411 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) gije namazyny okaşy hakda. Gije namazy hakda düşündiriş
عَنْ عائِشَةَ رَضِي الله عَنْهَا قالَتْ: كانَ رَسُولُُُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ في حُجْرَتِهِ ، وَجِدَارُ الحُجْرَةِ قَصِيرٌ ، فَرَأَى النَّاسُ شَخْصَ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، فَقَامَ أُنَاسٌ يُصَلُّونَ بِصَلاتِهِ ، فَأَصْبَحُوا فَتَحَدَّثُوا بِذَلِكَ ، فَقَامَ لَيْلَةَ الثَّانِيَةِ ، فَقَامَ مَعَهُ أُنَاسٌ يُصَلونَ بِصَلاَتِهِ ، صَنَعُوا ذلِكَ لَيْلَتَيْنِ أوْ ثَلاَثًا ، حَتَّى إذَا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ ، جَلَسَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ فَلَمْ يَخْرُجْ ، فَلَمَّا أَصْبَحَ ذَكَرَ ذلِكَ النَّاسُ فَقَالَ: (إنِّي خَشِيتُ أنْ تُكْتَبَ عَلَيْكُمْ صَلاَةُ اللَّيْلِ).
Musulmanlaryň enesi Äşe (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) gijelerine öz hüjresinde namaz okardy1.Hüjräniň diwarlarynyň pessejikdigi sebäpli,bir gezek adamlar onuň göwresiniň suduryny gördüler2we olaryň bir topary namaza durup, oňa uýdular3. Olar daň atanyndan soňrabu eden işlerini beýlekilere habar berdiler. Allahyň Resuly (s.a.w.) ertesi gije ýene gije namazyny okamak üçin ýerinden turdy. Ýene birnäçe adamlar oňa uýup, namaza durdular. Olar şeýdip, iki ýa-da üç gije bu işi gaýtaladylar. Şondan soňky gijede Allahyň Resuly (s.a.w.) öýünde oturdy we şol ýere çykmady4. Daň atanyndan soňrakäbir kişiler beýleetmeginiň sebäbini bilmek üçin,oňa ýüz tutdular5.Allahyň Resuly (s.a.w.): «Gije namazy size parz bolarmyka öýdüp gorkdum» diýip jogap berdi»6.
1HapyzEbuNugaým Yspyhanynyň habar beren rowaýatynda has açyklanyp: «Nikaly aýallarynyň öýleriniň birinde namaz okardy» diýilýär. Hüjre diýip, diwar ýa-da tutybilen bölünen özbaşdak bir künjege aýdylýar. Musulmanlaryň enesi Äşäniň (r.a), Buharynyň kitabynda beýan edilip, bu ýerdäki metine girmedik bir rowaýatynda: «Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bir boýrasy bardy. Ony gündizlerine ýere ýazyp goýardy, gijelerine bolsa hüjre halyna getirerdi», Zeýt ibn Sabydyň (r.a.) adyndan mundan soňra 412-nji hadys hökmünde gysgaldylyp beýan ediljek hadysda: «Allahyň Resuly (s.a.w.) , ýalňyşmaýan bolsam, remezan aýynda boýradan bir hüjre edindi», bir rowaýatda-da: «Örülen hurma ýapraklaryndan, ýabolmasa, boýradan Metjidi-Şerifde bir hüjre edindi» diýlendigine görä, bu hüjre boýra ýa-da örülen hurma ýapraklary bilentutygörnüşinde daşy örtülen ýer bolup, onuňhem musulmanlaryň enelerine degişli öýleriň biriniň içinde ýerleşen bolmagynyň mümkindigi ýaly, onuň gündizlerine Metjidi-Şeribiň içine ýazylyp goýlup, gijelerine hem galdyrylyp, tuty görnüşine getirilip, wagtlaýynça hüjrä öwrülenbolmagy-da mümkin. Şonuň ýaly-da,Allahyň Resulynyň (s.a.w.) käte nikaly aýalarynyň öýlerinde,käte Metjidi-Şerifde gijelerine tagat etmek üçin,hüjre ýasanan bolmagy we sahabalaryň onuň şeýle edýändigini bilip, oňa uýmaga çalşan bolmaklary-da mümkin.
2Şol döwürlerde Medinede gijelerine şem ýakmak adat bolmandygy üçin (249-njy hadysa seret), elbetde sahabalar Allahyň Resulynyň (s.a.w.) özünigörmän, onuň suduryndan (garasyndan)namaz okaýandygy hakynda netije çykarýardylar.
