531 Ýene kunut dogasynyň okalýan wagty hakda. Kunut dogalary. Birri-Maguna wakasy

Başy » WITIR NAMAZY KITABY » 531 Ýene kunut dogasynyň okalýan wagty hakda. Kunut dogalary. Birri-Maguna wakasy

    وَعنْه رَضِي الله عَنْهُ أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْقُنُوتِ فَقَالَ: قَدْ كَانَ الْقُنُوتُ، فَقِيلَ لَهُ: قَبْلَ الرُّكُوعِ أَوْ بَعْدَهُ ، قَالَ: قَبْلَهُ ؟ قيلَ: فَإنَّ فُلاَنًا أَخْبَرَ عَنْكَ أَنَّكَ قُلْتَ بَعْدَ الرُّكُوعِ ، قَالَ: كَذَبَ ، إنَّمَا قَنَتَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَعْدَ الرُّكُوعِ شَهْرًا أُرَاهُ  كَانَ بَعَثَ قَوْمًا يقَالُ لَهُمُ الْقُرَّاءُ ، زُهَاء سَبْعِينَ رَجُلاً إلَى قَوْمٍ مشركين دُونَ أُولئِكَ ، وكَانَ بينَهُمْ وَبَينَ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَهْدٌ ، فَقَنَتَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَهْرًا يدْعُو عَلَيهِمْ.

    وَفِي رِوَايةٍ عَنْهُ رَضِي الله عَنْهُ قَالَ: قَنَتَ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَهْرًا يدْعُو عَلَى رِعْلٍ وَذَكَوَانَ.

 

(Ýene ygtybarly bir rowaýatda şeýle diýlipdir): «Enes ibn Mälikden (r.a) kunut hakda soradylar1. Enes (r.a): «Öz wagtynda kunut bardy» diýip jogap berdi. Ondan ýene: «Kunut rukuwdan öňürti okalýarmydy ýa-da soňra okalýarmydy?» diýip soradylar. Ol: «Öňürti okalýardy» diýdi. Soňra ondan: «Seniň kunut dogasynyň rukuwdan soňra okalandygyny aýdanyňy pylany2 maňa habar berdi. Muňa näme diýersiň?» diýip soraldy. Enes (r.a.): «Ol ýalňyşypdyr3. Allahyň Resuly (s.a.w.) rukuwyň yzyndan diňe bir aýyň dowamynda kunut dogasyny okapdy4. Ol takmynan ýetmiş kişiden ybarat kuraagatlandyrylan topary bir müşrük kowumyň üstüne iberipdi. Bu topar san taýdan müşrüklerden az bolansoň, olaryň elinden heläk bolupdy. Ýogsam müşrükler bilen Allahyň Resulynyň (s.a.w) arasynda birek-biregiň üstüne çozmazlyk barada şertnama-da baglaşylypdy. Allahyň Resulynyň (s.a.w) bir aýlap şol müşrüklere garşy betdoga hökmünde kunut dogasyny okandygyny5 çak edýärin6» diýip jogap berdi».

         Ýene Enesiň (r.a) adyndan beýan edilen başga bir rowaýatda: «Allahyň Resuly (s.a.w.) rygl we zekwan tirelerine garşy betdoga hökmünde bir aýlap kunut dogasyny okady» diýlipdir.

 

1 Bu ýerdäki metinde Buharynyň kitabyndaky rowaýat,gysgaltmak maksady bilen,biraz üýtgedilip, asyl metindäki «soradym» sözi «soradylar» diýlip, menlik ýöňkemesinden olluk ýöňkemesine geçirilipdir. Metiniň galan bölegine-de şeýle häsiýetli özgertmeler girizilipdir.

Buharynyň metinindäki düşündirişe görä, Enese (r.a) bu sowaly beren adam hadysyň rawysy Asym ibn Süleýman Ahwaldyr. Mundan öňki hadysyň rawysy bolsa Muhammet ibn Sirindi.

2 Bu rowaýatda «pylany» diýlip, kimdigi aýan edilmedik adam Muhammet ibn Sirin bolmaly. Sebäbi bu ýerde Asymyň Enese (r.a) berýän soraglarynyň onuň gürrüň beren rowaýaty bilen baglanyşyklydygy aňlanylýar. Asymyň berýän soraglarynyň äheňinden onuň Muhammet ibn Siriniň bu mesele babatdaky rowaýatyny diňläp, hususanhem: «Biraz wagtlap rukuwyň yzyndan okady» diýip beren jogabyndan Allahyň Resulynyň (s.a.w) kunut dogasyny rukuwdan öňürti asla okamandygy ýa-da gürrüňi edilýän gysga wagt aralygyndan başga wagtda bu dogany hut rukuwyň öňünden okandygy hakda anyk bir netije çykarmak mümkin bolmansoň, onuň Enese (r.a) bu ýerdäki soraglary beren bolmagy örän bolup biläýjek zat. Şonuň ýaly-da, Müslimiň kitabynda ýene Asymyň adyndan beýan edilen rowaýatda: «Käbir adamlar Allahyň Resulynyň (s.a.w) rukuwdan soňrakunut dogasyny okandygyny tassyklaýarlar» diýlendigine görä, Asymyň rowaýatynda: «Pylany» diýlen kişiniň Muhammet ibn Sirin bolmazlygy hem ahmaldyr.

3Rowaýatyň arapça metininde «kizib» sözi arkaly aňladylan bu jümläni, ol sözüň berýän başga bir manysyna görä, «ýalan sözläpdir» diýip hem beýan etmek mümkin. Hijazlylaryň dilinde «kizib» sözi ýalan sözlemegi aňladyşy ýaly, hata etmegi, ýalňyşmagy hem aňladyp bilýär. Olar, ýalňyşyp aýdylan sözi hem, ýörite aldamak maksady bilen aýdylan sözi hem şu «kizib» sözi arkaly aňladýarlar. Hadys kitaplarynda käte ynamdar adamlar babatda-da «kizib» sözi ulanylyp, ol mydama «ýalňyşdy» diýen manyny berýär. Enesiň (r.a) Ibn Sirini ýa-da bu hadysda kimdigi belli edilmedik başga bir adamy ýalançylykda aýyplamak pikirinden daşdadygyny bu mesele babatda onuň adyndan beýan edilen beýleki rowaýatlarhem görkezýär. Mysal üçin, Ibn Majäniň kitabynda onuň ady bilen baglanyşdyrylyp beýan edilen rowaýatda: «Enesden (r.a) kunut dogasyny rekagatyň haýsy ýerinde okamalydygyny soradylar. Ol: «Rukuwdan öňürtihem, soňra hem okalýar» diýip jogap berdi» diýilmegi; şonuň ýaly-da, Ibn Münziriň ýene onuň adyndan: «Allahyň Resulynyň (s.a.w) sahabalarynyň käbirleri ertir namazynda kunut dogasyny rukuwdan öňürti, käbirleri-de rukuwdan soňra okardylar» rowaýatyny beýan etmegi; Muhammet ibn Nasr Merweziniň beýan eden rowaýatyna görä, ýene onuň: «Kunut dogasynyň mydama rukuwdan öňürti okalmagyny ýola goýan Osmandyr. Ol hemme kişiniň namaz rekagatyna ýetişmegi üçin şeýle etdi» diýmegi; hususanhem Buharynyň kitabyndaky bir rowaýata görä, kunut dogasynyň rukuwdan soňramy ýa-da kyragatdan soňra okalýandygy hakda berlen soraga: «Ýok, kyragat tamamlanandan soňra» diýip jogap bermegi hem munuň şeýledigine şaýatlyk edýär. Enes (r.a) diňe: «Kunut dogasynyň mydama rukuwdan soňraokalýandygyny meniň sözlerime salgylanyp aýdýan bolsa, ol ýalňyşypdyr» diýmek isläpdir.

