357 Suffada ýaşaýan garyp sahabalaryň özlerini oňarýan sahabalaryň öýlerinde naharlanmagy hakda
عَـنْ عَبْدِ الرَّحْمَـنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ أَصْحَابَ الصُّفَّـةِ كَانُوا أُنَاسًا فُقَـرَاءَ ، وَأَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ قَالَ: (مَنْ كَانَ عِنْدَهُ طَعَامُ اثْنَيْنِ فَلْيَذْهَبْ بِثَالِثٍ ، وَإنْ أَرْبَعٌ فَخَامِسٌ أَوْ سَادِسٌ ). وَإنَّ أَبَا بَكْرٍ جَـاءَ بِثَلاَثةٍ ، فَانْطَلَقَ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ بِعَشَرَةٍ ، قَالَ: فَهُوَ أَنَا وَأبِي وَأُمِّي ، فَلاَ أَدْرِي قَـالَ: وَامْـرَأَتِي وَخَادِمٌ ، بَيْنَنَا وَبَيْنَ بَيْتِ أَبِي بَكْرٍ ، وَإنَّ أَبَا بَكْرٍ تَعَشَّى عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، ثُمَّ لَبِثَ حَيْثُ صُلِّيَتِ الْعِشَاءُ ، ثُمَّ رَجَـعَ فَلَبِثَ حَتَّى تَعَشَّى النَّبِي صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، فَجَاءَ بَعْدَ ما مَضَى مِنَ الليْلِ ما شَاءَ اللَّهُ ، قَالَتْ لَهُ امْرَأَتُهُ : وَمَا حَبَسَكَ عَنْ أَضْيَافِكَ ، أَوْ قَالَتْ ضَيْفِكَ ؟ قَالَ: أَوَ مَا عَشَّيْتِهِمْ ؟ قَالَتْ: أَبَوْا حَتَّى تَجِيءَ ، قَدْ عُرِضُوا فَأَبَوْا ، قَالَ: فَذَهَبْتُ أَنَا فَاخْتَبَأْتُ ، فَقَالَ: يَا غُنْثَرُ ، فَجَدَّعَ وََسَبَّ ، وَقَالَ: كُلوا لاَ هَنِيًّا ، فَقَالَ: وَاللهِ لاَ أَطْعَمُهُ أَبَداً ، وَايْمُ الله ، ما كُنَّا نَأْخُذُ مِنْ لُقْمَةٍ إلاَّ رَبَا مِنْ أَسْفَلِهَا أَكْثَرُ مِنْهَا ، قَالَ ،يَعْنِي ، حَتَّى شَبِعُوا ، وَصَارَتْ أَكْثَرَ مِمَّا كانَتْ قَبْلَ ذلِكَ ، فَنَظَرَ إلَيْهَا أَبُو بَكْرٍ فَإذَا هِي كما هِي أَوْ أَكْثَرُ مِنْهَا ، فَقَالَ لاِمْرَأَتِهِ: يَا أُخْتَ بَنِي فِرَاسٍ ، مَا هَذَا؟ قالَتْ: لاَ وَقُرَّةِ عَيْنِي ، لَهِيَ الآنَ أَكْثَرُ مِنْهَا قَبْلَ ذلِكَ بِثَلاَثِ مَرَّاتٍ ، فَأَكَلَ مِنْهَا أَبُو بَكْرٍ وَقَالَ: إنَّمَا كَانَ ذلِكَ مِنَ الشَّيْطَانِ ، يَعْنِي يَمِينَهُ ، ثُمَّ أَكَلَ مِنْهَا لُقْمَةً ثُمَّ حَمَلَهَا إلَى النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ فَأَصْبَحَتْ عِنْدَهُ ، وَكَانَ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمٍ عَقْدٌ ، فَمَضَى الأَجَلُ ، فَفَرَّقْنَا اثْنَيْ عَشَرَ رَجُلاً ، مَعَ كُلِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ أُنَاسٌ ، الله أَعْلَمُ كَمْ مَعَ كُلِّ رَجُلٍ ، فَأَكَلُوا مِنْهَا أَجْمَعُونَ. أَوْ كما قالَ.