3Sahabalaryň bu hereketinden ymam bolmaga niýet etmedik adama uýmaga rugsat berilýändigi barada netije çykarylyşy ýaly, nepil namazyny-da jemagat bolup okamagyň dogrudygy barada netije çykarylyp bilner. Çünki,okalan bu namazyň nepil namazdygyna şübhe ýok. Hatda wakanyň remezanaýynda bolup geçendigini habar berýän rowaýata bakylsa-ha, ony tarawa namazy hem hasaplap bolar. Şonuň ýaly-da,Buhary şu hadysy ymam bilen oňa uýanyň arasynda diwar ýa-da sütre ýaly bir päsgelçilik bar wagty ymama uýmagyň bolýandygy baradaky meseläniň çözgüdiniň delili hökmünde getirýär. Buhary şu hadys bilen baglylykda Hasan Basrynyň: «Seniň bilen ymamyň arasynda bir derýa bolsa-da, şondan zyýan gelmez», irki tabygynlardan Ebu Mijleziň: «Aralarynda ýol ýa-da diwar bar bolsa, ymamyň tekbirini eşitmek şerti bilen adam ymama uýup biler»diýendiklerini-de beýan edipdir. Hasan Basry bu ýerde kiçi bir derýany göz öňünde tutan bolmaly. Ullakan bir derýanyň giňligi ýaly bir aralygyň ymama uýmagy mümkin etmejekdigi şübhesizdir. Bu mesele jedelli meseleleriň biridir. Buhary,mälikiler ýaly,aralygyň we päsgelçiligiň ymama uýmaga päsgel berip bilmejekdigi bilen ylalaşýar. Enes, Ebu Hüreýre (Allahü tagala olardan razy bolsun!) we Ibn Sirin, Salym ibn Abdullah ýaly alymlaryň adyndan aýdylýan şoňa meňzeş rowaýat bar. Urwa ibn Zübeýr hem bir gezek özi bilen metjidiň arasynda köçe bolan öýde ymama uýupdyr. Ymam Mälige görä, biri-birine ýakyn duran gaýyklaryň birindäki ymama beýleki gaýyklardan uýulmagynda zyýan ýokdur. Bir topar alymlar bolsa beýle etmegi mekruwh hasaplapdyrlar. Mysal üçin, Omar ibn Hattabyň (r.a.): «Namaz okaýan bilen ymamyň arasynda ýol, diwar, derýa bar bolsa, oňa uýup bilmez»diýendigi bellidir. Şagby bilen Nahaýy hem arada köçe barka,ymama uýmagy mekruwh hasaplapdyrlar. Ebu Hanife: «Saplar biri-birlerine degşip, köçäni doldurmasalar,ymam bilen arasynda köçe bolan namaz okaýanyň namazy dogry bolmaz»diýipdir. Leýs ibn Sagt bilen mäliki mezhebiniň alymlaryndan Eşhebiň-de pikirleri şonuň pikirine gabat gelipdir. Diňe ymamyň özüni alyp barşy hakynda şübhelenmäge ýol bermejek bir päsgelçilik bar bolsa, şonuň zyýany ýokdur.
4Üçünji ýa-da dördünji gije şol ýere çykmandygy hakynda onuň suduryny garaňkylykda aňşyrmanlaryndan soňranetije çykarypdyrlar.
5Abdyrezzagyň rowaýatyna görä, bu gürrüňi gozgan Omar ibn Hattap eken.
6Bir rowaýatda bu pikir: «Gije namazyny okamak size parz bolar-da, soňra bu size kyn düşer öýdüp, şeýle gorkdum» görnüşinde beýan edilýär. Şu hadysy-şeribiň Buharynyň kitabynyň başgabir ýerinde musulmanlaryň enesi Äşäniň (r.a.) adyndan beýan edilen nusgasyndan bu okalan namazyň remezan aýyndaky gije namazydygy, ýagny, tarawa namazydygy aňlanylýar.
Allahyň Resulynyň (s.a.w.) gije namazynyň metjitde jemagat bilen dowam etdirilmegine rugsat bermän, şeýdip oňa garşy çykmagyöz musulman ymmatyna bolan kämil rehmetleriniň açyk delillerinden biridir. Ýogsam,şondan has ozal Magraç gijesinde bäş wagt üçin niýetlenen parz namazyna (227-nji hadysa seret) altynjy bir parz namazynyň goşulmagyna mümkinçilik galmandy. Ýöne Allahyň Resuly (s.a.w.) başga bir zatdan gorkýardy (dogrusynyAllahü tagala bilýär). Buharynyň kitabyna tefsir ýazan Ebu Süleýman Hattaby şeýle diýýär: «Gije namazy Allahyň Resuly (s.a.w.) üçin wajypdy. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) yhlas bilen yzygiderli ýerine ýetiren şerigat amallary, Kuranyň düşünjelerine laýyklykda, ymmatyna-da wajypdyr. Ol Metjidi-Şeribe çykyp, gije namazyny okamaga endik edinäýse, özüne uýulmak wajyp bolany üçin,bu namazyň (bäş wagt namazyndan başga bir täze parz namazynyň däl) ymmatyna wajyp bolmak gorkusy bilen oňa garşy çykypdyr. Buaýratyn bir adamyň okamagy wada eden namazynyň oňa wajyp bolşy ýalydyr. Şol namaz wada eden üçin parz bolmak bilen birlikde,diniň özünde parz edilen bir namaz däldir».