Tefsirçi Ibn Hajar Askalanynyň aýdyşy ýaly, bu mesele babatda Enesiň (r.a) adyndan gürrüň berlen hadyslaryň jeminden bir zerurlyk ýüze çykan zamanlarynda kunut dogasynyň rukuwdan soňraokalandygyny görmek bolýar. Munda gapma-garşylyk ýokdur.

Beýle zerurlyk ýok zamanlarda bolsa (ondan gelip ýeten rowaýatlaryň ygrybarlylaryna görä) kunut dogasyrukuwdan öňürtiokalypdyr. Sahaba alymlarbolsa,aslynda, haýsyny edeňde mubah boljakdygy barada jedel edipdirler.

4Bu ýerde gürrüňi edilýän kunut dogasy 449-njy hadysdaky kunut däldir. Sebäbi hadyslarda başga-başga wakalaryň gürrüňi edilýär. 449-njy hadysda Ebu Hüreýräniň (r.a) adyndan gürrüňi edilen kunut dogasyny okamaga remezan aýynyň ikinji ýarymynda başlanyp, baýram gününde-de ony okamak bes edilipdir. Ol kunutda Welit ibn Welidiň, Seleme ibn Hyşamyň we Aýýaş ibn Ebu Rebyganyň, şonuň ýaly-da, Mekgede kuraýyşyňelinde galan musulmanlaryň salamat galmaklary üçin doga edilişi ýaly, araplaryň mudar golundan bolan kapyr tireleriň garşysyna-da betdoga edilipdir.

Maguna guýusynyň başynda bolup geçen waka sebäpli edilen kunutda bolsa rygl, zekwän, lihýän, usaýa tirelerine garşy we eslem, gyfar tireleriniň peýdasyna doga edilipdir. 449-njy hadysyň Müslimiň kitabyndaky bir nusgasyna görä, Ebu Hüreýre (r.a) kunut dogasynyň rukuwdan soňra bir aýlap okalandygyny aýtmak bilen birlikde,soňra onuň terk edilendigini hem habar berýär. Bu hadysyň Ebu Dawudyň kitabyndaky nusgasyna görä, Ebu Hüreýre (r.a) onuň terk edilendiginiň sebäbini sorap Allahyň Resulyna(s.a.w) ýüz tutýar. Ol hem:«Özleri hakda doga eden imanly kişilerimiň gelip, bize goşulandyklaryny görmeýärmiň?»diýýär.

Müslim bilen Ebu Dawudyň kitaplarynda Enesiň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatda-da: «Allahyň Resuly (s.a.w.) käbir arap tirelerine garşy bir aýlap kunut dogasyny okady. Soňra kunuty terk etdi» diýilýär. Mundan bela-beterler döwründe wagtlaýynça kunut dogasynyň okalyp, bela-beterler dep bolanyndan soňhem terk edilendigi aňlanylýar.

Şonuň ýaly-da, Müslimiň kitabynda Hufaf ibn Imäginiň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýata görä, Allahyň Resulynyň (s.a.w) gyfar we eslem tireleriniň peýdasyna doga okap we ýokarda atlary geçen tirelere lagnat edip, soňra sejdä gidendigi aýdylýar hem-de: «Namazda kapyrlara lagnat okamak, ine, şol sebäpli ýola goýuldy» diýilýär. Şu kitapdaky 445-nji hadysyň Müslim bilen Ebu Dawudyň kitaplarynda beýan edilen nusgalaryndaky düşündirişe görä, Allahyň Resulynyň (s.a.w) öýle, ýassy we ertir namazlarynda imanly kişileriň peýdasyna doga okandygy we kapyrlaralagnat edendigi belli bolýar. Müslimiň kitabynda Enesiň (r.a), ýene Müslimiň we Ebu Dawudyň kitaplarynda Bera ibn Azybyň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatlar arkaly hem tassyklanan 446-njy hadysa görä, agşam namazynda-da, Ebu Dawudyň kitabynda Ibn Apbasyň (r.a) adyndan beýan edilen hadysda: «Allahyň Resuly (s.a.w.) yzygiderli bir aýlap öýle, ikindi, agşam, ýassy we ertir namazlarynyň her biriniň ahyryndaky iň soňky rekagatda: «Semiallahü limen hamideh» diýeninden soň, süleým ogullaryndan käbir tireleriň, ýagny rygl, zekwän, asyýa tirelerine garşy doga ederdi, yzynda duranlar hem: «Ämin» diýerdiler» sözlerine görä bolsa,parz namazlarynyň hemmesinde-de kunut dogasynyň okalandygy belli bolýar. Ýöne soň-soňlar parz namazlarynda kunut dogasyny okamak bes edilipdir. Diňe fykyhçy alymlar hasaplanan käbir sahabalaryň, mysal üçin, dört çaryýarlaryň, Ebu Musanyň, Ebu Hüreýräniň, Bera ibn Azybyň (Allah olardan razy bolsun!), şonuň ýaly-da, tabygyndan Hasan Basrynyň, Hümeýt Tawiliň, Rebygibn Heýselemiň,Zyýat ibn Osmanyň, Sagyt ibn Müseýýebiň, Süweýtibn Gafalanyň, Abdyrahman ibn Ebu Leýlanyň, AbydaSelmanynyň, Ubeýt ibn Umeýriň, Urwa ibn Zubaýryň, Ebu Osman Nehdiniň we şolar ýalylaryň Allahyň Resulynyň (s.a.w) beýik zamanasyndan soňra hem ertir namazynda kunut dogasyny okamaklaryny dowam edendikleri üçin, metbugyn ymamlardan Şapygy bilen Mälik, Abdyrahman ibn Mehdi, Ewzaýy, Hasan ibn Salyh, Sagyt ibn Abdyleziz, Muhammet ibn Jeriri Tabary, Dawut Zahyry, Ahmet ibn Hanbal, Yshak ibn Rahuýa dagy kunut dogasynyň ertir namazynda okalýandygy bilen ylalaşypdyrlar. Diňe bu alymlaryň soňky ikisi kunut dogasyny bela-beterleri dep etmäge niýetlenen hasaplap, onuň adaty wagtlarda okalmagyna zerurlygyň ýokdugyny aýdýarlar. Hezreti Omaryň (r.a) ertir namazynda rukuwdan soňra kunut dogasyny okandygyna, hatda rukuwdan soňra doga edende ellerini galdyryp, sesini metjidiň daşyndakylara-da eşitdirendigine, sapar mahalynda-da, parahatçylykly günlerde-de ertir namazynyň kunut dogasyny terk etmändigine degişli köpsanly rowaýatlar gelip ýetip, olara Abyrezzagyň «El-Jämi», Ibn Ebu Şeýbäniň «Musannef», Beýhakynyň «Sünen», Muhammet ibn Nasr Merweziniň «Kitäbül-witir» kitaplarynda, hatda Tahawynyň kitabynda-da duş gelinýär. Ýöne Ibn Omar bilen Ibn Apbas (Allah ikisindenhem razy bolsun!) ertir namazynda kunut dogasyny okamagyň bidgatdygyny aýdyp, Abdyrahman ibn Ebu Bekr, Abdullah ibn Zubaýr, Ebu Mälik Eşjaýy (Allah olardan razy bolsun!) dagy hem ir bilen kunut dogasyny okamazlygyň tarapdarydyr. Abdullah ibn Mesgut (r.a) hem ertir namazynda kunut dogasyny okamazdy. Ol: «Bütin älem bir ýoldan gidip, Omarhem başga ýoldan gitse, Omaryň giden ýolundan ýörärin. Omar kunut okan bolsady, Abdylla-da kunut okardy» diýer eken. Ibn Mesgudyň (r.a) düşünjesine eýerýänlerhem: «Aly (kerremallhü wejheh) söweşeni üçin kunut dogasyny okardy» diýerdiler. Ebu Bekriň (r.a) ertir namazynda kunut dogasyny okandygyny tassyklaýanhem, inkär edýänhem rowaýatlar bar. Tabygyndan Eswet ibn Ýezit Nahaýy, Alkama, Ybraýym Nahaýy, Amr ibn Meýmun, Sagyt ibn Jubaýr, Şagby, Tawus we metbugyn ymamlardan Ebu Hanife, Ebu Ýusup, Muhammet, Abdullah ibn Mübärek, Leýs ibn Sagt dagy ertir namazynda kunut dogasynyň okalmagyna garşy bolanlaryň yzlaryna eýeripdirler. Bular Ibn Omaryň we Abdyrahman ibn Ebu Bekriň (Allah olardan razy bolsun!) tarapyndan gürrüň berlen rowaýata esaslanyp, ertir namazynda kunut dogasyny okamagyň ýatyrylandygy bilen ylalaşypdyrlar. Beýhaky bularyň pikirine garşy çykyp: «Ebu Hüreýre (r.a) Haýbar söweşinde we Uhut söweşinde inen aýaty-kerime inmeginden köp wagt geçeninden soň yslam dinine giren bolsa-da, Allahyň Resuly (s.a.w.) dirikä-de, jennete göç edeninden soňra hem mydama kunut dogasyny okardy» diýýär. Tefsirçi Aýny onuň bu aýdanyna jogap hökmünde: «Ebu Hüreýre (r.a) bu aýatyň ineninden wepat bolan wagtyna çenli habardar bolmansoň, şeýle eden bolmagy mümkindir» diýse-de, bu çaklama esassyz ýaly görünýär. Sebäbi 449-njy hadysyň düşündirişinde beýan edilişine görä, bu aýat ineninden soňrakimdir biriniň garşysyna betdoga etmegiň terk edilendigini Ebu Hüreýräniň (r.a) özi habar berýär. Her näme-de bolsa, parz namazlarynyň dördüsinde kunut dogasyny okamak galdyrylanhem bolsa, ertir namazynda ony okamagyň gadagandygy hakda kesgitli bir delil bolmansoň, bu mesele babatda sahabalar, tabygynlarwe müjtehit ymamlar iki topara bölünipdirler.

