3 Wahynyň ilkibaşda inişi. Wahy gelmeginiň arasynyň kesilmegi (Fetreti-Wahy)
عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ: أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ الْوَحْيِالرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ فِي النَّوْمِ، فَكَانَ لا يَرَى رُؤْيَا إِلا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، ثُمَّ حُبِّبَ إِلَيْهِ الْخَلاءُ، وَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ، فَيَتَحَنَّثُ فِيهِ -وَهُوَ التَّعَبُّدُ -اللَّيَالِيَ ذَوَاتِ الْعَدَدِ قَبْلَ أَنْ يَنْزِعَ إِلَى أَهْلِهِ ، وَيَتَزَوَّدُ لِذَلِكَ، ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَى خَدِيجَةَ فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا ، حَتَّى جَاءَهُ الْحَقُّ وَهُوَ فِي غَارِ حِرَاءٍ ، فَجَاءَهُ الْمَلَكُ فَقَالَ: اقْرَأْ، قَالَ (مَا أَنَا بِقَارِئٍ ) . قَالَ : (فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ، اقْرَأْ، قُلْتُ ، مَا أَنَا بِقَارِئٍ ، فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّانِيَةَ حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: اقْرَأْ، فَقُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّالِثَةَ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ:اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَخَلَقَ الانْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الاكْرَمُالَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَرْجُفُ فُؤَادُهُ ، فَدَخَلَ عَلَى خَدِيجَةَ بِنْتِ خُوَيْلِدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا فَقَالَ:( زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي ). فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ، فَقَالَ لِخَدِيجَةَ وَأَخْبَرَهَا الْخَبَرَ: ( لَقَدْ خَشِيتُ عَلَى نَفْسِي ) فَقَالَتْ خَدِيجَةُ: كَلا وَاللَّهِ مَا يُخْزِيكَ اللَّهُ أَبَدًا، إِنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَحْمِلُ الْكَلَّ، وَتَكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِينُ عَلَى نَوَائِبِالْحَقِّ. فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ حَتَّى أَتَتْ بِهِ وَرَقَةَ بْنَ نَوْفَلِ بْنِ أَسَدِ بْنِ عَبْدِ الْعُزَّى ابْنَ عَمِّ خَدِيجَةَ، وَكَانَ امْرَأً قَدْ تَنَصَّرَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ يَكْتُبُ الْكِتَابَ الْعِبْرَانِيَّ، فَيَكْتُبُ مِنْ الانْجِيلِ بِالْعِبْرَانِيَّةِ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَكْتُبَ، وَكَانَ شَيْخًا كَبِيرًا قَدْ عَمِيَ، فَقَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ: يَا ابْنَ عَمِّ ، اسْمَعْ مِنْ ابْنِ أَخِيكَ ، فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: يَا ابْنَ أَخِي مَاذَا تَرَى فَأَخْبَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ خَبَرَ مَا رَأَى، فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هَذَا النَّامُوسُ الَّذِي نَزَّلَ اللَّهُ عَلَى مُوسَى، يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعٌ، لَيْتَنِي أَكُونُ حَيًّا إِذْ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (أَوَمُخْرِجِيَّ هُمْ)؟ قَالَ: نَعَمْ لَمْ يَأْتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمِثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إِلا عُودِيَ، وَإِنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أَنْصُرْكَ نَصْرًا مُؤَزَّرًا، ثُمَّ لَمْ يَنْشَبْ وَرَقَةُ أَنْ تُوُفِّيَ، وَفَتَرَ الْوَحْيُ.
