316 Hezreti Omardan (r.a.) soňra ýüze çykjak pitne hakda
عن حُذَيْفَةَ رَضِي اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ: أَيُّكُمْ يَحْفَظُ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ فِي الْفِتْنَةِ ؟ قُلْتُ : أَنَا كَمَا قَالَهُ . قَالَ إِنَّكَ عَلَيْهِ - أَوْ عَلَيْهَا - لَجَرِيءٌ ، قُلْتُ: فِتْنَةُ الرَّجُلِ فِي أَهْلِهِ وَمَالِهِ وَوَلَدِهِ وَجَارِهِ ، تُكَفِّرُهَا الصَّلاةُ وَالصَّوْمُ وَالصَّدَقَةُ وَالأَمْرُ وَالنَّهْيُ ، قَالَ: لَيْسَ هَذَا أُرِيدُ ، وَلَكِنِ الْفِتْنَةُ الَّتِي تَمُوجُ كَمَا يَمُوجُ الْبَحْرُ ، قَالَ: لَيْسَ عَلَيْكَ مِنْهَا بَأْسٌ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ، إِنَّ بَيْنَكَ وَبَيْنَهَا بَابًا مُغْلَقًا ، قَالَ: أَيُكْسَرُ أَمْ يُفْتَحُ؟ قَالَ: يُكْسَرُ ، قَالَ: إِذًا لا يُغْلَقَ أَبَدًا. قُلْنَا: أَكَانَ عُمَرُ يَعْلَمُ الْبَابَ ؟ قَالَ: نَعَمْ ، كَمَا أَنَّ دُونَ الْغَدِ اللَّيْلَةَ ، إِنِّي حَدَّثْتُهُ بِحَدِيثٍ لَيْسَ بِالأَغَالِيطِ ، فَسُئلَ : مَنِ الْبَابُ ؟ فَقَالَ: الْبَابُ عُمَرُ.
Huzaýfa ibn Ýeman Absy1 (r.a.) şeýle diýipdir: «Bir gün möminleriň emiri hezreti Omaryň (r.a.) ýanynda otyrdyk. Ol: «Allahyň Resulynyň (s.a.w.) pitne2 hakyndaky sözlerini haýsyňyz ýat tutduňyz?» diýip sorady. «Men ýat tutdum. Edil aýdyşy ýaly edip» diýip seslendim. Omar: «Hakykatdan hem sen bu babatda batyrgaýlyk görkezýärsiň!» diýdi. Men: «Adamyň öz aýaly, baýlygy, çagasy, goňşusy bilen baglanyşykly duçar bolýan pitnesi3 namaz okamak, oraza tutmak, sadaka bermek, adamlary gowy işe çagyrmak, ýaramaz işleri ýazgarmak arkaly dep bolar» diýdim. Onda Omar aýtdy: «Ýok, meniň soramak islänim bu pitne däl, ol deňiz nähili tolkun atýan bolsa, şonuň ýaly edip tolkun atýan pitnedir»4. Men: «Ýa möminleriň emiri, ol pitneden saňa zyýan gelmez. Çünki, onuň bilen araňyzda gulply bir gapy bardyr»5 diýdim. Omar: «Ol gapy döwüljekmi, açyljakmy?» diýip sorady. «Döwüljek» diýdim. Ol: «Diýmek kyýamata çenli bagly durmajak-da»6 diýdi».
Biri Huzaýfadan: «Omar ol gapynyň nähili gapydygyny bilýärmidi?» diýip sorady. Ol hem: «Hawa, bu gijäniň daň atmazyndan öň geljekdigini bilşi ýaly bilýärdi. Meniň oňa aýdan sözümde ýalan-ýaşryk ýokdur» diýip jogap berdi.
Ondan ýene: «Ol gapy kimdir?» diýip soradylar7. Huzaýfa: «Ol Omaryň özüdir» diýdi»8.