Indi gezek kunut dogasynyň özi hakdaky gürrüňe gelýär. Bu doganyň örüsi biziň bilýän kunut dogamyz bilen çäklenmeýär. Mysal üçin, hezreti Omaryň (r.a) kunut dogasy hökmünde ýüz aýat mukdaryndaky uzyn dogalary okandygyny gürrüň berýärler. Biziň bilýän kunut dogalarymyzyň arasynda rowaýat nukdaýnazaryndan iň ygtybarlysy şapygy mezhebineuýýanlaryň ertir namazynda okaýandogasydyr. Tirmiziniň, Ibn Majäniň we Nesaýynyň «Sünen» atly kitaplarynda beýan edilen rowaýatda Hasan ibn Alynyň (r.a): «Hormatly atam (s.a.w) witir namazynyň kunutynda okamagym üçin maňa şu sözleri öwretdi» diýip, şu dogany habar berýär. Tirmizi: «Bu babatda Aly ibn Ebutalybyň (r.a) adyndanhem bir rowaýat gürrüň berilýär. Bu diňe bir ýoldan, ýagny Ebu HuwaragSagdynyň ýolundan bize gelip ýeten bir hadys bolup, Allahyň Resulynyň (s.a.w) sözlerine salgylanylyp, kunut dogasy hakda rowaýat edilen mundan has gözel bir hadysy bilmeýäris» diýýär.

Hanefi mezhebine uýýanlar tarapyndan ýylyň her bir gijesiniň witir namazynda rukuwdan öň okalýan: «Allahümme innä neste’inike... Allahümme inneke ne’büdü...»dogasy hakda «KütübiSitte» kitaplarynda hiç hili rowaýata duşulmaýanhem bolsa, Abdyrezzagyň, Muhammet ibn Nasaryň, Tahawynyň we Ibn Ebu Şeýbäniň rowaýatlarynda bu dogalary hezreti Omar bilen hezreti Alynyň (Allah ikisindenhem razy bolsun!) ertir namazynda okandyklary belli bolýar. Ubeýtibn Umeýr bu iki doganyň Ibn Mesgudyň «Mushafynda»Kurandan alnan iki süre hökmünde ýazylandygyny tassyklasa, Muhammet ibn Nasaryň beýan eden rowaýatyna görä-de, Abdullah ibn Zeriri Gafykybir gezek Abdylmelik ibn Merwana ýüzlenip, bu dogalary hezreti Alynyň (r.a) özüne Kurandan alnan dogalar hökmünde öwredendigini aýdypdyr. Beýhaky «Sünen» atly kitabynda Ubeýt ibn Umeýriň ýolundan beýan eden rowaýatynda hezreti Omaryň (r.a) rukuwdan soňra: «Allahümmagfirlenä we lil-mü’minine wel mü’minät, wel-müslimiýne wel-müslimät we ellif beýne kuluwbihim, we aslyh zäte beýnehüm wensurhum alä aduwwike we aduwwihim. Allahümme el’un el-keferete ehlel-kitäbil-leziý ne ýasudduw ne an sebiýlike we ýükezzibune rusuleke, we ýukatuluwne ewliýäike. Allahümme haalif beýne kelimetihim, we zelzil akdämehim, we enzil bihim bäsekellezi lä terudduhu anil-kawmil-müjrimiýn» diýen sözler bilen kunut dogasyny okandygy aýdylýar. Şonuň ýaly-da, Ibn Şeýbäniň «Musannef» atly kitabynda Hüseýin ibn Alynyň (r.a) witir namazynda: «Allahümme inneke tera we lätura, we inneke bil-manzaril-a’la. We inne ileýkerruj’a. We inne lekel-ahyretu wel-üwlä. Allahümme innää na’uzu bike en nuzelle we nuhza» ýagny: «Allahym! Sen görüjisiň, görülmezsiň. Iň beýik görüljek orundasyň. Yza dönüleninden soň iň soňunda baryljak Sensiň. Her bir zadyň soňy ýaly, öňi-de Seniňkidir. Allahym! Zelil bolmakdan, ryswa bolmakdan gaçyp, Saňa sygynýarys» diýen kunut dogasyny okandygy habar berilýär.

