396 Namaz okap duran erkek adamlaryň ymama bir zady duýdurmak üçin el çarpmaklarynyň gadagandygy, beýle ýagdaýda erkek adamlaryň tesbih aýtmalydygy, el çarpmagyň bolsa zenanlara mahsusdygy hakda.

Başy » JEMAGAT NAMAZY WE NAMAZA DURMAK KITABY » 396 Namaz okap duran erkek adamlaryň ymama bir zady duýdurmak üçin el çarpmaklarynyň gadagandygy, beýle ýagdaýda erkek adamlaryň tesbih aýtmalydygy, el çarpmagyň bolsa zenanlara mahsusdygy hakda.

Tasfih ýa-da tasfik näme? Namazda ýüzüňi eýläk-beýläk öwürmek (iltifat) hakyndaky beýleki rowaýatlar. Bu hadysdan çykarylan fykhy hökümler

 

       عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِي رَضِي الله عَنْهُ: أنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ذَهَبَ إلَى بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ لِيُصْلحَ بَيْنَهُمْ ، فَحَانَتِ الصَّلاَةُ فَجَاءَ المُؤَذِّنُ إلى أَبِي بَكْرٍ ، فَقَالَ: أَتُصَلِّي لِلنَّاسِ ، فَأُقِيمُ ؟ قالَ: نَعَمْ ، فَصَلَّى أَبُو بَكْرٍ ، فَجَاءَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ وَالنَّاسُ في الصَّلاَةِ ، فَتخَلَّصَ حَتَّى وَقَفَ في الصَّفِّ ، فَصَفَّقَ النَّاسُ ، وَكَانَ أبُو بَكْرٍ لا يَلْتَفِتُ في صَلاَتِهِ ، فَلَمَّا أَكْثَرَ النَّاسُ التَّصْفِيقَ الْتَفَتَ ، فَرَأى رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، فَأشَارَ إليْهِ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ: ( أَنْ امْكُثْ مَكَانَكَ). فَرَفَعَ أَبُو بَكْرٍ رَضِي الله عَنْهُ يَدَيْهِ ، فحَمِدَ الله عَلَى مَا أَمَرَهُ بِهِ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ مِنْ ذَلِكَ ، ثُمَّ اسْتَأْخَرَ أَبُو بَكْرٍ حَتَّى اسْتَوَى في الصَّفِّ ، وَتَقَدَّمَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ فَصَلَّى ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: ( يَا أَبَا بَكْرٍ ، ما مَنَعَكَ أنْ تَثْبُتَ إذْ أَمَرْتُكَ؟). فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: ماكَانَ لابْنِ أَبِي قُحَافَةَ أَنْ يُصَلِّي بَيْنَ يَدَي رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ: (مَا لِي رَأَيْتُكُمْ أَكْثَرْتُمُ التَّصْفِيقَ ، مَنْ رَابَهُ شَيءٌ في صَلاتِهِ فَلْيُسَبِّحْ ، فَإنَّهُ إذَا سَبَّحَ الْتُفِتَ إلَيْهِ ، وَإنَّمَا التَّصْفِيقُ لِلنِّسَاءِ).

 

         Sehl ibn SagtSagyt (Ensary)1 (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) bir gezek Amr ibn Awf tiresiniň2adamlaryny ýaraşdyrmak üçin,olaryň ýaşaýan mekanyna gitdi. Namaz wagty geldi. Azançy Bilal (r.a.) Ebu Bekriň (r.a.) ýanyna gelip: «Adamlara namaz okatjakmy? Namaz üçin kamat getireýinmi?» diýip sorady. Ol hem: «Hawa» diýdi3we namaz okatmaga başlady. Allahyň Resuly (s.a.w.) adamlar namaz okap durka dolanyp geldi. Ol saplary ikä böle-böle birinji sapa bardy4. Ony gören jemagat el çarpdy5. Ebu Bekr (r.a.) namaz okaýarka ýüzüni hiç bir tarapa öwürmezdi6. Yzynda duran jemagat el çarpmasyny köpeldeninden soň,olýüzüni öwrüp, yzyna bakdy7we Allahyň Resulyny (s.a.w.) gördi.Allahyň Resuly (s.a.w.): «Ýeriňde dur» diýip, oňa yşarat etdi8. Ebu Bekr (r.a.) ellerini galdyryp, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) özüne beren bu buýrugy üçin,Allahü tagala hamdu-sena etdi9.