Musulmanlaryň enesi Äşe (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resulyna (s.a.w.) wahy ilkibaşda oraşan düýş görmegi arkaly gelip başlady. Onuň gören düýşleriniň hemmesi säher aýdyňlygy kibi aýdyň we äşgär ýagdaýda amala aşýardy. Soňra onuň kalbyny ýalňyzlyga bolan höwes gaplap aldy. Şondan soňraHyra dagyndaky gowagyň içinde gizlenip, birnäçe günläp ybadata (teabbud diýmekdir1) meşgul bolup, ýakynlarynyň arasyna dolanardy-da, ýene azyk alyp giderdi. Soňra ýene Hatyjanyň ýanyna dolanyp, şonça gün üçin ýene azyk taýýarlardy. Şeýlelik bilen bir gün Allahyň Resuly (s.a.w.) Hyra dagyndaky gowakda mahaly Hakyň emri (ýagny,wahy) geldi. Onuň ýanyna Perişde gelip: «Oka!» diýdi. Ol hem:«Men okap bilemok2» diýip jogap berdi.
Pygamber alaýhyssalam aýtdy: «Şol wagt Perişde meni tutup, ysgynym gaçýança gysdy. Soňra meni goýberip, ýene: «Oka!» diýdi. Men hem oňa: «Okap bilemok» diýdim. Ol ýene meni tutup, ysgynym gaçýança gysyşdyrdy. Soňra meni goýberip, ýene: «Oka!» diýdi. Menhem: «Okap bilemok» diýdim. Şeýlelik bilen, meni ýene tutup, üçünji gezek gysyşdyrdy. Soňra meni goýberip:اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ * خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ * اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ *الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ= „Ykra bismi Rabbikelleziý halaka. Halakal-insäne min alakyn. Ykra we Rabbükel-Ekremü. Elleziý alleme bil-kalami”(golaý manysy:«Mahluklary ýaradan Beýik Rebbiň mukaddes ady bilen oka. Beýik Taňry ynsan kowumyny uýangandan ýaratdy. Ýene bir gezek oka! Seniň Rebbiň galam bilen hat ýazmagy tälim beren, adama bilmeýän zadyny öwreden sahylaryň sahysy AllahZüljelaldyr».«Alak» süresiniň 1-4-nji aýatlary) diýdi».
Allahyň Resuly (s.a.w.) bu aýaty-kerimelerieşidip, gorkudan ýaňa ýüregi gürs-gürs edip, yzyna dolandy we Hatyja binti Huweýlidiň ýanyna girip:«Meni dolap basyryň, meni dolap basyryň!» diýdi. Gorkudan saplanýança,onuň mübärek göwresini örtüp goýdular. Şondan soň, ol bu bolan işi Hatyja gürrüň berip:«Özümden gorkdum» diýdi. Hatyja (r.a.): «Beýle diýme, Allahü tagaladan ant içýärin: Allahu Züljelal hiç wagt seni gamda goýmaz. Çünki, sen ýakynlaryňa göz-gulak bolýarsyň, başyny çaramaýanlaryň ýüküni ýeňledýärsiň, pakyra zat berip, bir kişiniň gazandyrmajagyny gazandyrýarsyň, myhmana hormat goýýarsyň, Hakyň hatyrasy üçin edilýän möhüm işlerde halka ýardam berýärsiň» diýdi.
Şondan soňra HatyjaAllahyň Resulyny (s.a.w.) ýanyna alyp, doganoglan agasy (kakasynyň doganynyň ogly) Baraka ibn Nowfyl ibn Eset ibn Abdyl Uzzanyňka geldi. Bu adam jahylyýet zamanynda hristian dinine giripdi, gadymy ýewreý dilinde-iwritde ýazyp bilýärdi, Injilden diniň taryhyna degişli käbir zatlary ýazyp alardy. Bularyň baran döwründe Baraka gözleri kör bolan bir çalamydar gojady. Hatyja (r.a.) oňa: «Kakamyň doganynyň ogly, doganoglanyň näme diýýänini diňle» diýdi. Baraka: «Doganoglanym, näme boldy?» diýip soranyndan soň, Allahyň Resuly (s.a.w.) gören zatlaryny oňa habar berdi. Şondan soňra Baraka: «Şol göreniň Allahü tagalanyň Musa sallallahy alaýhy wesellemiň ýanyna iberen ýokary Wyjdanydyr (Jebraýyl alaýhyssalamyň lakamy). Ah, käşgä seniň imana çagyrjak günleriňde ýaş bolsadym. Kowumyň seni kowup çykaranda, käşgä diri bolsadym» diýdi. Muny eşidip,Allahyň Resuly (s.a.w.): «Olar meni sürgün etjeklermi?» diýip sorady. Ol hem: «Hawa, onuň hem sebäbi, seniňki ýaly zat getirip (ýagny,wahy habar berip), duşmançylyga uçramadyk bir adam hem ýok. Eger seniň imana çagyrjak günleriňe baryp ýetsem, elimden geldiginden ýardam bererin» diýip jogap berdi.