Ibn Maje bilen Nesaýynyň «Sünen» atly kitaplarynda hezreti Alynyň (kerremallahu wejheh) adyndanbeýan edilen rowaýatda Allahyň Resulynyň (s.a.w): «Allahümme inniý a’uzu bi-ryzaake min suhtyke, we a’uzu bi-mu’aa fätike min ukuwbetike we a’uzu bike minke. Lä uhsy senä-ealeýke. Ente kemä esneýte alä nefsike»ýagny: «Allahym! Seniň gazabyňdan gaçyp, razylygyňa sygynýaryn. Jezaňdan gaçyp, günämi bagyşlamagyňa sygynýaryn. Gepiň gysgasy, Senden Saňa sygynýaryn. Öwülmäge mynasyp işleriňi olara laýyk derejede doly öwüp, aňyrsyna çykyp bilmerin. Sen özüňi nähili sena edýän bolsaň, şonuň ýalysyň, Ýa Reb!» dogasyny witir namazynyň ahyrynda okamak endiginiň bolandygy aýdylýanhem bolsa, bu doganyň kunut dogasydygy, ýa bolmasa, «tahiýýat» dogasyndan soňramy ýa-da salamdan soňraşunuň ýaly dileg edilendigi belli bolman galýar. Sebäbi: «Witir namazynyň ahyrynda» diýen jümle bu manylaryň üçüsini-de aňladyp bilýär.

 Şapygy mezhebine uýýanlaryň ertir namazlarynda okan kunut dogasy we onuň manysy şeýledir (Hasan ibn Alynyň (r.a) sözleri esasynda): «Allahümme ihdiniý fiýmen hedeýte. We aafiniý fiýmen aafeýte. We tewelleni fiýmen tewelleýte. We bärik li fiýmä a’taýte we kyny şerre mä kadaýte. Inneke takzy we lä ýukzaa aleýke we innehu lä ýuzellu men wäleýte. We lä ýu’azzu men aageýte. Tebärekte Rebbenä we ta’aaleýte, we lekel-hamd alä mä kadaýte. Estagfiruke we etuwbu ileýke» ýagny: «Allahym! Hidäýet edenleriň arasynda maňa-da hidäýet et. Dünýäde, ahyretde dertden azat edenleriň arasynda meni hem azat et. Söýenleriňiň arasynda meni-de söý. Maňa bir zady bagyşlasaň, ony mydamalyk ber we gitdigiçe artdyr. Özüň tarapyndan höküm edilen her şerden meni gora. Sebäbi höküm eden Sensiň. Saňa garşy höküm edilmez. Seniň söýeniň zelil galmaz, duşmany bolan kişiňhem eziz bolmaz. Beýiksiň, Ulusyň, Rebbimiz! Mundan başga näme diýeýin? Seniň hökümiňdäki we kazaňdaky her bir zat üçinSaňa hamd bolsun! Näme eden bolsam, Senden bagyşlamagyňy dileýärin. Saňa toba edýärin». Nesaýynyň beýan eden rowaýatynyň soňunda: «We salallahü alennebiýýi Muhammed» goşmaçasy bolup, bu salatü-salam ondan öňki edilen dogalaryň kabul bolmagyna sebäp bolar. Sebäbi ýa dogaň hemmesi kabul ediler ýa-da hemmesi ret ediler. Allahyň Resulyna(s.a.w) ýollanan salatü-salamyň bolsa kabul boljagy şübhesizdir. Salawatdan öňki doga kabul edilmejek bolaýanlygynda-da, salawatyň arkasyndan, inşaallah, olam kabul boljak.

Hanefi mezhebindäkileriň her gijäniň witir namazynda, şapygylaryň bolsa remezan aýynyň ikinji ýarymynda okaýan dogalary we olaryň manysy şeýledir: «Allahümme innä neste’inüke we nestagfiruke we nestehdiýk. We nü’minü bike we netubu ileýk. We netewekkelü aleýke. We nüsniý aleýkel-haýra kullehu neşkuruke we lä nekfuruk. We nahle’u we netruku men ýefjuruk. Allahümme iýýäke na’budu we leke nusalliý we nesjüdü we ileýhe nes’a. We nahfidu nerju rehmeteke we nahşä azäbeke inne azäbeke bil küffäri mülhyk» ýagny: «Allahym Senden bize ýardam bermegiňi, günälerimizi bagyşlamagyňy, razy bolan zatlaryňa hak ýoly görkezmegiňi dileýäris. Saňa iman getirýäris, toba edýäris. Saňa töwekgellik edip, bil baglaýarys. Seni hemişe ýagşy duýgular bilen ýatlaýarys. Saňa şükür edýäris. Seni inkär etmeýäris. Saňa isýan edýänler bilen baglanyşygymyzy kesýäris. Allahym! Biz diňe Saňa ybadat edýäris. Seniň razylygyň üçin namaz okap, sejde edýäris. Seniň rehmetiňe gowuşmak üçin gaýrat edýäris. Seniň rehmetiňi tama edip, azabyňdan gorkýarys. Seniň azabyň kapyrlara hökman ýeter».

Şapygylar munuň üstüne hezreti Omaryň (r.a) okan kunut dogasyny (bu doga ýokarda üçünji nobatda beýan edilipdi) hem goşýarlar. Ol doganyň manysy şeýledir: «Allahym, imanlyerkekleri we imanlyzenanlary, musulmanerkekleri wemusulman zenanlary bagyşla. Kalplaryny biri-biriniňkä uýgun edip, aralaryny gowulandyr. Öz duşmanlaryna we Seniň duşmanlaryňa garşy olara ýardam ber. Allahym! Gullaryňy dogry ýoluňdan azaşdyran, pygamberlerini ret eden, söýenleriňe garşy jeň eden Ähli-kitap kapyrlaryna lagnat et. Sözlerini azaşdyr. Yhlaslaryny we durnuklylyklaryny sarsdyr, günäli kişileriň üstünden az indermedik aýlyganç gorkyňy olaryň başyna getir». Diňe: «We aslyh zäte beýnehüm» sözlerinden soň: «Wej’al fi kuluwbihim eliýmäne wel-hikmete. We sebbithim alä milleti rasulike. We ewzi’him en ýuweffuw bi-ahdikellezi aahedtehüm. Wansur hum alä aduwwike we aduwwihim. Ilähel-hakk. Wej’alnä minhüm» ýagny: «Kalplarynda iman we hikmet ýarat. Resulyňyň dininiň üstünde olary sabyt gadam kyl. Olar bilen näme babatda äht edişen bolsaň, şol ähde wepaly bolmaklyga köňüllerini ruhlandyr. Öz duşmanlaryna we Seniň duşmanlaryňa garşy olara ýardam ber. ÝaAllahym, bizi-de şolardan eýle» jümlesini-de goşýarlar.

5 Buharynyň kitabyndaky başga bir rowaýatda bolsa Enes (r.a) has anyklyk bilen: «Allahyň Resuly (s.a.w.) bir aýlap ertir namazynda şol müşrükleriň garşysyna betdoga etdi. Kunut dogasyny okamak, ine, şeýdip başlandy. Ondan ozal bolsakunut okamazdyk» diýýär.

