boşatmagynyň hikmeti. Namazda kyragatyň wajypdygy ýa-da wajyp däldigi hakda alymlaryň jedeli.
Sagdyň öz şikaýatçysy Üsäme ibn Katädäeden betdogasy we şol doganyň kabul bolmagy
عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ رَضِي الله عَنْهُ قالَ: شَكَا أَهْلُ الْكُوفَةِ سَعْداً رَضِي الله عَنْهُ إلَى عُمَرَ رَضِي الله عَنْهُ ، فَعَزَلَهُ وَاسْتَعْمَلَ عَلَيْهِمْ عَمَّاراً ، فَشَكَوْا حَتَّى ذَكَرُوا أَنَّهُ لاَ يُحْسِنُ يُصَلِّي ، فَأَرْسَلَ إلَيْهِ فَقَالَ : يَا أَبَا إسْحَاقَ ، إنَّ هؤُلاءِ يَزْعُمُونَ أَنَّكَ لاَ تُحْسِنُ تُصَلِّي؟ قالَ أَبُو إِسْحاقَ: أَمَّا أَنَا ، وَالله فَإنِّي كُنْتُ أُصَلِّي بِهِمْ صَلاَةَ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ما أَخْرِمُ عَنْهَا ، أُصَلِّي صَلاَةَ الْعِشَاءِ ، فَأَرْكُدُ في الأُولَيَيْنِ ، وَأُخِفُّ في الأُخْرَيَيْنِ. قَالَ: ذَاكَ الظَّنُّ بِكَ يَا أَبَا إسْحَاقَ ، فَأَرْسَلَ مَعَهُ رَجُلاً ، أَوْ رِجَالاً ، إلَى الْكُوفَةِ ، فَسَأَلَ عَنْهُ أَهْلَ الْكُوفَةِ ، وَلَمْ يَدَعْ مَسْجِداً إلاَّ سَأَلَ عَنْهُ ، وَيُثْنُونَ عَلَيْهِ مَعْرُوفاً ، حَتَّى دَخَلَ مَسْجِداً لِبَنِي عَبْسٍ ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنْهُمْ ، يُقَالُ لَهُ أُسَامَةُ بْنُ قَتَادَةَ ، يُكْنَي أَبَا سَعْدَةَ ، قالَ: أَمَّا إذْ نَشَدتْنَا ، فَإنَّ سَعْداً كانَ لاَ يَسِيرُ بِالسَّرِيَّةِ ، وَلا يَقْسِمُ بِالسَّوِيَّةِ ، وَلا يَعْدِلُ في الْقَضِيَّةِ . قالَ سَعْدٌ: أَمَا وَالله لأَدْعُوَنَّ بِثَلاَثٍ : اللَّهُمَّ إنْ كانَ عَبْدُكَ هذَا كَاذِباً ، قَامَ رِيَاءً وَسُمْعَةً ، فَأَطِلْ عُمْرَهُ ، وَأَطِلْ فَقْرَهُ ، وَعَرِّضْهُ بِالْفَتَنِ. وَكَانَ بَعْدُ إذَا سُئِلَ يَقُولُ : شَيْخٌ كَبِيرٌ مَفْتُونٌ ، أَصَابَتْنِي دَعْوَةُ سَعْدٍ.
قالَ عَبْدُالْمَلِكِ: فَأَنَا رَأَيْتُهُ بَعْدُ قَدْ سَقَطَ حاجِبَاهُ عَلى عَيْنَيْهِ مِنَ الْكِبَرِ ، وَإنَّهُ لَيَتَعَرَّضُ لِلْجَوَارِي في الطُّرُقِِ يَغْمِزُهُنَّ.
Jabyr ibn Semüre Amyryý Süwäýi1(r.a.) şeýle diýipdir: «Kufe şäheriniň ýaşaýjylarynyň käbirleri2Omaryň (r.a.) ýanynda Sagdy ýamanladylar. Hezreti Omar (r.a.) ony işinden boşadyp, onuň ýerineAmmaribnÝasyry(r.a.) bu şäheriň amyllygyna(hökümdarlygyna) belledi3. Kufeliler Sagdy ýamanlamak ýamanlap, hatda onuň namaz okamagy hem bilmeýändigini aýtdylar.
