339 Ýene ýassy namazyny gijäniň üçden birine ýa-da ýarysyna çenli yza çekmegiň artykmaç taraplary hakda
عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِي اللَّهُ عَنْـهُ قَـالَ: كُنْتُ أَنَا وَأَصْحَابِي الَّذِينَ قَـدِمُوا مَعِيَ فِي السَّفِينَةِ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمْ نُزُولاً فِي بَقِيعِ بُطْحَانَ ، وَالنَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ بِالْمَدِينَةِ ، فَكَـانَ يَتَنَاوَبُ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ عِنْـدَ صَــلاَةَ الْعِشَاءِ كُـلَّ لَيْلَـةٍ نَفَـرٌ مِنْهُمْ ، فَوَافَقْـنَا النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ أَنَـا وَأَصْحَابِي ، وَلَـهُ بَعْـضُ الشُّـغْـلِ فِي بَعْـضِ أَمْـرِهِ ، فَأَعْتَـمَ بِالصَّـلاَةِ حَتَّى ابْهَارَّ اللَّيْلُ ، ثُمَّ خَـرَجَ النَّبِي صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ فَصَلَّي بِهِـمْ ، فَلَمَّا قَضَى صَلاَتَهُ قَـالَ لِمَنْ حَضَرَهُ : ( عَلَى رِسْلِكُمْ ، أَبْشِرُوا ، إنَّ مِنْ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَيْكُمْ ، أَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ يُصَلِّي هـذَهِ السَّاعَـةَ غَيْرُكُمْ). أَوْ قَـالَ: ( مَـا صَلَّى هـذَهِ السَّاعَةَ أَحَـدٌ غَـيْرُكُمْ ). لاَ يَدْرِي أَيَّ الْكَلِمَتَيْنِ قَالَ ، قَالَ أَبُو مُوسَى: فَرَجَعْنَا ، فَفَرِحْنَا بِمَا سَمِعْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ.
Ebu Musa (Abdullah ibn Kaýs Eşgary)(r.a.) şeýle diýipdir: «Bir gezek men, bilelikde gämili Medinä gelenýoldaşlarym bilen birlikde,Bakyýy-Buthanda düşledim1. Allahyň Resuly-da (s.a.w.) Medinededi. Her gije ýassy namazy wagtynda biziňkilerden bäş-on kişi, nobatlaryna görä, Allahyň Resulynyň ýanyna giderdi. Men hem bir gezek ýoldaşlarym bilen birlikde onuň ýanyna baranymda, Allahyň Resulynyň özüne degişli bir iş bilen meşguldygyny gördük2. Şol sebäpli ol namazy gijäniň ýaryna çenli gijikdirdi. Soňra Allahyň Resuly (s.a.w.) bagtyýar hüjresinden çykyp, metjitde garaşyp oturanlara namaz okadyp boldy-da, şol ýerdäkilere ýüzlenip: «Gitmäge howlukmaň. Size buşlajak zadym bar! Adamlaryň arasynda sizden başga häzirki pursatda namaz okaýan hiç bir kişiniň bolmazlygy Allahyň size eçilen nygmatlaryndandyr»ýa-da: «Bu pursatda sizden başga namaz okaýan adam ýokdur» diýdi»3.
Rowaýatçy Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bu iki jümläniň haýsysy bilen şol ýerdäkilere ýüzlenendigini Ebu Musanyň anyk bilmändigini aýdýar.
Ebu Musa (r.a.) sözüniň ahyrynda şeýle diýýär: «Şondan soňra Allahyň Resulyndan (s.a.w.) bu sözleri eşidendigimize begene-begene, bolýan ýerimize dolandyk».
1Ebu Musa Eşgary (r.a.) Haýbar boýun egdirilen wagtynda Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen tanyş bolupdy. Eşgary ýemen tireleriniň biridir. Bu tiräniň adamlaryAllahyň Resulyna (s.a.w.) pygamberlik berlenini Ýemendekäler eşidýär wearalaryndan Ebu Musa Eşgary, onuň özünden ýaşlary has uly bolan agalary Ebu Bürde bilen Ebu Ruhm, şonuň ýaly-da, elli iki ýa-da elli üç adam (Allahü tagala olaryň hemmesinden razy bolsun!) Medinä göçmek kararyna gelýärler. Olar bir gämä münüp, ýola çykýarlar. Deňizde tupan turup, gämini Hebeşistanyň kenaryna — nejäşiniň ýurduna alyp barýar. Bular şol ýerde Allahyň Resulynyň (s.a.w.) doganoglan agasynyň ogly Japar ibn Ebutalyba (r.a.) duşýarlar. Japar olara: «Allahyň Resuly (s.a.w.) bizi bu ýere ýollap, şu ýerde ýaşamagymyzy tabşyrdy. Siz hem bu ýerde galyň» diýipdir. Olar şeýdip, bu ýerde galyberýärler. Iň soňunda olaryň hemmesi birlikde Medinä tarap ugraýar. Olar Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen Haýbar boýun egdirilen döwründe tanşypdyrlar. Söweşe gatnaşmasalar hem Allahyň Resuly (s.a.w.) Japar bilen ýanyndakylara, şonuň ýaly-da, Ebu Musa bilen ýoldaşlaryna oljadan bir paý bölüp beripdir. Ol bu söweşe gatnaşmadyklaryň arasyndaşolardan başga hiç kime ýeke zat hem bermändir.