6 Birri-Maguna wakasy Uhut söweşinden dört aý soňra hijriniň dördünji ýylynyň sapar aýynda bolup geçipdir. Jahylyýet zamanynda Mülägibül Amir ibn Mälik Kiläp Amiri Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen duşuşmak hormatyna eýe bolanda, oňa yslam dinine girmek teklip edilenhem bolsa, bu teklibi doly kabul etmändir, ýöne biraz meýil eden ýaly hem bolupdyr. Bir rowaýata görä, ol Allahyň Resuly (s.a.w.) hezretlerine iki galkan bilen iki sany düýäni sowgat etmek isläpdir. Ýöne bu sowgadyny Allahyň Resuly (s.a.w): «Men müşrükden sowgat kabul etmerin» diýen sözler bilen yzyna gaýtaryp, oňa yslam dinine girmegi teklip edipdir. Şondan soňra Ebu Bera: «Ýa Muhammet, seniň işiňi örän gowy we hormatly iş hasaplaýaryn. Kowumym hem meniň yzyma düşýändir. Diýen zadymy ederler. Eger meniň bilen birlikde sahabalaryňdan birnäçe adamy gönderseň, olaryň saňa boýun egjekdiklerine umyt edýärin. Olar bir tabyn bolanlaryndan soň, seniň jogapkärçiligini öz üstüňe alan işiň parlaklygyna at dakyp biljek bolmaz. Şondan soňra örän kuwwatlanarsyň» diýipdir. Bir rowaýatda-da ol: «Nejdiň ýaşaýjylarynyň ýanyna sahabalaryňdan birini ýollap, dine çagyrsaň, teklibiňi kabul etjekdiklerineumyt edýärin» diýende, Allahyň Resuly(s.a.w): «Nejdiň ýaşaýjylary sahabalaryma bir erbetlik ederler öýdüp gorkýaryn»diýip seslenipdir. Ol hem: «Kimleri ýollasaň, men olary öz ähdime we jogapkärçiligime alaryn. Çekinme-de ýollaber» diýip ynandyrmaga çalşypdyr. Bu ýerde Nejdiň ýaşaýjylary hökmünde agzalýan adamlar Mekgäniň gündogarynda ýaşanamir we süleým tireleriniň adamlarydy.

Bu ähde we şertnama laýyklykda, Allahyň Resuly (s.a.w.) şol zamanda «Kurrag» (karylar) diýlip atlandyrylan ýetmişe golaý sahabadan ybarat topary Münzir ibn Amr Hazrejiniň (r.a) ýolbaşçylygynda Nejde mugallym hökmünde ýollapdyr. Allahyň Resulynyň (s.a.w) ömür ýoluny beýan edenler bu topary «Birri-Maguna topary», «Karylar topary» we «Münzir ibn Amryň topary» diýip hem atlandyrypdyrlar. Bu karylar Suffa ýaşaýjylaryndan Kuranyň aýatlaryny öwrenip, ýat tutmak bilen meşgullanyp, gijelerini namaz okap geçirenlerinden soň, daň atyp barýarka musulmanlaryň eneleriniň (Allah olaryň hemmesinden razy bolsun!) hüjrelerine içimlik suw daşap, soňra odun ýygmaga gider ekenler. Olar ýygnan odunlaryny bazarda satyp, gazanan zatlary bilen Suffanyň ýaşaýjylaryny naharlar ekenler. Bular hakykatdan hem mübärek, hoşgöwünli, salyh ýetginjekler bolup, Muhammediň pygamberlik şemdanyndan nurlanan kalplary bilen tapawutlanypdyrlar. Olaryň sanynyň kyrk bolandygy hakynda-da, otuz bolandygy hakynda-da rowaýatlar bar.

Ebu Magşaryň «Kitäbül-magazi» atly eserine görä, Ebu Bera: «Bu ýere bize Kuran öwretjek adamlary ýolla. Ýollajak adamlaryň meniň jogapkärçiligimiň astynda bolarlar» diýip hat ýollanyndan soň, Allahyň Resuly (s.a.w.) ilkibaşda Münzir ibn Amryň ýolbaşçylygynda muhajirden we ensardan on dört adamy ol ýere ugradypdyr. Ýöne bular gidip barýarkalar Ebu Beranyň ýogalandygyny eşitmekleri bilen ýene ýardam berilmegini sorap ýüz tutanlary üçin, Amr ibn Ümeýýe Damrynyň ýolbaşçylygynda kyrk adamy bularyň yzyndan ugradypdyrlar. Karylaryň sanynyň kyrk bolandygy hakdaky rowaýat, ine, şuňa esaslanýar. Käbir rowaýatlarda ilki ugradylanlaryň sanynyň on dört däl-de, otuzdygy aýdylýandygy üçin, rowaýatçylaryň birnäçeleri başda iberilen toparyň, ýene birnäçeleri bolsa olara kömek bermek üçin iberilen toparyň adamlarynyň sanyny habar beren bolup çykýarlar. Her näme-de bolsa, Buharynyň we Müslimiň kitaplarynda Enesiň (r.a) adyndan beýan edilip, şol topardakylaryň sanynyň ýetmişdigi habar berilýän rowaýatlar beýlekilerden has ygtybarlydyr.

Bu topar Mekge bilen Asfanyň aralygynda ýerleşýän Birri-Maguna atly guýunyň başyna baranyndan soň, Ebu Beranyň ogly Rabyga ibn Amire: «Biz seniň kakaňyň we şoňa laýyklykda seniň jogapkärçiligiň astynda bolýarys. Näme diýýärsiň: baralymy ýa-da yzymyza dolanalymy?» diýen mazmunly hat ýazypdyrlar we Rabygadan: «Aýdýanyňyz näme? Meniň jogapkärçiligimdesiňiz, geliberiň» diýen jogaby alypdyrlar.

Buharynyň kitabynda Enesiň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýata görä, Münzir ibn Amr ilkibaşda Haram ibn Milhanyň ýanyna agsak bir adamy we ýene birini goşup, olary ýola salypdyr. Agsak adamyň adyna Kagp ibn Zeýt Neçjary, beýlekisiniň adyna bolsa Münzir ibn Muhammet ibn Ukba Hazreji diýerdiler. Ýöne bular heniz barmaly ýerlerine ýetmänkäler Ebu Beranyň ýegeni we ýokarda ady agzalan Rabyganyň doganoglany Amir ibn Tufeýl ibn Mälik (bu Amir ibn Tufeýl Eslemiden (r.a) başga adamdyr. Onuň kapyrlygyna ölendigi hakda bir pikire gelnipdir) birnäçe adam bilen birlikde öňlerinden çykyp, ýollaryny kesipdir. Haram ibn Milhan (r.a) bularyň dostdugyny ýa-da duşmandygyny anyk bilmänsoň,ýanyndaky iki dostuna: «Men olaryň ýakynyna barýançam menden uzaklaşmaň. Eger zat degmeseler, ýanym bilen barýan adam bolarsyňyz. Eger meni öldürjek bolsalarhem derrew beýleki dostlarymyzyň ýanyna haýdap, habar berersiňiz» diýipdir.