Hezreti Omar (r.a.) onuň yzyndan adam ýollap, çagyrtdy-da: «Ýa EbuYshak, bu adamlar seniň namaz okap bilmeýäniňi tassyklaýarlar. Sen namazy nähili edip okaýardyň?» diýip sorady. Sagt: «Allahdan ant içýärin, men olaraAllahyň Resulynyň (s.a.w.) namazyna meňzeş namaz okadyp, hiç bir zady gysgaltmaýardym. Ýassy namazyny (ýa-da öýle we ikindi namazlaryny) okadan mahalymilkinji iki rekagatda köp durardym, soňky iki rekagatlary-da gysgaldardym»4diýdi. Hezreti Omar (r.a.): «Sen hakda edýän çakymyzhem şeýledi» diýeninden soň, bu meseläni anyklamak üçin bir adamy5(ýa-da birnäçe adamy) onuň bilen birlikde Kufe şäherineýollapdyr. Bu iş tabşyrylan adam Kufäniň ýaşaýjylaryndan Sagt barada sorapdyr. Onuň barmadyk ýeke metjidi hem galmandyr. Baran ýerinde-de Sagdyň ýagdaýyny sorapdyr. Soralan adamlaryň hemmesi hem ol hakda gowy sözleri aýdypdyrlar. Iň soňunda benu abs tiresinedegişli bir metjide girip, şol ýerdäkileri Allahyň razylygy üçin bilýän zatlaryny aýtmaga ant içirip, olardan Sagt barada sorapdyr. Şonda Ebu Sagtakünýesi bilen tanalýan Üsäme ibn Katadadiýen biri ýerinden turup: «Bize ant içireniň üçin aýdaýaýyn. Sagt esgerleriň başyny çekip,söweşe gitmeýär6. Pul paýlanda-da deň paýlamaýar7. Höküm çykaranda-da adalatlylyk etmeýär»8diýipdir. Şondan soňraSagt: «Sen-ä men hakda busözleri aýtdyň, menhem Allahyň adyndan ant içip, sen hakda üç sany doga etjek, diňle: «Ýa Allah, seniň şu guluň ýalançybolsa, şu söziile gowy görünmek üçin aýdan bolsa, onda onuň ömrüni uzalt, garyplygyny artdyr, pitnelere duçar et» diýipdir.
Soň-soňlar şol adamdan ýagdaýyny soranlarynda: «Men bir garrap, sandan galan, pitnä duçar bolan betbagt gojadyryn. Sagdyň eden dogasy kabul boldy» diýer eken.
Bu hadysy Jabyryň (r.a.) adyndan gürrüň beren Abdylmelik ibnUmeýr şeýle diýýär: «Soň-soňlar ony menhem görüp galdym. Garramakdan ýaňa gaşlary gözleriniň üstüni örtüp duran halynda,öňünden çykan hyzmatçy gyzlara lak atýardy»9.
1Ebu Abdullah ýa-da Ebu Halyt Jabyr ibn Semüre ibn Jünäde ibn Jündep AmyrySüwäýi(Allah olardan razy bolsun!) Allahyň Resulynyň (s.a.w.) daýylary bolan zühre tiresiniň ýolbaşçylarynyň biridi. Onuň ejesi Sagt ibn Ebu Wakgasyň (r.a.) aýal dogany Halydabinti Ebu Wakgasdy. Onuň kakasy Semüre ibn Jünäde Mekge boýun egdirilen güni yslam dinine girmek bagtyna eýe bolanlaryň biri bolup, has soňlar Kufede ýaşapdyr. Jabyr hezretleri ýüz gezek dagy Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen gürrüňdeş bolmak hormatyny gazanandygyny, onuň yzynda durup iki müň gezekdenhem kän namaz okandygyny aýdar eken. Şu ýerdäki waka onuň daýysy Sagt ibnEbuWakgas bilen baglanyşyklydyr. Jabyr hezretleri Büşr ibn Merwanyň Yrakda wäli (hökümdar) bolan zamanynda we hijriniň 74-nji ýylyndaKufede dünýäden ötüpdir (r.a.)