Eşgarylaryň düşlän ýeri bolan Bakyýy-Buthan Medinäniň töwereginde ýerleşýän üç jülgäniň biriniň adydyr.
2Tabaranynyň «Mu’jem» atly kitabyndaky bir ygtybarly rowaýatda aýdylyşyna görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) şol wagt goşun üpjünçiligi meselesi bilen meşgul eken.
3Bu hadysy-şerif hem, edil öň ýanynda gelýän hadys ýaly, ýassy namazyny gijäniň başky üçden birine ýa-da ýaryna çenli gijikdirmegiň artykmaçlygyny beýan etmek üçin getirilipdir. Muňa degişli rowaýat kändir. Mysal üçin, Ebu Musa Eşgarynyň (r.a.) adyndan Müslim ony üç ýoldan beýan edýär. Ahmet ibn Hanbal, Ebu Dawut, Nesaýy, Ibn Huzaýma we beýlekiler bu hadysy Ebu Sagyt Hudrynyň (r.a.) adyndan aşakdaky görnüşde beýan edipdirler: «Bir gezek Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen birlikde ýassy namazyny okadyk. Gijäniň,takmynan,ýary geçmän, Allahyň Resuly (s.a.w.) hüjresinden çykmady. Soňra hem ýanymyza çykyp: «Häzir her kişi namazyny okap, düşekilerinde gyşarandyr. Siz bolsa namaza garaşyp, näçe oturan bolsaňyz, şonça wagtlap hemmäňiz namaz okan hasabyndasyňyz. Gowşak adamyň has hem güýçden gaçjagyny, hassanyň ýagdaýynyň beterleşjegini, işleýän adamyň işiniň kynlaşjagyny bilmeýän bolsam, şu namazy gijäniň ýaryna çenli gijikdirerdim» diýdi».
Ibn Maje hem şuňa ýakyn sözler bilen bu hadysy Ebu Sagydyň (r.a.) adyndan beýan edýär. Tirmiziniň Ebu Hüreýräniň adyndan beýan eden rowaýatynda: «Ymmatyma muşakgat ýüklemek gorkusy bolmasady, ýassyny gijäniň başky üçden biri ýa-da ýarysy geçýänçä gijikdirmegi emr ederdim» diýilýär. Şonuň ýaly-da, Ebu Dawudyň «Sünen» atly kitabynda beýan edilişine görä, Mugaz ibn Jebel (r.a.): «Bir gije ýassy namazyny okamak üçin Allahyň Resulyna (s.a.w.) garaşdyk. Ol şeýle bir gijikdi welin, käbirimiz onuň indi çykmajakdygy, käbirimiz hem onuň eýýäm namazyny okandygy barada çak urmaga başladyk. Biz şeýdip garaşyp otyrkak Allahyň Resuly (s.a.w.) hüjresinden çykdy» diýeninden soň, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) oturanlaryň eden pikiri barada eşidip: «Bu namazy gijikdiriň. Sebäbi siz şeýtmek arkaly ähli ymmatdan tapawutlandyňyz. Bu namazy sizden başga hiç bir ymmat okan däldir» diýendigini gürrüň berýär. Şonuň ýaly-da, Ebu Dawudyň, Müslimiň we Nesaýynyň kitaplarynda Abdullah ibn Omaryň (r.a.) adyndan şolar ýaly manysy bolan bir hadys gürrüň berilýär. Şol hadysda Ibn Omar hezretleri: «Ýöne gijä galmagyna sebäp bolan zadyň bir iş bilen meşgul bolmagydygyny ýa-da başga bir zatdygyny bilmeýäris» diýýär. Şonuň ýaly-da, ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) «Ymmata agyr düşmese, ýassy namazlaryny şu wagtda okadardym» diýeninden soň, azança kamat getirmäge buýruk berendigini aýdýar.