         Soňra Ebu Bekr (r.a.) birinji hatar bilen deňleşýänçä,yzlygyna ýöredi. Allahyň Resuly-da (s.a.w.) öňe geçip, namaz okatdy10. Namaz tamamlanandan soň, ol Ebu Bekrden: «Ýa Ebu Bekr, saňa emr eden wagtym ýeriňde galdyrmadyk zat nämedi?»diýip sorady. Ebu Bekrhem: «Ibn Ebu Kuhafe üçin Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öňünde durup namaz okamak laýyk bolmaz» diýdi.

         Allahyň Resuly (s.a.w.) şondan soňrajemagata tarap öwrülip: «Size näme boldy? Näme üçin el çarpmagy beýle köpeltdiňiz? Her kim namazda wagty bir zat bolanyny görse, tesbih aýtsyn11. Tesbih aýdan wagty, elbetde, ymam oňa üns berer. El çarpmak aýallara mahsusdyr»diýdi»12.

 

1Bu adam ensardan bolup, Medinede iň soňa galan sahabadyr. Onuň ady Hazn ibn Sagt eken. Allahyň Resuly (s.a.w.) gowa ýorup, oňa Sehldiýip at goýupdyr. «Hazn» gaty we büdür-südür ýer diýmegi, «sehl» bolsa tekiz we ýumşak ýer diýmegi aňladýar. Ol Allahyň Resuly (s.a.w.) ýogalanda on bäş ýaşynda bolup, hijriniň 88-nji ýa-da 91-nji ýylynda dünýäden ötüpdir. Onuň kakasy Sagt ibn Mälik hem (r.a.) yslam dinine ilki girenlerden bolup, Bedir söweşine taýýarlyk görülýän döwürde näsaglapdyr we wepat bolupdyr. Şol sebäpli Allahyň Resuly (s.a.w.) Bedir söweşinde alnan oljadan oňa bir paý aýrypdyr.

2Amr ibn Awf tiresi ewsileriň bir goludyr. Olar Kuba obasynda ýaşaýardylar. Buharynyň kitabyndaky başga bir rowaýatda: «Kubanyň ýaşaýjylarynyň arasyna dawa düşüp, biri-birlerinden çenäp, daş zyňyşypdyrlar. Bu waka Allahyň Resulyna (s.a.w.) habar berildi. Ol: «Ýörüň, gideliň-de, ýaraşdyralyň!» diýdi»diýlipdir.

3Buharynyň kitabyndaky başga bir rowaýata görä, bu habar öýle namazy okalanyndan soňragelip ýetipdir. Tabaranynyň beýan eden rowaýatynda-da Buharynyň kitabyndaky bu maglumat tassyklanylyp: «Bilal öýle namazynyň azanyny aýdyp durka,habar geldi» diýilýär. Ebu Dawudyň «Sünen»atly kitabyndaky rowaýat bolsa şunuň ýalydyr: «Amr ibn Awf tiresiniň arasynda bir dawa ýüze çykdy. Allahyň Resuly (s.a.w.) onuň habaryny alyp, olary ýaraşdyrmak üçin öýleden soňraşol ýere gitdi. Gitjek bolanda-da Bilala (r.a.) ýüzlenip: «Eger ikindi namazyna çenli gelmesem, Ebu Bekre aýt, namaz okatsyn» diýdi...» Mundan jemagata hemişe ymam bolup ýören adamyň, zerurlyk ýüze çykanda, öz ýerine orunbasar belläp biljekdigi hakda netije çykarylypdyr. Ebu Hanife, Mälik,Omar, Aly (r.a.), Hasan Basry, Alkama, Ata, Ybraýym Nahaýy we Söwri dagy hem şu pikiri goldapdyrlar.

4Bilalyň (r.a.) beýle sorag bilen Ebu Bekre (r.a.) ýüzlenmeginiň : «Namazy wagty giräýen badyna okamagyň sogabynymy ýa-da Allahyň Resulynyň (s.a.w.) dolanyp gelmegine garaşmagyň sogabynymy –haýsysyny saýlarsyň?» diýen manysy bardy. Ebu Bekrhem: «Bolýar, isleseň okaýarys» diýen bolup çykýar. Onuň namaza başlamagy Allahyň Resulynyň (s.a.w.) gijä galaýmagynyň mümkinligine esaslanýardy we namazy wagty giräýende okamagyň sogabyny ýitirmezlik, maýyplary, işli adamlary garaşdyrmazlyk üçindi.

5Jemagat aýak üstünde wagty birinji hatara barmak üçin hatarlary bölmäge ymamyň haky bar bolsa-da, beýlekiler üçin mekruwhdyr.