Haram ibn Milhan öňlerinden çykanlara golaýlap, Amir bilen ýakyndakylara: «Biz Allahyň Resulynyň (s.a.w) tabşyran bir ýumşyny ýerine ýetirmek üçin barýarys. Biz Allahyň Resulynyň ilçileridiris. Allahyň Resulynyň hatyny gowşurmaly ýerine gowşurarymyz we pygamberligini habar bererimiz ýaly bize aman bermezmisiňiz?» diýip ýüzlenipdir. Ol bu sözleri aýdyp durka ýaňkylar aralaryndan birine yşarat edip, ony arkasyndan naýzaladypdyrlar. Arkasyndan giren naýza Haramyň (r.a) döşünden çykypdyr. Ibn Yshagyň beýan eden rowaýatyna görä, naýzany onuň arkasyndan salan Amiriň özüdir. Haram ibn Milhan (r.a) bu urgynyň ajysyny dadyp datman, bedeninden çüwdirilen gana ellerini bulap, kellesine we ýüzüne-gözüne çyrşapdyr we: «Allahü ekber! Käbäniň Rebbinden kasam edýärin: men gazandym» diýip gygyrypdyr. Haramyň (r.a) soňra şehit bolmagyna getiren bu waka sebäpli işiň ula gitjegine akly ýeten Amir ibn Tufeýl öz tiresi bolan amir tiresiniň adamlaryny kömege çagyrsa-da, olar: «Biz Ebu Beranyň beren sözüne kast etmeris. Bu adamlar bilen ol äht edişipdir» diýip, onuň haýyşyny ret edipdirler. Olardan tamasy çykmansoň,Amir süleým ogullaryndan rygl, zekwän we usaýa tirelerine ýüz tutupdyr. Olar hem muňa ýardam bermäge howlugyp, sahabalaryň üstüne duýdansyz ýagdaýda dökülip, hereket etmäge ýer goýman, dört taraplaryny gabapdyrlar. Sahabalar (Allah olaryň hemmesinden razy bolsun!) hem bolan işi görüp, derrew gylyçlaryna ýapyşyp, bary şehit bolýança jeň edipdirler. Olardan diňe hälki agsak diýenimiz Kagp ibn Zeýt Neçjary (r.a) diri galyp, ony hem soňky demini alýar hasap edip, jeň meýdanynda taşlap gidipdirler. Ýöne ol ölmän galypdyr we şondan soňra hem ýaşapdyr. Ol Hendek söweşinde bir peýkam degip şehit bolupdyr.

Amr ibn Ümeýýe Damry(r.a) näkesleriň eline ýesir düşüp, soňundan boşadylypdy. Ibn Yshagyň beýan eden rowaýatyna görä, ol we ýokarda ady geçen Münzir ibn Muhammet ibn Ukba (Allah ikisindenhem razy bolsun!) bolan wakadan habarsyz uzaklarda ýoldaşlarynyň düýelerini bakmak bilen meşgul bolup ýörkäler Birri-Magunanyň ýerleşýän tarapyna ýyrtyjy guşlaryň uçuşlary ünslerini çekip, munuň bir zadyň alamatdygyny aňmak bilen,şol ýere ugrapdyrlar. Olar wakanyň bolan ýerine gelip, ýoldaşlarynyň gara gana bulaşyp, serlip ýatandyklaryny görüpdirler. Duşman atlylary heniz ol ýerden gitmän eken. Münzir ibn Muhammet ibn Ukba (r.a) ýoldaşyndan: «Indi näme edeli?» diýip sorapdyr. Amr (r.a) hem: «Meniň pikirime görä, derrew Allahyň Resulynyň (s.a.w) huzuryna baryp, bolan işi habar bermek gerek» diýipdir. Ýöne Münzir (r.a): «Men asla beýle pikirde däl. Münzir ibn Haramyň öldürilen meýdanynda janymyň salamat galmagy barada aladalanmak ýadyma-oýuma düşmez» diýip, gylyjyny syryp, şehit bolýança söweşipdir. Amr bolsa gaçman, Amir ibn Tufeýliň eline ýesir düşüpdir we mudar golundandygyny habar bereni üçin,Amir ony öldürmän, göýä bir ejesiniň beren sözüni ýerine salan kişi bolup, ony azat edip, araplaryň adatyna görä, maňlaýynyň saçyny kesip aýryp, ýola salyp goýberipdir.

Amr ibn Ümeýýe (r.a) duşmanlardan gutulanyndan soň, jeň meýdanynyň daşynda bir kölegeli ýer tapyp, şol ýerde dynç alyp otyrka,garşydan iki kişi gelip, amir tiresindendiklerini, ýagny Amir ibn Tufeýliň kowumyndandyklaryny ýa-da Süleým ogullaryndandyklaryny aýdypdyrlar we onuň ýanynda oturypdyrlar. Olaryň ýanynda Allahyň Resulynyň (s.a.w) ähtnamasy bar eken. Ýöne Amryň mundan habary bolman, amir tiresinden ar almak niýeti bilen uklan wagtlary olaryň ikisini hem öldüripdir. Soňra ol Allahyň Resulynyň (s.a.w) huzuryna gelip, başyndan geçenleriniň arasynda bu eden işini hem habar beripdir. Allahyň Resuly (s.a.w.) hem: «Sen diýetlerini (hunlaryny) hökman ödemeli bolarsyň: iki adamy öldüripsiň» diýip seslenipdir.

Adalatsyzlyga duçar bolan şehitleriň arasynda Amir ibn Füheýre (r.a) hem bardy. Ol Allahyň Resuly (s.a.w.) we onuň gowak dosty Ebu Bekr (r.a) hijret edenlerinde,olara ýoldaş bolupdy. Buharynyň kitabynda Urwa ibn Zubaýryň adyndan beýan edilen rowaýata görä, Birri-Magunada sahabalar öldürileninden we Amr ibn Ümeýýe ýesir düşeninden soň, Amir ibn Tufeýl öldürilenleriň birini Amra görkezip: «Bu kim?» diýip sorapdyr. Ol hem «Ol Amr ibn Füheýredir. Ony näme üçin soradyň?» diýeninden soň, Amir ibn Tufeýl: «Öldürileninden soňra onuň asmana göterilenini we asman onuň bilen Ýeriň aralygynda galanyndan soň, ýene Ýere inderilenini görenim üçin soradym» diýip jogap beripdir. Bu waka köpleriň diline düşüp, Amir ibn TufeýlAllahyň Resulynyň (s.a.w) huzuryna gelende, ondan şaýady bolan ýagdaýy barada sorapdyrlar. Ol hem ýene öňki aýdanlaryny gaýtalapdyr. Amir ibn Füheýräni (r.a) kyläp tiresinden Jepbar ibn Selmä (r.a) diýen adam öldüripdir. Onuň özüniň gürrüň bermegine görä, naýza bedenine sanjylanda Amir ibn Füheýre: «Wallahy, gazandym» diýipdir. Jepbar ol mahal bu sözüň manysyny aňlaman, soň Dahhak ibn Sufýan Kyläbi (r.a) bilen duşuşanda,onuň nämäni aňladyp biljegini sorapdyr. Ol hem bu sözüň: «Jenneti gazanyp gitdim» diýmegi aňladýandygyny habar bereninden soň, Jepbar derrew iman getiripdir. Jepbaryň Ibn Füheýräni öldüreninden soňra onuň ykbaly bilen şeýle gyzyklanmagyna Ibn Tufeýliň gören wakasyna özüniň hem şaýat bolmagy sebäp bolupdyr.

