323 Içi güjükli we ýerliksiz sorag bermegiň gadagandygy hakda
عَنْ أَنَسِ بْنِ مالِكٍ رَضِي اللَّهُ عَنْهُ: أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ خَرَجَ حِينَ زَاغَتِ الشَّمْسُ ، فَصَلَّى الظُّهْرَ ، فَقَامَ علي الْمِنْبَرِ ، فَـذَكَر السَّاعَةَ ، فَـذَكَر أَنَّ فِيهَا أُمُــوراً عِظَامـاً ، ثُـمَّ قَالَ: (مَـنْ أَحَبَّ أَنْ يَسْأَلَ عَـنْ شَئٍ فَلْيَسْأَلْ ، فَـلاَ تَسْأَلُونِي عَـنْ شَيءٍ إلاَّ أَخْـبَرْتُكُمْ ، مَا دُمْتُ فِي مَقَامِي هذَا). فَأَكْثَرَ النَّاسُ في الْبُكَاءِ ، وَأَكْثَرَ أَنْ يَقُولَ: (سَلُونِي) . فَقَامَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حُذَافَةَ السَّهْمِيُّ فَقَالَ: مَنْ أَبِي؟ قَالَ: (أَبُوكَ حُذَافَةُ). ثُمَّ أَكْثَرَ أَنْ يَقُولَ: (سَلُونِي). فَبَركَ عُمَرُ رَضِي اللَّهُ عَنْهُ عَلَى رُكْبَتَيْهِ فَقَالَ: رَضِينَا باللَّهِ رَبًّا ، وَبِالإسْلاَمِ دِيناً ، وَبِمُحَمَّدٍ نَبِيا ، فَسَكَتَ. ثُمَّ قَالَ: (عُرِضَتْ عَلَيَّ الجَنَّـةُ وَالنَّارُ آنِفاً ، في عُرْض هـذَا الحَائِطِ ، فَلَمْ أَرَ كَالْخَيْرِ وَالشَّرِّ).
Enes ibn Mälik (r.a.) şeýle diýipdir1: «Bir gezek Allahyň Resuly (s.a.w.) gün günortadan aganda öz bagtyýar hüjresinden çykdy2. Ol öýle namazyny okadanyndan soň, münbere çykyp, kyýamatdan söz açdy. Şol gün örän uly zatlaryň bolup geçjegini habar berdi. Soňra: «Menden bir zat soramak isleýän bar bolsa, sorasyn. Şu duran ýerimde näçe wagtlap dursam, şonça wagtlap menden soran zadyňyzy habar berjek»3diýdi. Adamlar zar-zar aglaşdylar4.Allahyň Resuly (s.a.w.): «Menden soraň» diýip birnäçe gezek gaýtalady. Şondan soňra Abdullah ibn Huzafa Sehmi (r.a.) ör turup: «Meniň kakam kimdir?» diýip sorady. Ol: «Kakaň Huzafadyr» diýdi5we ýene: «Soraň» diýmegini dowam etdi. Şondan soňra Omar ibn Hattap (r.a.) iki dyzynyň üstüne galyp: «Biz Allahy Reb hökmünde, yslamy din hökmünde, Muhammedi (s.a.w.) pygamber hökmünde kabul we tassyk etdik» diýdi6. Şondan soňra Allahyň Resuly (s.a.w.) biraz dymyp durup: «Maňa ýap-ýaňy şu diwaryň ýüzünde jennet bilen jähennem görkezildi. Men şonuň ýaly haýry, şonuň ýaly şeri heniz görmändim»diýdi».
1Bu hadysyň bir bölegi «Ylym kitabynda» Ebu Musa Eşgarynyň (r.a.) adyndan beýan edilipdi (81-nji hadysa seret). Ýöne bu ýerdäki rowaýat birneme ulywe iki rowaýatyň sözleriniň arasynda tapawut bar.
2Öýle namazynyň wagtynyň gün günortadan aganda girýändigi şu ýerden hem görünýär.
3Mynapyklardan käbirleriniň,göýä,onuň jogap bermegi başarmajak zatlaryny soramagy niýet edinendiklerini eşitmegi,Allahyň Resulynyň (s.a.w.) gazaba münmegine sebäp bolupdy we şol gazabyň alamaty ýüzünden görnüp durka: «Soraň» diýip talap edipdi.
4Şol ýerdäkileriň beýdip zar-zar aglamaklaryna şol günki hutbada kyýamat gününiň nähili boljakdygy barada eşiden habarlary bilen bir hatarda,Allahyň Resulynyň (s.a.w.) şeýle gazaba müneni üçin üstlerinden Allahü tagalanyň gazabynyň inmeginden gorkmaklary hem sebäp bolupdy. Mysal üçin, olar öňki ymmatlaryň,pygamberlere duşmançylyk edendikleri sebäpli,köp-köp azaplara duçar bolandyklaryny Kurany-Kerimiň aýatlary arkaly bilýärdiler.