Jabyryň (r.a.) daýysy Ebu Yshak Sagt ibn Ebu Wakgas Mälik ibn Wüheýb ýa-da Üheýb ibnAbdyMenaf ibnZühräniňkakasy EbuWakgasMälik Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ejesi Emine binti Wehphezretleriniň doganoglanydyr. Şol sebäpli, hezreti Sagt (r.a.) Allahyň Resulynyň (s.a.w.) daýylarynyň biri bolýar. Ol ilkinji bolup yslam dinine giren kyrk adamyň biri we Allahyň Resuly (s.a.w.) tarapyndan jennete girjekdikleri buşlanan on adamyň biri hem-de şolaryň iň soňra dünýäden ötenidir (55-nji ýyl). Ol Muhammet alaýhyssalamyň pygamberlik edip başlamagynyň irki döwründe on ýedi ýaşyndakaiman getirmek hormatyna mynasyp bolupdyr. Onuň yslam dinini ilki bolup kabul edenleriň biridigini Buharynyň onuň öz adyndan beýan eden rowaýatyndaky: «Men ýedi günläpüç musulmanyň biri boldum» diýen sözleri hem tassyklaýar. Diýmek, ol Allahyň Resulyndan (s.a.w.), hezreti Alydan başga diňe Zeýt ibn Harysanyň we Ebu Bekriň (Allah olardan razy bolsun!) yslam dinine giren döwürlerinde üçünji bolup, iman getiren bolup çykýar. Ol yslam esgerleriniň iň meşhurlarynyň biri bolmak bilen bir hatarda,yslam dini üçin ilkinji peýkam atan, hatda ilki gan döken adamdyr. Ol Bedir söweşinden ozal kuraýyşyňsöwda ýoluny kesmek üçin Ubaýda ibnHarysibnMuttalybyň(r.a.) ýolbaşçylygynda Batny-Rabyga ugradylan altmyş adamdan ybarat muhajir goşunyna goşulyp, iki arada uly bir söweş bolmasa-da, onuň ýeke özi ilkinji gezek we yslam dinine peýda getirmeküçin, şol ýerde peýkam atypdyr hem-de ýanyndaky ýigrimi peýkam bilen müşrükleri, olaryň ulaglaryny ýaralanyndan soň, hiç zat diýilmän, yzyna ugradylypdyr.
MuhammetibnYshagyň «Magazi» atly kitabyndaky rowaýata görä, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) sahabalary yslam dini ýaňy ýaýrap ugranda,Mekgede namazlaryny gizlenip okar ekenler. Sagt birtopar sahaba bilen Mekgäniň töweregindäki daglaryň birinde namaz okap duran wagty,duýman durkalar, bularyň üstünden müşrükler gelip, iki tarap biri-birleriniň dinini aýyplamaga başlapdyrlar. Birden bular uruşmak üçin aýaga galypdyrlar. Şol wagt Sagt eline ilen bir düýe äňiniň süňküni zyňyp, müşrükleriň birini kellesinden ýaralapdyr. Musulmanlaryň ilki döken gany şolmuş.
Yragy boýun egdirmek bilen sasany döwletini derbi-dagyn edenhem şoldur. Ol Kadysyýasöweşinde meşhurlyk gazanýar. Bu şöhratly ýeňişden soň, ilki hezreti Omaryň, has soňra hezreti Zünnuwreýniň (Osmanyň) haliflik eden eýýamynda Kufe şäherine hökümdar edilip bellenipdir.
Hezreti Omar (r.a.)otparaz EbuLüglüýäniň zäherli hanjaryndan ýaralananda döredilen geňeşiň düzümine giren alty adamyň biri-de şoldy. Hezreti Omar olara: «Eger möminleriň döwleti dogry ýoldan gitse, ne ýagşy, eger beýle bolmasa, onda emir boljak adam onuň ýardamyndan ýüz öwürmesin» diýip wesýet edipdir.
Sagdy(r.a.) Allahyň Resuly (s.a.w.) örän gowy görerdi. Biraz wagtlap ýanyndan aýrylsa, derrew ony sorardy. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) onuň bilen öwünen gezegi hem bolupdyr. Ol bir gezek: «Ine, meniň daýym Sagt, şunuň ýaly daýysyny maňa görkezip biljek bar bolsa, görkezsin»diýipdir.