Abdyrahman1 ibn Ebu Bekr (r.a.) şeýle diýipdir: «Suffa sahabalary2 garyp adamlardy. Bir gezekAllahyň Resuly (s.a.w.): «Iki kişi iýer ýaly zady bolan üçünjini, dört kişi iýer ýaly zady bolan bäşinjini ýa-da altynjyny ýany bilen alyp gitsin» diýdi3. Ýa-da şuňa meňzeş bir söz aýtdy. Ebu Bekr şolardan üçüsini öýe getirdi. Allahyň Resuly-da (s.a.w.) on adamy öz ýany bilen öýüne alyp gitdi4. Biziň öýümizde ýaşaýanlar menden, kakamdan we ejemden5, şeýle hem biziň öýümiz bilen Ebu Bekriň (r.a.) öýünde hyzmat edýän hyzmatkärden ybaratdy».
Rowaýatçy Ebu Osman Nehdi şu ýerde hadysyň arasyny kesip: «Şeýle hem: «Meniň aýalymdan6» diýendigini ýa-da diýmändigini bilmeýärin» diýýär we Abdyrahmanyň (r.a.) sözüni şeýle dowam edýär: «Ebu Bekr (r.a.) öz myhmanlaryndan aýrylykda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öýünde agşam naharyny iýdi. Soňra hem ýassy namazy okalýança, şol ýerde galdy. Soňra myhmanlary bilen birlikde öýüne dolanyp7, öýündäkilere myhmanlara hezzet-hormat etmegi tabşyryp, Allahyň Resuly (s.a.w.) agşam naharyny iýýänçä öz öýünde galdy8. Soňra ýene Allahyň Resulynyň öýüne gidip, onuň ýanynda birnäçe wagtlap oturanyndan soň, öz öýüne dolandy. Ol gelende gijäniň esli bölegi geçipdi9. Aýaly ondan: «Seni myhmanlaryň ýanynda bolmakdan näme saklady?» diýip sorady10. Ol hem: «Sen näme olara heniz hem nahar bermediňmi?» diýip azgyryldy. Aýaly: «Sen gelýänçäň, nahar iýmejekdiklerini aýtdylar. Nahar äberdik, kabul etmediler» diýdi.
Men bildirmän gizlenmekçi boldum. Ol maňa: «Päheý akylsyz, utançsyz ýigit!» diýip käýedi we sögmäge başlady. Soňra hem gahar bilen: «Iýeniňiz siňmez bolsun. Men bu nahardan, walla, iýjek däl» diýdi11.
Allahü tagaladan kasamlar edýärin: biz bir lukma alýardyk, şony alan ýerimizdäki nahar bolsa öňküsinden hem köpelýärdi. Myhmanlar ahyry doýdular. Nahar bolsa başdakysyndan hem has köpelipdi. Ebu Bekr (r.a.) nahara seretdi. Ol naharyň öňküsi ýaly, belki, ondan hem köp bolup durandygyny gördi. Ol aýalyna: «Eý, firas tiresiniň gyzy12, bu näme boldugy?» diýip ýüzlendi. Ol hem: «Gözümiň nury Allahyň Resulyndan (s.a.w.) ant içýärin, nahar başdakysyndan üç esse köpdür» diýdi. Şondan soňra Ebu Bekr hem nahardan iýdi13 hem-de bu nahardan iýmejekdigi hakynda ýaňky eden kasamyny göz öňünde tutup: «Ol şeýtanyň işidi» diýdi14. Ol naharyň bir bölegini iýeninden soň, ony Allahyň Resulyna (s.a.w.) iberdi15. Nahar şol ýerde ertire çenli durdy.
Biz bir kowum bilen birek-biregiň üstüne çozmazlyk barada şertnama baglaşypdyk. Şol şertnamanyň möhleti tamamlanandan soň, olar Medinä gelipdiler. Olaryň ariflerinden16 on iki adamy saýlap aldyk. Olaryň her biriniň ýanynda näçe adam bardygyny diňe Allahü tagala bilýär. Ine, şolaryň hemmesi şol nahardan iýip doýdular».
Rowaýatçy rowaýatyny tamamlanyndan soňra: «Ýa-da şuňa meňzeş sözler bilen gürrüň berlipdir» diýýär.