Sahabalaryň gyrylmagy bilen baglanyşykly bu waka örän aýlyganç bolupdyr. Karylar (Allah olaryň hemmesinden razy bolsun!) dört taraplarynyň hem gabalandygyny görenlerinden soň, soňky demlerine çenli söweşip ölmekden başga çäräniň galmandygyny bilip, Allahü tagala ýüzlenip: «Resuly-kerimiňe salamymyzy ýetirjek Senden başga birini tapmaýarys. Ýa Reb! Salamymyzy oňa Sen ýetir. Ýa Reb! Saňa gowşandygymyzy, Senden razy bolandygymyzy, Seniň hem bizden razy bolandygyňy biziň tarapymyzdan Pygamberimize habar ber» diýip doga etdiler. Enesiň (r.a) gürrüň bermegine görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) şol wakanyň bolan gününiň gijesi Jebraýyl alaýhyssalamyň dilinden bolan iş barada habardar bolupdyr we ertesi ir bilen hutba okamak üçin ýerinden turup, Allaha hamdy-sena edeninden soň: «Dostlaryňyz müşrükler bilen garşylaşyp, wepat boldular. Olar: «Ýa Reb! Biziň Saňa gowşandygymyzy we Senden razy bolup, razylygyňy gazanandygymyzy kowumymyza habar ber» diýdiler. Olaryň Allahdan razy bolandyklaryny, Allahu Azimüşşanyň hem olardan razy bolandygyny habar bermek üçin, ine, men olar tarapyndan size iberilen Resuldyryn» diýip, bu ýaramaz habary ymmatyna ýetiripdir. Beýhakynyň kitabynda-da Ibn Mesgudyň (r.a) adyndan şunuň ýaly manysy bolan bir hadys beýan edilipdir.

            Ýene rowaýata görä, bu sahabalaryň başyna düşen işden Allahyň Resuly (s.a.w.) şol gije habardar bolupdyr. Onuň bir aýlap rygl, zekwän, usaýawe lihýän tireleri babatda betdoga etmeginiň sebäbi, ine, şu wakadyr. Lihýän tiresiniň Birri-Magunawakasy bilen gös-göni baglanyşygy bolmasa-da, sahabalaryň heläk bolmagynda onuň hem eli bardy. Enesiň (r.a) gürrüň beren rowaýatyna görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) Birri-Magunadaheläk bolanlar üçin gynanyşy ýaly,başga hiç bir bela-beter üçin beýle derejede gynanmandy. Sebäbi bular uruşmak üçin ugradylman, diňe Pygamberiň peýda bolanyny habar bermek,Kuran we Sünnet öwretmek maksady bilen ugradylypdy. Araplaryň adatyna görä, ir döwürlerden bäri ilçilere zat diýilmezdi. Buharynyň kitabynda Enesiň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatda habar berlişine görä, bu şehitleriň dilinden: «Kowumymyza habar beriň:biz Rebbimize duşduk-da, hem bizden razy boldy, hem-de bizi razy etdi» aýaty-da inipdir, ýöne ony okamak gadagan edilipdir. Buharynyň kitabynda Urwa ibn Zubaýryň adyndan hem şunuň ýaly manysy bolan bir mürsel rowaýat beýan edilipdir. «SiretiIbn Hyşam» kitabyna tefsir ýazan Süheýli bu sözlerde az söz bilen köp many aňlatmak gözelligini görmänsoň,gadagan edilen aýaty-kerimäniň şu manyda, ýöne başga sözler arkaly inendigi bilen ylalaşypdyr.

Bu waka adamlarda şeýle bir uly täsir galdyrypdyr welin, Zubaýr ibn Awwam (r.a) şondan on bäş ýyl soňra dünýä inen ogullaryna Urwa we Münzir atlaryny dakypdyr. Çünki Birri-Magunada şehit bolanlaryň arasynda Urwa ibn Esma ibn Salt diýen sahaba bardy. Ol toparyň ýolbaşçysy hem Münzir ibn Amrdy. Zubaýryň (r.a) ogluna Urwa adyny dakmagynyň başga-da bir sebäbi bar. Şehit bolan Urwanyň atasynyň Esma ibn Salt bolşy ýaly, Zubaýryň ejesi-de Esma binti Ebu Bekrdir (r.a). Esma ady oglanlara-da, gyzlara-da dakylypdyr.

Karylar toparynyň eden çakynyň tersine, Ebu Bera heniz wepat bolmandy. Ol ganly wakanyň bolan güni diri bolup, öz eden ähdi-peýmanyny ykrar etmeýän we özüni araplaryň arasynda ryswa we betnam eden doganoglan inisi Amirden ar almagy ogly Rabygaibn Amire tabşyrypdyr.

Rabyga doganoglany Amiri öldürmek maksady bilen ony naýzalasa-da, salan naýzasy diňe uýlugyny ýaralap, ol atdan agypdyr. Ýaralanan Amir: «Eger ölsem,ganym agam Ebu Beranyňky bolsun, diri galsam, etjegimi bilýärin» diýipdir. «Isabe» atly kitapda beýan edilen rowaýata görä bolsa Rabyga Allahyň Resulynyň (s.a.w) huzuryna ötünç dilemek üçin gelip: «Ýa Allahyň Resuly, Amiri öldürsem,babamyň ýüzündäki bu tegmil aýrylarmy?» diýip sorapdyr. Allahyň Resuly (s.a.w.) bu niýetini goldanyndan soňra hem Amiri naýzalapdyr. Ebu Bera munuň ýaly ar-namysyň astynda galanyna uwnup-çydap bilmän, gam laýyna gark bolup, tiz wagtdan dünýäden gaýdypdyr. Amir ibn Tufeýl bolsa diri galypdyr we doganoglany Rabygany bagyşlapdyr. Ol musulmanlar tarapyndan Mekge boýun egdirileninden soň we hijriniň dokuzynjy ýylynda Allahyň Resulynyň (s.a.w) beýik huzuryna tireleriň adyndan yzly-yzyna gelen ilçi toparlary bilen bir hatarda gelen amir tiresiniň ilçiler toparyna baştutan bolup gelipdir.

Amir ibn Tufeýl araplaryň jomartlykda şöhrat gazanan adamlarynyň biri bolup, öz kowumynyňhem baştutanydy. Ol Suky-Ukaz bazarynda: «Pyýada galan adam bar bolsa, düýe bereýin, aç galan adam bar bolsa, gelsin, garnyny doýraýyn, birinden gorkýan kişi bar bolsa, gelsin, janyndan arkaýyn bolar ýaly edeýin» diýip jar çekdirmekden hem gaýtmaýan, öz güýjüne guwanýan adamlardandy. Şonuň bilen birlikde-de iman nurundan nesibesi bolmandygy sebäpli,Allahyň Resuly (s.a.w.) babatda içinde öji bolup, oňa duşmandygyny äşgär etmek üçin pursat agtarýardy. Hatda öz kowumy: «Amir, her bir kişiniň musulman bolýandygyny görýärsiň. Sen hem musulman bolsan-a!» diýende: «Wallahy, men ähli araplar yzyma düşýänçä karar tapmajakdygyma öz-özüme söz beripdim. Şondan soňra bu kuraýyşly ýetginjege boýun bolup bilerinmi?» diýip jogap beripdir.

Buharynyň kitabynda Enesiň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýata görä, ol amir tiresiniň ilçiler topary bilen birlikde Medinä gelende,gizlin niýetini äşgär edip, Allahyň Resulyna(s.a.w): «Üç teklibim bar. Hökman birini kabul et. Ýa şäherler seniňki, çöllüklerhem meniňki bolsun, ýa-da hemmesi seniňki bolsun-da, men saňa orunbasar bolaýyn. Bu tekliplerimiň hiç birini kabul etmeseň hem Gatafanyň halkyndan müň sany al ata we müň sany al gysraga münen atlylary öňüme salyp, üstüňe hüjüm ederin» diýipdir. Bu teklipleri eşideninden soň, Allahyň Resuly (s.a.w): «Allahym, Amir belasyny maňa goýmazdan Özüň dep et» diýip doga edipdir. Şondan köp wagt geçmänhem bu haýyn mergi keseline uçrap, dünýäden ötüpdir.