1Huzaýfa (r.a.) Ýeman lakamy bilen tanalan Hysl ýa-da Huseýl ibn Jabyr Absynyň (r.a.) ogludyr. Olaryň ikisi-de irki sahabalardandyr. Hysl ibn Jabyr (r.a.) bir zat sebäpli birini öldüreni üçin,ýurduny terk edip, Medinä maňlaýyny diräpdir we ewsilerden Abdyleşhel ogullary bilen goňşy oturyp, olaryň howandarlygyndan peýdalanypdyr. Ews we hazrej tireleri aslynda bu ýere Ýemenden göçüp gelensoňlar, olaryň agzalarynyň hemmesine ýemani diýipdirler. Ine, şu ýemanilere baryp goşulansoň, Hysla kowumy tarapyndan Ýeman lakamy berlipdir. Kakaly ogul yslam dinine ilkinjileriň hatarynda girendiklerine garamazdan, Bedir söweşine gatnaşmandyrlar. Olar bu söweşe diýip barýarkalar, kuraýyş müşrükleriniň eline düşüpdirler. Müşrükler: «Siz Muhammediň (s.a.w.) ýanyna barýansyňyz» diýip, bulara ilişmek isleseler-de, olar muny inkär edipdirler. Olar şu ýerden Medinä gitjekdiklerine we Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen birlikde söweşe girmejekdiklerine Hudaýyň adyndan ant içýänçäler, müşrükler olaryň ýakasyndan el çekmändirler. Şeýdip, müşrüklerden gutulan ataly ogul Allahyň Resulynyň (s.a.w.) huzuryna gelip, bu wakany gürrüň beripdirler we onuň: «Bu ýerde durman, Medinä gidiň» diýip emr etmegi bilen Bedir söweşine gatnaşyp bilmändirler. Uhut söweşinde Allahyň Resuly (s.a.w.) Hysl bilen Abdyleşhel ogullaryndan Sabyt ibn Wakşa, halys garrandyklary üçin, zenanlar we çagalar bilen birlikde Medinäniň daşdan salnan, mäkäm binalaryny goramagy tabşyrypdyr. Bu iş bilen meşgullanýarkalar, musulmanlaryň aljyraňňylyga düşendikleri baradaky habary eşidip, bu iki goja biri-birine: «Biz bu gün bolmasa, ertir çukura girjek bolup durus. Bu ýerde ölenimizden, söweş meýdanynda şehit bolaly!» diýipdirler. Şeýdip,hem olar musulman esgerleriniň hataryna goşulypdyrlar. Sabyt ibn Wakş (öz dogany Ryfa ibn Wakş ýaly) müşrük söweşijileriniň elinden şehitlik şerbetini içipdir. Hysl ibn Jabyr hakynda aýdylanda bolsa, musulmanlar ony müşrüklerdendir öýdüp çak edip, elleri ýalaňaç gylyçly daşyna geçipdirler we kakasynyň düşen gününi görüp, oňa tarap howlugan Huzaýfa: «Aman! Edýäniňiz näme? Ol meniň kakamdyr, kakamdyr» diýýänçä, işini bitiripdirler. Huzaýfa bu bolan işi görüp:يَغْفِرُ اللَّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ= «Ýegfirullahü leküm, we hüwe erhaamürraahimiýne»(golaý manysy: «Allah sizi bagyşlasyn! Ol merhemetlileriň iň merhemetlisidir».«Ýusup» süresiniň 92-nji aýatyndan) diýmek bilen kanagatlanmaly bolupdyr we Allahyň Resuly (s.a.w.) tarapyndan tölenen huny (diýeti) hem musulmanlara sadaka beripdir.
Huzaýfa hezreti Omar (r.a.) tarapyndan (Selman Parsydan (r.a.) soňra) Kysra şäheriniň wäliligine (hökümdarlygyna) bellenip, ömrüniň ahyryna çenli şol hyzmaty ýerine ýetiripdir. Ol hezreti Osman (r.a.) öldürileninden we hezreti Ala (r.a.) kasam edileninden kyrk gün soňra aradan çykypdyr (Allahü tagala olaryň hemmesinden razy bolsun!).
Huzaýfa ibn Ýeman hezretleri Allahyň Resulynyň (s.a.w.) syrdaşy bolup, mynapyklaryň ýagdaýyndan we öňde ýüze çykjak pitneleriň jikme-jikliklerinden iň gowy habary bolan adamdy. Ol: «Allahyň Resuly (s.a.w.) maňa kyýamat gününe çenli bolup geçjek zatlary aýdyp berdi» diýipdir. Hezreti Omar (r.a.) Medinede biri ýogalsa, jemagatyň içinden gözi bilen Huzaýfany gözlär eken we ony ol ýerde tapmasa, ýogalanyň mynapyk bolaýmagyndan şübhelenip, onuň namazyny okamaz eken. Tirmiziniň kitabynda Huzaýfanyň adyndan beýan edilen bir rowaýatda aýdylyşyna görä, Allahyň Resulyna (s.a.w.) ýüzlenip: «Ýa Allahyň Resuly! Birini halif belläýseň» diýipdirler. OndaAllahyň Resuly (s.a.w.): «Eger men birini halif edip bellesem, siz hem oňa boýun egmeseňiz, azaba uçrarsyňyz. Ýöne size Huzaýfa näme aýtsa, şonuň aýdanyna ynanyň. Abdullah ibn Mesgut hem Kurany nähili edip okasa, şonuň ýaly edip okaň» diýipdir.