1Abdyrahman ibn Ebu Bekriň (r.a.) öňki ady Abdylkäbedi. Allahyň Resuly (s.a.w.) bu ady Abdyrahman diýip üýtgedipdir. Abdyrahman hezreti Ebu Bekriň iň uly ýaşly çagasy bolmak bilen,yslam dinini Hudeýbiýe ýaraşygynyň möhleti tamamlanýança kabul etmedi. Ol musulmanlar tarapyndan Mekge boýun egdirilmeginden biraz öň kuraýyşly ýetginjekleriň bir topary (olaryň arasynda Mugawyýa ibn Ebu Sufýan hem bardy) bilen birlikde Medinä gelip, iman getiripdir. Bedir söweşinde Abdyrahmankapyrlaryň hatarynda bolupdy. Ibn Asakyryň Ibn Siriniň adyndan beýan eden rowaýatyna görä, ol iman getireninden soň, bir gün öz kakasyna: «Bedir söweşiniň bolan güni sen meniň öňümden çykdyň. Men başga tarapa sowuldym-da seni öldürmedim» diýipdir. Ebu Bekr hem: «Ýöne, oglum, eger sen meniň garşyma çykan bolsaň, seni sag-salamat goýmazdym» diýip jogap beripdir.
Jemel wakasynda Abdyrahman öz aýal dogany hezreti Äşäniň (r.a.) tarapynda, dogany Muhammet ibn Ebu Bekr hem garşylyklaýyn tarapda –musulmanlaryň emiri Aly ibn Ebutalybyň (r.a.) goşunynda bolupdyr.
Abdyrahman dogruçyl, namysjaň we takwa adam bolmak bilen bir hatarda, degşip-gülüşmegi-de halaýardy. Batyrlykda we atyjylykda deňi-taýy ýokdy. Ýemama söweşinde dinden çykanlaryň diňe ýolbaşçylaryndan ýedisini topraga garypdy. Ol galanyň bir gädigini goran ýemamaly Muhakkamyň synasyna peýkam bilen ýara salyp, ony öldüripdir we musulmanlaryň şol gädikden gala girmeklerine ýardam beripdir. «Kamus» kitabynyň ýazary Muhakkamy Halyt ibn Welidiň öldürendigini ýazsa-da, öňki rowaýat hapyz ibn Hajar Askalanynyň «Isaba» atly kitaby bilen bir hörpden gopýar. Abdyrahmanyň Merwana garşy çykyp aýdan sözi-de onuň hakyky batyrlygyna şaýatlyk edýär. Hijazyň hökümdary Merwan ibn Hakem bir gezek Mugawyýa ibn Ebu Sufýanyňadyndan hutba okamak üçin ýerinden turup, Mugawyýadan soňra onuň ogly Ýezide kasam edilmegini talap eden wagtynda, Hasan ibn Aly ibn Ebutalyp, Abdullah ibn Zübeýr we Abdyrahman ibn Ebu Bekr (Allahü tagala olardan razy bolsun!) üçüsi oňa garşy çykypdyr. Merwan öz hutbasynda: «Bu Ebu Bekr bilen Omaryň sünnetidir» diýen wagty Abdyrahman: «Ýok, Gerakyl bilen kaýsaryň sünneti» diýipdir. Merwan: «Ony tutuň!» diýip buýruk beripdir. Ol hem aýal dogany Äşäniň (r.a.) öýüne giripdir. Merwan Abdyrahmanyň şol ýere girenini göreninden soňra:وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا= “Welleziýkale li-wälideýhi üffin lekümä”(golaý manysy: «Ejesi bilen kakasyna: «Tüf siziň ýüzüňize!..». «Ahkaf» süresiniň 17-nji aýatynyň başy) diýlip başlanýan aýat şu hakda inendir» diýipdir. Äşe-de (r.a.) perdäniň aňyrsyndan: «Bu aýat ol hakda inen däldir. Islesem, onuň kim hakda inenini adyny tutup hem aýdyp bilerin» diýipdir.
Mugawyýa bolup geçen wakany barada eşideninden soň, Abdyrahmanyň göwnüni tapmak üçin,oňa ýüz müň dirhem kümüş iberse-de: «Öz dinimi onuň baýlygyna satmaryn» diýip, bu sowgatdan ýüz öwrüpdir. Soňra hem Ýezide kasam edişlik tamam bolmanka, niredesiň Mekge diýip ýola düşüpdir we bu mukaddes şähere ýetmäge on mil galanda tarpa-taýyn aradan çykypdyr. Onuň jesedini Mekgä eltip jaýlapdyrlar. Äşe onuň öldi habaryny alanyndan soňra haja gidipdir we onuň mazarynyň başynda aglaýa-aglaýa, Muwtemmin ibn Nuweýräniň mersiýesini okanyndan soňra: «Eger seniň bilen bile bolan bolsadym, seni ölen ýeriňde jaýlap, ölümiňe aglamazdym» diýipdir. Allahü tagala olaryň hemmesinden razy bolsun!