5Bu Abdullah ibn Huzafa Allahyň Resulynyň (s.a.w.) hatyny (58-nji hadysda beýan edilişine görä) Bahreýniň hökümdary Münzir ibn Sawanyň arada durmagy bilen Husrow Perwize ýetirmek üçin ugradylan sahabadyr. Ol hezreti Osmanyň haliflik eden zamanynda Müsürde dünýäden ötüpdir (r.a.). Wakydynyň beýan etmegine görä, onuň bu soragy bermegine gelip-çykyşynyň gümürtikdigi barada özüne ýöňkelýän aýyplamalar we kim bilen dawalaşsa, jahylyýet adatyna görä, derrew kakasynyň döli däldigini ýüzüne basmaklary sebäp bolupdy. Öz köňlünde-de bir şübhe bolandygy sebäpli, ol öz hakyky kakasynyň kimdigini anyklamak isläpdi. Onuň bu eden işini ejesi bileninden soň, oňa ýüzlenip: «Seniň ýaly enesine haýyrsyz başga bir çaga gören däldirin. Jahylyýet zamanynda adat bolan zatlary men hem eden bolup, Allahyň Resulyna (s.a.w.) beren bu sowalyň arkasyndan meniň masgara we betnam bolup biljegimden hiç gorkmadyňmy?» diýipdir. Ol hem: «Allahü tagaladan ant içýärin, ol meniň bir guluň ogludygymy aýdan bolsa-da, şol guly kakam diýip kabul edip, kuraýyş taýpasyndandygym barada edýän dawamdan ýüz öwrerdim» diýip jogap beripdir. 81-nji hadysda beýan edilişi ýaly, Sagt ibn Salym (r.a.) hem Allahyň Resulyndan (s.a.w.) kakasynyň kimdigini sorapdyr we: «Şeýbäniň azat eden guly Salymdyr» diýen jogaby alyp, Abdullah ibn Huzafa ýaly, töhmetden gutulypdyr. Müslimiň öz kitabyna girizen rowaýatyna görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) bu hutbasynda: «Her kim menden bir zat sorasa, hiç zada garaman habar berjek. Kakasynyň kimdigini sorasa hem» diýipdir we şondan soňra Abdullah ibn Huzafa bilen Sagt ibn Salym ör turup, kakalarynyň kimdigini sorapdyrlar. Ýene Buharynyň Zühriniň ýoly bilen gelip ýetip, Enesiň adyndan beýan eden rowaýatynda biri ýerinden turup: «Ýa Allahyň Resuly, meniň barjak ýerim niredir?» diýip sorapdyr. Allahyň Resuly (s.a.w.) oňa: «Jähennemdir» diýip jogap beripdir. Tabaranydaky rowaýata görä-de biri: «Ýa Allahyň Resuly, men jennetimi?» diýip sorapdyr we: «Hawa, jennetisiň» diýen jogaby alypdyr. Biri ýiten düýesiniň nirededigini sorapdyr. Biri öz erkine kowlan düýesi baradaky sowal bilen ýüz tutupdyr. Ýene biri kyýamat gününiň nähili boljagyny bilmek isläpdir. Biri-de (Suraka ibn Mälik): «Käbä her ýylda haj etmek parzmydyr?» diýip sorapdyr. Allahyň Resuly (s.a.w.) jogap bermekden saklanypdyr. Suraka öz soragyny ikinji gezek hem gaýtalapdyr. Ol bu soragy üçünji gezek berende,Allahyň Resuly (s.a.w.): «Ýok, her ýyl parz däldir. Ýöne: «Hawa» diýen bolsam, parz bolardy. Parz bolsa-da, her ýyl haja gitmäge güýjüňiz ýetjek däldi. Men sizi öz günüňize goýýan wagtym, siz hem meni öz günüme goýuň. Sizden öň gelip-geçenler hem köp-köp soraglary berendikleri we netijede pygamberlerine duşman bolandyklary üçin heläk bolupdylar. Size bir zat buýran wagtym, eliňizden geldiginden, ýerine ýetiriň. Size bir zady gadagan etsem hem, ondan gaça duruň» diýipdir.
Allahyň Resulynyň (s.a.w.) okan bu hutbasyna mynapyklaryň ýakymsyz myş-myşlarynyň sebäp bolşy ýaly, tikenli jogaplara-da ýerliksiz sowallaryň sebäp bolandygyny aňlamak bolýar. Hatda:يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَإِنْ تَسْأَلُوا عَنْهَا حِينَ يُنَزَّلُ الْقُرْآَنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا اللَّهُ عَنْهَا وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ= „Ýäää-eýýühelleziýne ämenuw lä tesheluw an eşýäää-e in tübdeleküm tesüküm. We in tes-eluw anhä hiýne ýünezzelül-Kuränü tübdeleküm. Afellahü anhä. Wellahü Gafurün Haliýmün”(golaý manysy: «Eý, iman getirenler. Size aýan edilen ýagdaýyndagynanmagyňyza sebäp boljak zatlar hakda soramaň. Kuran inip durka olar hakda sorasaňyz, olar size aýan bolar. Allahü tagala bu sowal berişligiňizi bagyşlady. Allahü tagala Gafurdyr, Halimdir»aýaty-kerimesiniň hem («Maide» süresiniň 101-nji aýaty) şu waka sebäpli inendigi tefsirlerde aýdylýar.
6Bu hadysyň Tabarynyň beýan eden nusgasynda: «Omar (r.a.) ör turup, Allahyň Resulyna (s.a.w.) tarap gitdi we onuň mübärek aýaklaryny öpüp: «Biziň jahylyýet zamanyndan dynanymyza köp wagt bolmady. Bizi bagyşla! Allah seni bagyşlasyn!» diýdi» diýlip, onuň Allahyň Resulynyň (s.a.w.) gaharyny ýatyrmaga çalşandygy beýan edilýär.