Sagt (r.a.) yslam binasynyň düýbüni tutan işeňňir adamlaryň, pygamberlik zamanyndaky ähli söweşlere gatnaşan yslam esgerleriniň, yslam ýeňişleriniň artmagyna goşandyny goşan emirleriň biridir. Ýöne onuň görkezen hyzmatlarynyň hiç biri hem Uhut söweşinde görkezen edermenligi bilen deňleşip bilmez. Şol söweşiň bolan gününiň iň çykgynsyz pursatynda, yslam esgerleriniň dagap, hallarynyň harap bolan wagtynda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öňünde oturyp, göwresini onuň öňüne galkan edip, şol bir wagtyň özünde-de, duşmanlaryň üstüne sansyz peýkamlary sowrup, olaryň işini kynlaşdyrypdyr. Ol müşrüklere garşy peýkam atýarka, Allahyň Resuly (s.a.w.) bir ýandan: «Durma, ejem, kakam saňa pida bolsun!»diýip, yzyny üzmän oňa peýkam uzadypdyr. Ol arasynda uçluksyz peýkamlary-da uzadyp: «Şulary hem at!»diýipdir. Sagt şol peýkamlary atan wagty: «Ýa Allah, bu Seniň okuňdyr. Duşmanyňa degir»diýipdir. Allahyň Resuly-da: «Ýa Allah, Saňa doga edende, Sagdyň dogasyny kabul et. Ýa Allah, ony dogry atar ýaly et, çagyryşyny kabul et»diýip seslenipdir. «Ysabe»kitabynda beýan edilişine görä, Uhut söweşinde yslam goşunyndaky ýaralylary suw bilen üpjün etmek wezipesini öz üstüne alan ÜmmiEýmen (r.a.) müşrüklerden Hybban ibnArykanyň atan peýkamy degip ýykylypdyr. Ol ýykylan wagty uýat ýeri açylaýypdyr. Muny gören Ibn Aryka melgun gülüp-gülüp hezil edipdir. Muňa Allahyň Resulynyň (s.a.w.) gahary gelip, derrew Sagda uçluksyz bir peýkam uzadyp:«Şuny at»diýipdir. Peýkam Ibn Arykanyň döşünden degip, ol arkanlygyna serrelip gidipdir. Ol arkan ýykylanda uýat ýeri açylypdyr. Allahyň Resuly (s.a.w.) şatlanyp: «ÜmmiEýmeniň aryny Sagt aldy. Allah dogasyny kabul etsin»diýipdir. Sagt şol gün ýanyndaky peýkamlarynyň baryny atyp gutarypdyr. Allahyň Resuly (s.a.w.) öz peýkamlaryny-da ýere döküp: «Ine, şulary-da at»diýipdir. Şol gün onuň kapyrlara garşy müň sany peýkam atandygyny aýdýarlar.
Sagt (r.a.) peýkam atmaga ökdeligi bilen bir hatarda, dogalarynyň kabul bolmagy bilen hem şöhratlanypdyr. Din duşmanlarynyň onuň ar alyjy peýkamlaryndan gorkuşy ýaly, musulmanlar hem doga peýkamyndan eýmenerdiler. Ol ömrüniň ahyrynda dünýäni görmek nygmatyndan mahrum bolýar. Şonda oňa ýüzlenip: «Gözleriňi gaýdyp bermegi Allahü tagaladan dilesen-ýe»diýenlere, ol: «Allahyň kazasyny gözümden has artyk söýýärin»diýip jogap beripdir.
Ol üçünji halif Osman ibn Affanyň (r.a.) pajygaly ýagdaýda şehit bolmagy bilen başlanan elhenç pitnelerde özbaşdak bolmagy saýlap alyp, hiç bir tarapa-da goşulmandyr. Jemel we Syffyn ýaly wakalara-da gatnaşmandyr. Ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) sahabalarynyň arasyndaky oňşuksyzlyklary we bölünişikleri göreninden soň, Akykdaedinen mülküne gidip, pitneden gaçypdyr. Özogly Omar bilen doganoglany Haşym ibn UtbaibnEbu Wakgas ony özlerine tarapdar etmäge synanyşypdyrlar. Günleriň birinde Haşym oňa ýüzlenip: «Golumyzyň astynda ýüz müň sany gylyçdar bar. Bu işe, ýagny, halif bolmaga seni has hakly hasaplaýarlar. Muňa näme diýersiň?»diýende, ol: «Şol gylyçlardan diňe şeýle biriniň özümde bolmagyny islärdim, ýagny, ol kapyryň depesinden inderemde kesip taşlap, möminden aýlap salamda hiç bir täsiri bolmasady»diýip jogap beripdir.