2Suffa Allahyň Resulynyň (s.a.w.) metjidiniň arka taraplaryndaky üsti örtülen ýer bolup, ýeri, ýurdy, maşgalasy we çagalary bolmadyk garyplaryň ýaşamagy üçin niýetlenendi. Şol ýerde ýaşaýan garyp sahabalara Suffa halky ýa-da Suffa sahabalary diýýärdiler. Suffa sahabalarynyň sany öýlenmekleri, ýogalmaklary ýa-da sapara gitmekleri bilen baglanyşyklylykda kä köpelip, kä azalardy. Bir döwürde olaryň sany ýetmişe ýetipdi. «Hilýetül-Ewliýä» kitabynyň ýazary hapyz Ebu Nugaým Yspyhany Suffada ýaşanlaryň ýüze çenlisini sanap geçipdir. Allahü tagala olaryň hemmesinden razy bolsun!
3Şol döwürlerde sahabalaryň hemmesiniň hem iýmit ýagdaýynyň kynlygy sebäpli, üç sany ýaşaýjysy bolan öýe diňe bir, dört ýaşaýjyly öýe-de bir ýa-da iki garyp berkidilýärdi. Şeýle edilende, öýlerde bişýän naharyň adam başyna düşýän paýynyň üçden, dörtden, bäşden biriniň garyplara berildigi bolýardy. Sahabalaryň boýnuna has köp sanly garyplary doýurmagyň ýüklenmegi garyplar bilen birlikde olaryň maşgala agzalarynyň hem aç galmagyna getirip biljekdi. Şol sebäpli,açlyk ýyllarynda ýoksullary barly adamlaryň öýlerinde naharlamak barada şerigat hökümi çykarylýar. Ondan zerur bolanda birek-birege ýardam bermegiň, baýlaryň garyplaryň aç galmazlyklarynyň aladasyny etmeginiň parzdygyny aňlamak bolýar. Mysal üçin, hezreti Omar (r.a.) «Amürremäde» adyny alan açlyk ýylynda garyplaryň sanynyň örän artandygy üçin her öýe şol ýerde ýaşaýanlaryň sany boýunça aç we ýoksullary paýlap: «Bir adam gündelik iýýän zadynyň ýaryny iýmek bilen heläk bolmaz» diýipdir. «Baýlykda zekatdan başga-da bir topar haklar bardyr» diýýänleri, ine, şunuň ýaly zatlardyr.
4Ebu Bekriň (r.a.) dört adamdan ybarat maşgalanyň başydygyna görä, şol agşamky naharynyň üçden birinden köpüsini, Allahyň Resulynyň hem (s.a.w.) musulmanlaryň eneleriniň sanyna görä, gündelik iýýän zatlarynyň takmynan ýarsyny garyplara berdikleri bolýar.
5Abdyrahmanyň ejesine Ümmi Ruman Zeýnep binti Amir Kinaniýýe Firasiýýe (r.a.) diýýärler. Ol Abdyrahman bilen hezreti Äşäniň ejesidir. Ol ilki Abdullah ibn Harys Ezdi bilen nikalaşyp, ol ýogalanyndan soň, heniz pygamberlik zamanyndan ozal,Ebu Bekr hezretlerine barypdyr. Ol irki muhajir aýallardan biridir. Pygamberimiziň hijretiniň yzysüre öweý ogly Abdullah ibn Ebu Bekriň ugratmagynda öz gyzy Äşe we öweý gyzy Esma binti Ebu Bekr hem-de olara goşulyşan Talha ibn Ubaýdylla (Allahü tagala olardan razy bolsun!) bilen birlikde bir kerwen bolup, Medinä gelipdiler. Pygamberimiziň bagtly zamanynda (görnüşine görä, hijriniň dokuzynjy ýylynda) panydan baka göç edipdir. Jaýlanan mahaly Allahyň Resuly (s.a.w.) hezretleri mazarynyň içine girip, Allahü tagaladan onuň günäsini geçmegini diläninden soňra: «Allahym, Ümmi Rumanyň seniň ýoluňda we Resulyňyň ugrunda nämelere döz gelendigi saňa gizlin däldir»diýipdir.
