324 Bäş wagt namazyň okalýan wagtlary
عَنْ أَبِي بَرْزَةَ الأسلَمِيِّ رَضِي اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كانَ النَّبِي صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ يُصَلِّي الصُّبْحَ وَأَحَدُنَا يَعْرِفُ جَلِيسَهُ ، وَيَقْرَأُ فِيهَا ما بينَ السِّتِّينَ إلَي الْمَائَةِ ، وَيُصَلِّي الظُّهْرَ إذَا زَالَتِ الشَّمْسُ ، وَالْعَصْرَ وَأَحَدُنَا يَذّهَبُ إلَى أَقْصَي الْمَدِينَةِ ثُمَّ يَرْجِعُ وَالشَّمْسُ حَيَّةٌ ، وَنَسِيتُ مَا قَالَ في الْمَغْربِ ، قَالَ: وَلاَ يُبَالِي بِتأْخِيرِ الْعِشَاءِ إلَى ثُلُث اللَّيْلِ ، ثُمَّ قَال: إلَى شَطْرِ اللَّيْلِ.
Ebu Berze Nadla ibn Ubeýt Eslemi1 (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) ertir namazyny töwerekher birimiz ýanynda oturany tanap biljek derejede aýdyňlaşan wagty okadardy. Ol bu namazda altmyşdan ýüz aýata çenli okardy2. Öýle namazyny gün günbatara tarap meýil eden wagtynda okadardy3. Ikindi namazyny-da şeýle bir wagtda okadardy: birimiz namazdan soňra Medinäniň iň uzak ýerinde ýerleşýän öýüne dolanyp baranda-da gün ýaşmazdy»4.
Şu hadysyň rawysy Ebu Minhal Seýýar ibn Seläme agşam namazy hakynda Ebu Berzäniň näme diýendigini unudypdyr.
Soňra Ebu Berze sözüni dowam edip şeýle diýýär: «Allahyň Resuly (s.a.w.) ýassy namazyny gijäniň üçden birine çenli, gijäniň ýaryna çenli gijikdirmegi-de zyýanly hasaplamazdy»5.
1Künýesi bilen tanalýan bu adamyň ady baradaky mesele jedellidir. Iň bir meşhur rowaýata görä, onuň ady Nadla ibn Ubeýtdir. Ol yslam dinine ilki bolup giren sahabalaryň biri. Haýbar söweşine, Mekgäni boýun egdirmäge we Huneýn söweşine gatnaşypdyr. Biraz wagt Medinede ýaşanyndan soňra Basra gidip, şol ýerde galypdyr we Horasanda bolan söweşlere gatnaşypdyr. Şol ýerde-de wepat bolupdyr. Nehrawanda hawaryçlar bilen bolan söweşde musulmanlaryň emiri Aly ibn Ebutalybyň (r.a.) tarapynda urşupdyr. Syffyn söweşine-de gatnaşandygy hakynda rowaýat bar. Hijriniň 64-nji ýylynda Merwde wepat bolandygy hakda ygtybarly rowaýatlar bar (r.a.).
2«Ýanynda oturany tanap biljek derejede aýdyňlaşan» diýilmeginden çen tutup, tefsirçi Aýny isfara, ýagny,ertir namazyny wagty giräýende okaman, töwerek aýdyňlaşanda okamagy mustahap (iň sogaply wagt) hasaplaýan hanefi mezhebine uýýanlaryň tarapyny çalýar. Ol Nesaýy bilen Tahawynyň kitaplarynda bu hadysyň: «Allahyň Resuly (s.a.w.) ertir namazyny şeýle bir wagtda tamamlardy, ýagny,adam öňden özüne tanyş biriniň ýüzüne bakanda, ony tanardy» görnüşinde beýan edilendigine we namaz wagty altmyşdan tä ýüz aýata çenli okalandygyna görä, namazyň garaňkylykda başlanyp, howa ýagtylýança dowam edendigi hakda netije çykarmagyň hem mümkindigini hem-de Tahawa görä, şol wagtyň mustahap hasap edilýändigini aýdýar (242-nji hadysa-da seret).
3Ýagny,gün günortadan aganda diýmekdir.
4Mundan ikindi namazyny wagty giräýende okamagyň has gowudygy görünýär. Mysal üçin, Mälik, Şapygy, Ahmet ibn Hanbal ýaly alymlar şu pikirdedir. Olar şuňa esaslanyp, öýle namazynyň wagtynyň kölege bir boý uzalýança dowam edýändigini aýdýarlar. Ebu Hanife bolsa, kölegäniň iki boý uzalan wagtyny ikindi namazyny okamak üçin iň gowy wagt hasaplaýar.
5Ýassy namazyny okamagyň iň gowy wagty gijäniň ilkinji üçden birinden ýaryna çenlidir. Ony gijäniň ahyryna çenli okamaga rugsat berilýändigi barada bolsa berk deliller bar. Ibn Mesgut bilen Ibn Apbas (r.a.) hezretleri bolsa ýassy namazynyň gijäniň üçden biriniň geçmeginden öň okalmagyny gowy görüpdirler. Yshak ibn Rahuýa, Şapygy we Leýs ibn Sagt hem olaryň pikirine goşulýarlar. Şapygy mezhebine uýýanlara görä, ýassy namazynyň dört wagty bardyr:
1) Ýassy namazyny wagty giräýende okamak iň sogaplysydyr.
2) Ýassy namazyny öz islegiňe görä, gijäniň üçden biri geçýänçä okap bolar.
3) Ýassy namazyny daň atýança okamaga rugsat berilýär.
4) Bir çykgynsyz ýagdaýa düşen adam agşam we ýassy namazlaryny birleşdirip, agşam namazynyň wagtynda okap biler.