Mugawyýaonuň hezretiAlynyň (r.a.)tarapyny tutmaga meýil bildirmezliginden umytlanyp, öz tarapyna geçmegi teklip edip, oňa hat ýazypdyr. Ol hem: «Bir günlük söhbeti seniň ömrüňden we ölümiňden has gowy bolan Alynyň tarapyna geçmänimden soň, saňa goşulmagyma umyt baglaýşyňahaýran galýaryn»diýip jogap beripdir. Ol diňe hezreti Hasan haliflikden çekileninden soňraMugawyýa kasam edipdir. Ýöne şol döwürde-de oňa mydama: «Melik»diýip ýüzlener eken.
Ygtybarly bir maglumatagörä, ol hijriniň 55-nji ýylynda wepat bolupdyr. Ol şol wagt segsen-segsen bäş ýaşlarynda eken. Ol ölmezinden öň özüniň ýörite saklap ýören jüpbesini getirmeklerini haýyş edipdir we: «Meni şu jüpbe bilen kepenläň. Sebäbi, Bedir söweşinde şu jüpbäni geýip, müşrükleriň garşysyna çykypdym. Ony şu günüm üçin saklap ýördüm»diýipdir (r.a.).
2Tabary şu toparyň wekilleriniň hemmesiniň esedi tiresinden bolup, olaryň arasynda Jerräh ibn Sinäniň, Kabysanyň we Erbediň bolandygyny ýatlap geçýär.
3Hezreti Omaryň (r.a.) Sagdy (r.a.) wezipesinden boşatmagy olaryň şikaýatyna ynanandygyny aňlatmaýar. Ol şeýle etmek bilen, ýüze çykyp biljek gapma-garşylyklaryň öňüni almak isläpdir. Şol döwürlerde Eýrany basyp almaga ugradylýan esgerler Kufeden ugradylýardy. Jihada gitjek esgerleriň arasynda agzybirligiň saklanmagyny, olaryň öz serkerdeleriniň daşynda tüýs ýüreklerinden jebisleşmeklerini üpjün etmek üçin hem-de Sagdy öz ýanynda galdyryp, onuň maslahatlaryndan peýdalanmak üçin, hezreti Omar bu işi edipdi. Ýogsam Sagtdan soňra kyýamata çenli ondan has adyl birhökümdaryň tapylmajakdygyny hezreti Omar örän gowy bilýärdi. Ol öz wesýetinde: «Men ony wezipesinden işini oňarmandygy ýa-da hyýanat edeni üçin boşatmandym» diýipdir.
Jabyryň (r.a.) Sagdyň ýerine Ammaryň hökümdar bellenendigini aýtmagynyňhem özboluşly maksady bar.Sebäbi hezreti Sagdyň üç sany orunbasary bardy. Ammar (r.a.) namaz okatmaga, Abdullah ibn Mesgut (r.a.) hazyna, Osman ibn Huneýf (r.a.) bolsa ýer ölçemek işine jogap berýärdi. Şu ýerde Jabyryň (r.a.) Ammaryň adyny ýörite tutmagy iň möhüm wezipäniň namaz okamak bolandygyny nygtamak islemegi bilen baglanyşyklydyr.
4Bu şikaýatçylar hemme rekagatlaryň birmeňzeş ýerine ýetirilmegini wajyp hasaplanbir bilimsiz topara degişli eken. Bu jogap şoňa şaýatlyk edýär. Şunuň bilen baglanyşyklylykda, namazda kyragatyň (Kuranyň aýatlaryny okamagyň) wajypdygy ýa-da wajyp däldigi hakdaky jedeli gözden geçirmek zerur.
Ymamlar Şapygy bilen Ahmet ibn Hanbala görä,namazyň her rekagatynda Kuranyň aýatyny okamak wajypdyr. Ymam Ebu Hanifä görä, bu namazyň diňe ilkinji iki rekagatynda wajypdyr. Ymam Mälikden gelen iki rowaýatyňbirindeaýdylyşyna görä,namaz okaýan adam namazyň bir rekagatynda aýat okamasa, sehiw sejdesini etmeli.