6Bu aýal Ebu Atyk Muhammet ibn Abdyrahman ibn Ebu Bekriň (Allahü tagala olardan razy bolsun!) ejesidir. Onuň adyna Ümeýýe binti Adyý ibn Kaýs ibn Huzafa Sehmiýýe diýipdirler. Muhammet Abdyrahmanyň uly ogly bolup, çagaka Allahyň Resulyny (s.a.w.) görüpdir we sahabalaryň hataryna goşulypdyr. Onuň özi, kakasy, atasy we atasynyň atasy Ebu Kuhafe (Allahü tagala olardan razy bolsun!) — bularyň hemmesi sahabadyr. Şunuňýaly mertebe örän az kişä miýesser edipdir. Olaryň belli bolanlarynyň biri Abdullah ibn Zübeýrdir. Onuň ejesi Esma binti Ebu Bekr ibn Ebu Kuhafadyr. Şeýle bagt miýesser edenleriň ýene biri Ibn Usama ibn Zeýt ibn Harysadyr. Ibn Usamanyň kimdigi belli bolsa-da, adyna duş gelinmeýär (Allahü tagala olardan razy bolsun!).
7Bu ýerdäki «dolanyp» diýen söz «sümme raja’a» sözüniň terjimesidir. Ysmaýylynyň rowaýatynda oňa derek «sümme raka’a» diýlip, ol ýassy namazyndan soňky nepil namazy okady diýmegi aňladýar. Bu beýana görä, Ebu Bekr hezretleri ýassy namazynyň sünnetini-de Allahyň Resulynyň öýünde okanyndan soň, myhmanlaryny alyp, öýüne gelen bolup çykýar.
8Müslim bilen Ysmaýylynyň beýan eden rowaýatlaryndan hezreti Ebu Bekriň (r.a.) Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanynda onuň ukusy gelýänçä galandygyny aňlamak bolýar. Bu rowaýata görä, waka has düşnükli we gaýtalanma netijesinde ýüze çykýan bulaşyklyk hem aradan aýrylýar.
9Tefsirçi Kastalanynyň bu rowaýata düşünişine görä, hezreti Ebu Bekriň Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öýünde nahar iýendigi habar berleninden soň, ýassy namazynyň yz ýanyndan myhmanlaryny alyp, öz öýüne dolanandygy we şol mahala çenli Allahyň Resulynyň (s.a.w.) heniz nahar iýmändigi üçin, ol nahar iýip biler ýaly wagt garaşyp, täzeden duşuşmak üçin ýene onuň öýüne gidip, şondan soňra öýüne ýatmaga gelendigi aýdyljak bolunýar.
Buharynyň beýleki bir rowaýatyndan belli bolşuna görä bolsa, ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanynda galyp, nahar iýmegini ýassy namazynyň okaljak wagtyna çenli dowam edip, namazyň hem esasan giç okalandygyna görä, gijäniň köp bölegi geçeninden soňra öýüne dolanyp, myhmanlary bilen baglanyşykly hokgasy ýüze çykan bolýar. Ysmaýylynyň rowaýatyna görä bolsa, waka has-da aýdyňlaşýar. Bu rowaýata görä, Ebu Bekr (r.a.) Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öýünde nahar iýeninden soň, ýassy namazynyň sünnetini-de okap, soňra şol ýerde Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ukusy tutýança galyp we diňe şondan soňra gijäniň bir wagty öýüne dolanan bolup çykýar.