Şondan soňra köp wagt geçmänkä Baraka ýogaldy we Fetreti-wahy ýüze çykdy,ýagny,birnäçe wagtlap wahy gelmeginiň arasy kesildi»3.
1Bu söz düzümi hadysy gürrüň berenlerden Zühri tarapyndan ýazylyp alnan we oňa girizilen düşündirişdir.
2Bir rowaýatda «bilemok» sözüniň ýerine «bilmedim» sözi getirilipdir. Musulmanlaryň enesi hezretleriniň şu hadysy-şerifde wahynyň inip başlamagynyň deňsiz-taýsyz kyssasyny Allahyň Resulynyň (s.a.w.)öz agzyndan eşidendigini açyk aýtmaýandygyny nazara alanyňda, hadysyň başga birinden eşidilen bolmagynyň mümkindigi hakdaky pikir aňynda oýansa-da, «bilemok» sözüniň ýerine «bilmedim» sözüniň-de ulanylmagy,hadysyň Pygamberimiziň gös-göni özünden eşidilendigini görkezýän yşaratdyr. Çuňňur pikir edilse, munuň hakykatdan hem şeýledigini aňlamak kyn düşmez. Çünki,musulmanlaryň enesi hezretleri wahynyň nähili ýagdaýda inendigini Allahyň Resulyndan (s.a.w.) eşitmedik bolsa, nireden biljekdi?
3Baraka bilen baglanyşykly kyssa: «Ýogaldy» diýlip tamamlanypdyr. Onuň ömri we ölümi bilen wahynyň arasynyň kesilmeginiň arasynda baglanyşyk ýok. Şonuň üçin hem: «We Fetreti-wahy» söz düzümindäki «we» baglaýjy bolman, sözi başlaýjydyr. «Oka!» sözi bilen başlanýan Beýik Süredäki ilkinji aýatlar ineninden soňky bir döwürde wahynyň inmeginiň arasynyň kesilmegi we Jebraýyl alaýhyssalamyň şondan soňragörünmezligi sebäpli (başga bir rowaýatdan mälim bolşuna görä), dogry ýola düşmegiň syrlarynyň beýikligi bolan Pygamberiň päk we nurly kalbyny gam-gussa şeýle bir gaplap alypdyr welin, ol özüni beýik dagyň depesinden aşak taşlap, janyna kast etmäge birnäçe gezek synanyşypdyr. Her gezek hem onuň golaýynda Perişde gözüne görnüp, bu işi etmegi gadagan edipdir. Bu Perişde, rowaýatdan görnüşine görä, Ysrapyl alaýhyssalam bolmaly. Ol Jebraýyl alaýhyssalamyň ýygy-ýygydan gelip başlamazyndan ozal, Pygambere teselli bermek üçin yzly-yzyna görnüp, birki sözden ybarat wahyny habar bererdi. Wahynyň arasynyň näçe wagtlap kesilendigi barada her dürli rowaýatlar bar. Olarda getirilýän maglumatlarda bu döwrüň azyndan on bäş gün, iň köp bolanda hem üç ýyl dowam edendigi aýdylýar.
Jabyryň gürrüň beren hadysyndan (4-nji hadys) wahynyň arasynyň kesilmeginden soňra ilki inen aýaty-kerimäniň «Müddessir» süresiniň başky bölegidigini aňlamak bolýar.