6Jemagat Allahyň Resulynyň (s.a.w.) dolanyp gelendigini Ebu Bekre (r.a.) habar bermek üçin el çarpypdy. Beýdilmegine «tasfih» ýa-da «tasfik» diýilýär. Käbir sözlükçileriň pikirine görä, «tasfih» sözi bir eliň arkasyny beýleki eliň aýasynaurup, ses çykarmagyýa-daaýalary biri-birine urmagy aňladýar. Namazda zerurlyk ýüze çykanda,beýle etmek zenanlara mahsusdyr. Käbir dilçileriň pikirine görä bolsa, busözler sag eliň iki barmagyny çep owujyňa urup ses çykarmagy aňladýarmyş.

7Çünki,ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) beýtmegi gadagan edendigini bilýärdi. Ibn Hüzeýmäniň «Sahyh» atly kitabyndaky rowaýata görä, Äşe (r.a.) adamyň namazda ýüzüni eýläk-beýläk öwürmegi barada Allahyň Resulyndan (s.a.w.) sorapdyr. Ol hem: «Ýüzüňi öwürmek adamyň okan namazynyň bir bölegini şeýtanyň gapyp alyp ogurlamagydyr»diýip jogap beripdir.

8Namaz okap durkaň ýüzüňi öwürmek gadagan bolsa-da, bu ýerdäki sözlerden şeýle etmäge zerurlyk ýüze çykanda rugsat berilýändigi barada netije çykarylýar. Bu alymlaryň esasy köplüginiň pikiridir. Ebu Zeriň (r.a.) gürrüň beren: «Allahü tagala Hezretleri namaz okap duran gulunyň edil gabat garşysyndadyr. Namaz okap duranýüzüni öwürse, Allahü tagala ondan daşlaşar» diýen hadysy zerurlyk ýokmahalyýüzüňi öwürmek baradadyr. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) käte saga, käte çepe bakandygy hakyndaky rowaýathemzerurlyk bilen baglanyşyklydyr. Ýöne ýüzüňi belli bir çäge çenli öwrüp bolýar. Çünki,Ibn Hüzeýme Ibn Apbasyň (r.a.) adyndan: «Allahyň Resuly (s.a.w.) saga, sola bakardy. Ýöne gaňrylyp, yzyna bakmazdy» diýip habar beripdir.

9Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bu yşaratyndan mefdulyň fadyla ymamlyk etmegine rugsat berilýändigini aňlamak bolýar.

10Hümeýtiniň beýan eden rowaýatynda bolsa onuň iki elini galdyrandygy barada hiç zat aýdylmaýar. Onda: «Ebu Bekr (r.a.) Allahü tagala şükür edip,ýüzüni asmana öwürdi we yzlygyna ädimledi» diýlipdir.

11Bu wakadan bir täk namazy biri-birlerini çalşyran iki ymamyň yzynda durupokamagarugsat berilýändigi barada netije çykarylypdyr. Meselem, ymamyň täreti bozulyp biler. Beýle ýagdaýda ol ýerine bir orunbasar bellär. Ol orunbasar namazy tamamlasa, namazyň dogry okaldygy bolar. Ymam bir ýere gitmeli bolanda,namaz okamak üçin özüne orunbasar belläp, olhem namaza başlap, namaz tamamlanmanka dolanyp gelse, ýa oňa uýar, ýa-da özi ymamlyga geçip, orunbasaryny hem beýlekileriň arasyna geçirip biler. Şeýle edilende,namaz bozulmaz. Ymama uýanlaryň namazy hem biderek bolmaz. Sebäbi Allahyň Resuly (s.a.w.) ilkibada Ebu Bekre: «Eriňdedur!»diýip yşarat etmek bilen, onuň yzynda durup namaz okamak isläpdir, soňra hem özi ymamlyk edipdir.

            Bu pikiri hanefi we mäliki mezhebiniň alymlary kabul etmeýärler. Olar: «Beýle etmäge diňe Allahyň Resulynyň (s.a.w.) haky bar. Çünki,Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öňüne geçmek haramdyr. Beýleki adamlaryň hiç biriniň munuň ýaly artykmaç hukugy ýokdur. Şonuň ýaly-da, eger Ebu Bekr (r.a.) ymamlygyny dowam eden bolsady, beýle etmäge onuň (ýöne diňe onuň) haky boljakdy. Sebäbi ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) buýrugyny ýerine ýetirjekdi» diýýärler.