Ebu Hanifä, Mälige we Ahmet ibn Hanbala görä, ymama uýup namaz okaýanyň aýat okamagy wajyp däldir.Hatda ymamyň sesli okaýan namazlarynda oňa uýup namaz okaýanyň aýat okamagyny ymam Mälik mekruwhhem hasaplapdyr. Ahmet ibn Hanbal içiňden okalýan namazlarda ymama uýup namaz okaýanyň aýat okamagynyň mustahapdygy bilen ylalaşypdyr. Ymam Şapyga görä bolsa,içiňden okalýan namazda ymama uýup namaz okaýan kişi aýatokamaz we daşyňdan okalýan namazda onuň aýat okamagy wajypdyr. Esam bilen Hasan ibn Salyha görä, ymama uýup namaz okaýanyň içinden aýat okamagy sünnetdir. Bu gapma-garşylykly hökümler diňe şu hadysa esaslanmaýar. Yzda beýan ediljek beýleki hadyslarda şularhakda has kän delillere gabat gelinjekdir. Bu hadysda soňky rekagatlaryň başky rekagatlardan has gysga bolmagy we bu tapawudyň «Fatiha» süresinden soňraokalýan zammi-süreleriň(goşmaça süreleriň)tapawudyndan gelip çykmagynyň netijesinde ýüze çykandygyny çak edip, soňky rekagatlarda-da Kuranyň aýatynyň okalandygyny öňe sürüp bolar.
5Bu meseläni anyklamak üçin Muhmammet ibn Mesleme (r.a.) ugradylypdy. Abdullah ibn Erkam (r.a.) hem onuň ýanyna goşulypdyr. Melihibn Awfbolsa ýollarda ýardam bermek üçin bu topara giripdir.
Ebu Abdyrahman Muhammet ibn Mesleme ibn Halyt Ensary Ewsi Harysy(r.a.) yslam dinini ilki bolup kabul eden kyrk sahabanyň biridir. Ol Muhammet alaýhyssalama pygamberlik berilmezinden ýigrimi iki ýyl ozal dünýä inip, hijretden öň Musgap ibn Umeýriň (r.a.) ýardam bermegi bilen we Sagt ibn Mugazdan (r.a.) öň yslam dinini kabul edipdir. Ol Bedir söweşinden başlap, ähli gazawatlarda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanynda bolup, «Allahyň Resulynyň (s.a.w.) atlysy» lakamy bilen şöhratlanypdyr. Diňe Karkaratül-Küdr söweşinde Allahyň Resuly (s.a.w.) ony Medinede orunbasary hökmünde galdyrypdyr. Şonuň ýaly-da,ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) rugsat bermegi bilen Tebük söweşine gatnaşmandy. Onuň on sany ogly, alty sany gyzy bar eken. Şolardan Japar, Abdylla, Sagt, Abdyrahman we Omar (Allah olardan razy bolsun!) sahabalaryň hataryna goşulypdyr.
Hezreti Omar (r.a.) wezipeli adamlaryň iş alyp baryşlaryny barlatmak üçin,ony öz ýanynda saklaýardy. Sagt Ebu Wakgas bilen baglanyşykly meselede-de şeýle boldy. Ol sahabalaryň arasyndaky oňşuksyzlyklardan daşda durupdyr, pitneler ýüze çykanda, öýünden daşary çykman,tagtadan gylyç ýasanypdyr. Ol Jemelwakasyna-da, Syffyn wakasyna-da gatnaşmandyr. Ýöne iň soňunda ol bir şamlynyň gylyjyndan wepat bolupdyr (43-nji ýyl).