2 «Pitne» sözi aslynda «imtihan» we «ihtibar» diýen manylary berip, türkmençe «synama» diýmegi aňladýar. Özünden beýleki garyndylardan saplamak üçin altyny, kümüşi metal eredilýän peçlerde eretmäge pitne diýlişi ýaly, gowulygy, erbetligi belli bolsun diýip, ynsana edilen her bir täsire hem bu at berilýär. Bu sözüň manysy köpdür. Ýöne bu manylaryň hemmesiniň hem köki birdir. 1) Allany inkär etmek we dogry ýoldan azaşmak; 2) Ryswa bolmak; 3) Bela we azap. Bulara dünýä pitnesi we gabyr pitnesi hem diýilýär; 4) Adam öldürmek, jeňe goşulmak; 5) Adamyň ýagdaýynyň gowulykdan erbetlige dönmegi; 6) Bir zady gowy görüp, kalbyň oňa tarap dönmegi we halamagy. Aýal we çaga bilen baglanyşykly pitne şu topara degişlidir; 7) Mejnun we şeýda bolmak.
3Adamyň aýaly bilen baglanyşykly duçar bolýan pitnesi,ol sebäpli halal bolmadyk söz sözlemegi, halal bolmadyk iş etmegidir; baýlygy sebäpli ýüze çykýan pitne,almagy halal bolmadyk baýlygy alyp,halal bolmadyk ýerlere sarp etmegidir; çagalary sebäpli duçar bolýan pitnesi,olary çakdanaşa gowy görmegi sebäpli birtopar gowy işleri etmäge wagt tapmazlygy ýa-da olary ekläp-saklajak diýip, halala, harama bakmazlygydyr; goňşusy sebäpli ýüze çykýan pitne,onuň öz goňşusynyň baýlygyna guwanman, göriplik etmegidir.
4Bu pitne hezreti Osmanyň (r.a.) şehit bolmagy bilen başlanyp, Muhammet ymmatynyň toparlara bölünmegine sebäp bolan iň uly pitne bolup, ol şu günlere çenli hem sönmändir.
5Huzaýfanyň (r.a.) Allahyň Resulyndan (s.a.w.) eşidişine görä, hezreti Omaryň (r.a.) diriliginiň pitnä garşy diwar-gapydygyny aňmak bolýar. Ol diri wagty öňde garaşylýan aýylganç pitne ýüze çykmajakmyş. Şol sebäpli hem Huzaýfa: «Ol pitneden saňa zyýan gelmez» diýipdir. «Gapy Osman (r.a.) eken, Omar (r.a.) ol gapy özüdir öýdüpdir» diýenleriň sözünde-de bir zatlar bar. Agzybirlik galasynyň daşky gapysy hezreti Omardy. Heniz ol dirikä galanyň içine hüjüm etmäge pitnäniň ýagdaýy bolmady. Onuň şehit bolmagy bilen daşky gapy açylanyndan soň, pitnä baştutanlyk eden haýynlara agzybirlik galasynyň içki gapysy bolan hezreti Osmanyň üstüne hüjüm etmek aňsat boldy.
6Çünki, abat gapy ýene gulplanyp bilner, ýöne döwük gapa gulp uranyň peýdasy ýok. Gapynyň döwülmegi hezreti Osmanyň şehit bolmagydyr.
7Buharynyň kitabynda aýdylyşyna görä, rawy Şakyk ibn Seleme Esedi: «Huzaýfadan özümiz soramaga ýüreklilik edip bilmedik-de, Mesruk ibn Ejdaol gapy diýip, Huzaýfanyň kimi göz öňünde tutýandygyny soratdyk. Ol hem munuň jogabyny Huzaýfadan eşidip gelip: «Gapy Omardyr» diýdi» diýipdir.
8Hezreti Omaryň şol gapynyň özüdigini bilip duran wagty,özünden soňra ýüze çykjak pitne hakynda soramagy pitnäniň geriminiň nähili boljakdygyny bilmek we belki, onuň jikme-jikliklerini unudyp, ýatlajak bolmagy bilen baglanyşyklydyr. Öz döwründe pitne başlanaýarmyka öýdüp gorkan bolmagy hem mümkin.