Buharynyň kitabynda Enesiň (r.a) adyndan beýan edilen bu gysga rowaýat Pygamberimiziň (s.a.w) ömür ýoluny beýan eden adamlar tarapyndan has jikme-jik beýan edilipdir.

Amir tiresiniň ilçiler toparyna ýokarda ady agzalan Amir ibn Tufeýl, Erbet ibn Kaýs we Jepbar ibn Selma üçüsi ýolbaşçylyk edipdirler. Bular kowumyň ýolbaşçylaryndan hasap edilipdir. Amir bet niýete münüp, Erbet ibn Kaýsa ýüzlenip: «Muhammediň (s.a.w) ýanyna baran wagtymyz men onuň garşysyna geçip, lap urmaga başlaryn. Senhem gylyjyňy syryp alyp, arka tarapyndan onuň üstüne topulyber» diýipdir. Ol hem bu hyýanatçylykly teklibi kabul edip, jenaýat etmegi öz üstüne alypdyr.

Allahyň Resuly (s.a.w.) Amiri kowumyň baştutany hökmünde uly hormat bilen kabul edip, soňra hem oňa yslam dinine girmegi teklip edipdir. Ol bolsa: «Musulman bolsam, men näme gazanaryn?» diýip sorapdyr. Soňra hem: «Musulman bolanyň üçin nähili peýda gazanmaly bolsaň, şony gazanarsyň, nähili zyýana galmaly bolsaň hem, şonuň ýaly zyýana galarsyň» diýen jogaby alanyp: «Men bu aýdýanjalaryň bilen kanagat etmerin. Özüňden soňra bu işiň başyna meni geçirermiň?» diýip sorapdyr. Allahyň Resuly(s.a.w): «Bu seniňhem hakyň däldir,kowumyňyň hem haky däldir. Allah kime nesip etse, ýerime şol geçer. Sen atlylara baştutanlyk edersiň, olar bilen birlikde gaza gidersiň»diýip jogap beripdir. Amir: «Häzir näme meniň golumyň astynda atlylar ýokmy? Gel, başga bir zat edeli: şäherler seniňki, golastyňdaky çöllük ýerlerhem meniň gol astymda bolsun» diýip teklip edipdir. Muňa-da hakynyň ýokdugyny eşidenininden soň, ol: «Ýa Muhammet, ýeriňden tur-da, bu ýere gel. Seniň bilen bir gizlin gürrüň etjek» diýip, Allahyň Resulyny (s.a.w) ýerinden turuzypdyr, bir gyra çekeninden soňra hem iki elini Pygamberimiziň (s.a.w) mübärek eginlerine diräpdir we onuň arkasynda duran Erbet ibn Kaýsa gözi bilen yşarat edipdir. Erbet gylyjyny gynyndan bir arşyn mukdarynda sogrup, hüjüm etmäge çytraşsa-da, Allahü tagalanyň gudraty bilen elleri doňup galyp, gylyjyny ne doly sogrup alyp bilipdir, ne-de yzyna — gynyna salyp bilipdir. Allahyň Resuly (s.a.w.) yzyna öwrülip, Erbedi bu ýagdaýda göreninden soň: «Allahym, bu iki adamy näme bilen we nähili ýol bilen isleseň, şonuň bilen başymdan dep et. Allahym, amir tiresine hidäýet ber we bu dini Amiriň ýardamyna mätäç etme» diýip doga edipdir.

Özleriniň hyýanatçylykly niýetleriniň şular ýaly gelşiksiz bir netije berendigini görenlerinden soň, bu iki haramzada ýuwaşlyk bilen ara açmak bilen bolupdyrlar. Amir öz gizlin niýetiniň şeýdip, hiç hili netije bermezden mälim bolmagyna jany ýanyp, Allahyň Resulynyň (s.a.w) ýanyndan aýrylanda, urşa başlajakdygyny aýdyp haýbat atypdyr. Soňra hem: «Eý adam, seniň bilen eden sözümize, gelen kararymyza näme boldy? Şu güne çenli öz janym üçin bir adamdan gorkan bolsam, olam sendiň. Indi bolsa senden gorkup oturasy işhem ýok. Sen gorkak bir adam ekeniň» diýip Erbede igenipdir. Erbet hem: «Goý, Allah ony jezalandyrsyn. Bir netije çykarybermäge beýle howlukma. Ony öldürmäge beýle howlukma. Ony öldürmäge näçeler synanyşsam-da, her gezek onuň bilen aralykda seniň durandygyňy görýärdim. Eýsem, seni urmalymydym?» diýipdir.

Pygamberimiziň (s.a.w) dogasy tiz amala aşypdyr. Amir tiresiniň adamlarynyň hemmesi iman getiripdirler. Gowy görlüp, Käbäniň diwarlaryndan asylyp goýlan ýedi ýa-da dokuz sany kasydanyň birini ýazan Lebit hem şolaryň arasyndady.

Amir ibn Tufeýl bilen Erbet ibn Kaýs Medinäniň çägini terk edenlerinden soň, Amir selül tiresinden bir zenanyň çadyrynda mergi keseli bilen keselläp, boýnunda hyýarjyga meňzeş bir çiş peýda bolupdyr. Muny göreninden soň, Amir erbet bir ýagdaýa düşüp, jany ýanyp: «Düýe mergisine meňzeş bir beze hem-de selül tiresinden bolan bir zenanyň öýi! Ine, bu hiç bolmady» diýip ökünçli seslenipdir.

Selül tiresi-de amir tiresi ýaly Saagasaanyň öwlatlarydyr. Şonuň esasynda bu iki tiräniň adamlaryny doganoglan hasaplapdyrlar. Ýöne selüliler ýigrenji, pes ahlaklary bilen belli bolansoňlar, olaryň biriniň çadyrynda özüne seretdirmek Amir ibn Tufeýle örän agyr düşüpdir. Şol sebäpli hem öz düşen gününe uwnup-çydap bilmän, atyna münüpdir we naýzasyny eline alypdyr we: «Hany ajal Perişdesi? Garşyma çykyp bir görsün!» diýip, ajal Perişdesini söweş etmäge çagyra-çagyra, atyny çapdyra-çapdyra ahyry bir gapdala agyp jan beripdir.

Erbet bolsa kowumynyň arasyna dolanyp baranda, ondan görüp-eşidenlerini sorapdyrlar. Ol: «Wallahy, Muhammet bizi şeýle bir zada ybadat etmäge çagyrdy welin, indi elime düşse, ony peýkamym bilen urup öldürerin» diýipdir. Ol bu sözi aýdanyndan birki gün geçeninden soň düýesini idip çykypdyr we howanyň açykdygyna garamazdan, düýesini-de, özüni-de ýyldyrym urup, ýakyp taşlapdyr.

Jepbar ibn Selma babatda aýdylanda bolsa, onuň Amir ibn Fuheýräni (r.a) öldüreninden soňra ýüze çykan ahwalaty görüp iman getirendigini ýokarda aýdyp geçipdik (Allah ikisindenhem razy bolsun!). Bular: «Ölen hem, öldüren hem jenneti» diýilýänlerdendir.