            Mäliki mezhebindenbolan IbnAbdyber: «Allahyň Resulyndan (s.a.w.) beýleki adamlaryň şeýle etmäge hakynyň ýokdugy barada alymlaryň pikiri birdir» diýýär.

            Olaryň garşydaşlary bu mesele babatda alymlaryň bir netijä gelendikleri bilen ylalaşmaýarlar. Olar: «Şapygy mezhebiniň alymlaryna görä, şeýle etmäge rugsat berilýär. Şonuň üçinhem bu meselede alymlaryň gelen kararyny bozulan hasaplap bolar»diýýärler. Olaryň garşydaşlary bolsa bu kararyň güýjünde galýandygyny, şapygy mezhebineuýan alymlaryň käbiriniň muňa rugsat bermekleriniň alymlaryň pikiriniň birligini bozmak bolýandygyny, beýtmegiň bolsa batyldygyny, ýagny boş bir zatdygyny aýdýarlar.

            Bu hadysdan ýene bir mesele hem gelip çykýar. Şapygy mezhebiniň alymlary şu hadysa esaslanyp: «Ymama uýan kişi ymamdan öňürti başlangyç(iftitah) tekbiri alyp biler. Çünki,Ebu Bekr (r.a.) bilen onuň yzynda duran jemagat soňra ymamlyga geçen Allahyň Resulyndan (s.a.w.) öňürti başlangyç tekbiri alypdyrlar. Şeýdenleriüçin olar namazlaryny täzeden okamandyrlar»diýýärler. Şonuň ýaly-da,olar: «Birkişi parz namazy özbaşdak okamaga başlan wagty ymam tekbir alsa, namazdan çykyp salam bermezden, namazynyň galan böleginde ymama uýup biler»diýýärler.

            Beýleki şerigatçy alymlar bolsa: «Ymam tekbir alan wagty tekbir alyň!»diýen hadys ymama uýanyň tekbiriniň ymamyň tekbirine baglydygyny görkezýär. Şonuň üçinhem beýle okalan namaz dürs bolmaz»diýýärler.

            Ymam Şapygynyň mezhebi boýunça,ymama uýanyň namazynyň ymamyň namazyna bagly däldigi üçin, onuň şeýle etmäge rugsat berendigini aýdýanlar hem bar.

12Namazyň içinde hamd aýtmaga-da, tesbih aýtmaga-da rugsat berilýär. Ymamyň namaz hereketlerini ýerine ýetirende ýa-da namaz wagty onuň özüne bildirmek üçin jemagatyň tesbih aýtmagyna rugsat berilýändigi bilen alymlaryň hemmesi ylalaşýarlar. Şondan başga sözleri aýdyp bolýandygy ýa-da bolmaýandygy barada alymlaryň arasynda dürli pikirler bar. Mysal üçin, Ebu Hanife bilen Ymam Muhammede görä, biriniň aýdanynajogap hökmünde hamd we tesbih aýdylsa, beýle etmek namazy bozar. Eger namaz okaýan adam özüniň namaz okaýandygyny duýdurmak üçin hamd we tesbih aýtsa, munuň zyýany ýokdur.

            Ymam Mälik bilen Ymam Şapygy bir howply ýagdaý ýüze çykanda, meselem, çukura gaçyp barýan köre barýan ugrunyň ýalňyşdygyny duýdurmak ýa-da bir ýylanyň peýda bolandygyny jemagata habar bermek üçin tesbih aýtmaga rugsat beripdirler.

13Bu ýerde gürrüňi edilýän tesbih «Sübhanallah» diýmekdir we bir zady bildirmek niýeti bilen aýdylýar. Tesfih aýdylsa-da, el çarpylsa-da hetden aşylmaly däl. Olary köp gaýtalasaň, namazy bozar. Allahyň Resulynyň (s.a.w.): «Näme üçin el çarpmagy beýle köpeltdiňiz?» diýmeginden,şol namazda gereginden artyk el çarpylandygy aňylsa-da, şol gezek köp adamlar tarapyndan bir wagtda el çarpylmagy netijesinde şeýle ýagdaý ýüze çykah bolsa gerek. Şonuň üçinhem olaryň hiç biriniň namazy bozulmandy. Ýa bolmasa, erkekleriň el çarpmaklaryndan çen tutsaň, bu babatdaky degişli höküm bilen tanyş bolmandyklary sebäpli,olara namazlaryny gaýtadan okamak buýrulmandyr. Sünnete gabat gelmeýändigine garamazdan,erkek adamlaryň el çarpyp, zenanlaryň tesbih aýdyp, bir zady bildirmeklerine hem rugsat berilýär.