10«Sahyhy Müslim» bilen «Süneni Ebu Dawut» kitaplarynda wakanyň şu ýeri has jikme-jik beýan edilýär. Şol kitaplardaky rowaýatlarda Abryrahman ibn Ebu Bekr (Allahü tagala olardan razy bolsun!) şeýle diýýär: «Bize myhmanlar geldi. Kakam gijelerine Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanyna gidip, onuň bilen gürrüňleşip oturardy. Bu gije hem şol ýere gitdi. Gitjek bolanda-da: «Abdyrahman, men gelýänçäm myhmanlaryň hyzmatynda bolup, olary naharlamalysyň» diýdi. Agşam düşeninden soňra myhmanlaryň öňünde nahar goýduk. Iýmediler. Olar: «Şu oturan öýümiziň eýesi gelip, biziň bilen birlikde nahar iýýänçä garaşjak» diýdiler. Men: «Kakam ýowuz kişidir, eger nahar iýmeseňiz, maňa ýowuz darar öýdüp gorkýaryn» diýsem hem, nahar iýmekden ýüz öwürdiler. Kakam gelen badyna olary sorady. «Myhmanlaryňyzy naharlamadyk» diýen jogap berlenden soňra: «Men bu işi Abdyrahmana tabşyrmadymmy?» diýdi. Men gizlendim. Ol: «Abdyrahman!» diýip meni çagyrdy. Men gizlenmegimi dowam etdim. Ol: «Päheý näkes, Allahyň hatyrasyna gel!» diýdi. Men onuň ýanyna baryp: «Walla, günäm ýok. Ine myhmanlaryň otyr. Şolardan sorap gör. Naharlaryny öňlerinde goýdum. Sen gelýänçäň iýmek islemediler» diýdim. Bu sapar ol myhmanlaryna tarap öwrülip: «Siz näme üçin naharymyzy iýmeýärsiňiz? Ine, walla, meniň hem bu gije bu nahary iýmejegim çynym, ine!» diýdi. Olar hem: «Walla, sen iýmeseň, biz hem iýmeris» diýdiler. Kakam: «Ömrümde bu gijeki ýaly bela sataşmandym. Size näme bolýar? Näme üçin naharymyzy iýmeýärsiňiz?» diýip gaharlandy. Soňra hem: «Başda eden kasamyma şeýtan sebäp bolandyr. Süýşüň nahara tarap» diýdi. Nahar geldi. Kakam «bismilla» bilen nahar iýmäge başlady. Olar hem iýdiler...». Bu rowaýatyň yzy Buharynyň kitabyndaky ýaly dowam edýär.
11Hezreti Ebu Bekriň (r.a.) bu sözüniň myhmanlarynamy ýa-da öz maşgala agzalaryna ýüzlendirilendigini aňlamak kyn. Haýsy bolanda-da onuň gaty gaharynyň gelendigi çyn. Eger bu söz myhmanlaryna ýüzlendirilen bolsa, onda olary aklyna aýlandyrmak üçin şeýle eden bolmaly. Sebäbi,nahar iýmäge rugsat berlendigini bilip durkalar, öý eýesine: «Hökman biz bilen nahar iýersiň» diýip, beýle derejede zor salmaga olaryň haklary ýokdy. Ýöne myhmanlara-da belli bir derejede düşünmek boljakdy. Sebäbi,olar hem hezreti Ebu Bekr bilen bir saçakdan nahar iýmek bilen onuň bereketine şärik bolmak isleýärdiler.
12Ümmi Ruman hezretleriniň firas tiresine degişli bolany üçin, oňa şeýle ýüzlenipdir.
13Bu naharda ýüze çykan bereket öwlüýäleriň keramatyny ykrar edýän musulmanlaryň düşünjeleriniň dogrudygynyň tassyklamasydyr. Bu bereket Allahyň Resulynyň (s.a.w.) mugjyzalarynyň biri bolmak bilen, ol hezreti Ebu Bekriň nahary arkaly ýüze çykan beýik keramatdyr.
14Müslim bilen Ebu Dawudyň kitaplaryndaky rowaýatlarda aýdylyşyna görä, ertesi gün hezreti Ebu Bekr Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanyna baryp, myhmanlaryň hereketlerini beýan edeninden soňra: «Ýa Allahyň Resuly, olar eden kasamlarynda durdular, ýagny,öz sözlerine wepaly bolup galdylar. Men bolsa kasamyma dönüklik etdim» diýipdir. Allahyň Resuly-da (s.a.w.): «Ýok, olaryň öz kasamyna iň berki, öz sözüne iň wepalysy sensiň» diýip, ony köşeşdiripdir.
Müslimiň kitabyndaky rowaýatyň rawysy Salym: «Bu kasam üçin keffaret berlendigi hakynda maglumatym ýok» diýipdir.
15Ebu Bekriň (r.a.) bu hereketinde bereketi äşgär bolan bir tagamdan iýmegiň we ondan beýiklere hem-de sogap eýelerine dadymlyk ibermegiň sogapdygyny aňlamak bolýar.
16«El-arif» diýip, bilgiç diýlip düşünilen dana adama aýdylýar. Öz kowumynyň öňbaşçysy bolup, onuň ähli ýagdaýlaryndan habarly bolan kişä-de şeýle diýilýär. Bir kowumyň hökümdaryna-da şeýle diýip ýüzlenilip bilner.