Abdullah ibnErkam (r.a.) bolsa Mekge boýun egdirilende yslam dinine giren hormatly sahabalaryň biridir. Ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) daýylarynyň ogly bolmak bilen, onuň bilen garyndaşlyk gatnaşygynaeýe bolupdyr. Yslam dinine girmegiýeňiş gününe çenli yza çekdirse-de,ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) örän ynamdar adamlarynyň birine öwrülmegi başarypdyr. Agzyna berkdigi, syr saklamagy başarýandygy sebäpli,ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.), Ebu Bekriň we Omaryň (Allah olardan razy bolsun!) kätibi bolup hyzmat edipdir. Ol hezreti Omaryň (r.a.) zamanasynda musulmanlaryň döwlet hazynasyna gözegçilik edipdir. Hezreti Osmanyň (r.a.) zamanasynda-da şu wezipäni ýerine ýetirmek bilen, bir gezek hazyna gözegçilik edýändigi üçin, halif tarapyndanoňaotuz müň, başga birrowaýata görä bolsa,üç ýüz müň dirhem berlipdir. Ol bolsa bu pulykabul etmekden ýüz öwrüp: «Men buişi Allah üçin etdim. Sylagy kabul etmeýärin» diýipdir. Onuň kakasy Erkam ibn EbuErkam Zühridir. Erkam ibn EbuErkam Mahzumydiýenhem bir sahaba ýaşap geçipdir. Ol yslam dinine ilkinji giren kyrk adamyň biridir. Onuň öýi Allahyň Resulynyň (s.a.w.) iman getirmek isleýänler bilen duşuşýan ýeridi. Iman getirmek isleýänler şol ýere getirilýärdi. Şol ýerde iň soňky iman getiren Omar ibn Hattap (r.a.) boldy we onuň teklibi boýunça yslam dini açyk yglanedilmäge başlandy.
6Hezreti Sagt yslam dininiň düýbüni tutmakda iň köp peýda getirenleriň, Allahyň Resulyna (s.a.w.) bolan pidäkärligi tymsal bolup, dillere sena bolanlaryň birikä, bir topargözlikör, görip kişiler bu zatlary görmän, onuň keselläp, bir günjük ysgyn-mydardan gaçmagyny dillerine çolapdyrlar. Sagt ibn Ebu Wakgas (r.a.) Kadysyýa söweşiniň bolan güni, hassabolany sebäpli,söweşe gatnaşmandy. Keseli onuň hereket etmegine päsgel berýärdi. Ýöne şonda-da,ol bir belent ýerden söweş hereketlerini dolandyrýardy. Ýöne göripleriň diline dygy barmy? Şalaryň tagtynyýer bilen ýegsan eden bu batyr gerçegi soňra bejile tiresinden bir nadan şahyr: «Görmeýärmisiň? Allah, diniňi beýgeldenSagtKadysyýanyň derewezesine ýapyşyp dur. Biz birtopar aýallarymyzy dul goýduk. Sagdyň aýalarynyň hiç biri hem dul galmady»diýip masgaralamak isläpdi. Hezreti Sagt bu sözleri eşidip, diňe: «Ýa Allah, bizi bu näkesiň elinden we dilinden halas et»diýip doga edipdi. Şol näkese soňbir gezekbir peýkam degip, dilinden galypdyr hem-de eli ysmaz bolupdyr.
7Söweşde olja alnan baýlyklary, hakykatdanhem, yslam esgerleriniň arasynda paýlamalydy. Ýöne ymam özüne mälim bolan ýagdaýa esaslanyp, käbir gazylary beýlekilerden tapawutlandyrmaga, peýdalydyklary özüne mälim bolan käbir kişilere oljany paýlamaga gatnaşmaga rugsat bermäge borçludy. Şu adamlary tapawutlandyrmaga sebäp bolan ýagdaýy ymamyň bir özüniň bilmegi ýeterlikdi. Bu adama şeýle sözleri aýtdyran göriplikden başga zat däldir.
8Bu soňky şyltak hezreti Sagdyň dindarlygyna atylan töhmetdir. Mäligiň aýdyşy ýaly, kyýamata çenli özünden soňrageljekleriň, iň adylynyň onuň özüdigine şübhe ýokdur. Ine, Sagdy has beter gazaplandyranhem şuýagdaýdy.
9Usamaörän çökder garyplyga uçramak bilen birlikde, eklenjindäkileriň köp bolmagyna-da duçar bolupdy. On gyzy eklemek onuň boýnundady. Onuň pitnäniň pidasy bolmagyna aýallar sebäp bolýardy. Ol aýal sesini ýaňy bir eşiden badyna, şol sesiň gelýän tarapyna öwrülip, olara lak atyp, bihaýalyk etmekden çekinmezdi. Özüni utandyrmakçy bolanlara-da: «Men näme edeýin? Sagdyň dogasy gutly bolsun!» diýerdi.
Ýaş wagtlary hem nirede bir pitne ýüze çyksa, şol ýerde gögererdi. Ol Muhtary-Sakafypitnesine-de gatnaşyp, öz öýünde öldürilipdir. Ýöne, ol dili bilen pitnäni odukdyrany üçin bela duçar bolan bolsa gerek.