315 Bäş wagt namazyň okalmaly wagtlary hakda. Magrajyň amala aşan zamany
عن أبي مَسْعُودٍ الأَنْصَارِيِّ رَضِي اللَّهُ عَنْهُ : أَنَّه دخل على الْمُغِيرَةِ بْنَ شُعْبَةَ ، وقد أَخَّرَ الصَّلاةَ يَوْمًا وَهُوَ بِالْعِرَاقِ فَقَالَ: مَا هَذَا يَا مُغِيرَةُ ، أَلَيْسَ قَدْ عَلِمْتَ : أَنَّ جِبْرِيلَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ نَزَلَ فَصَلَّى ، فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، ثُمَّ صَلَّى ، فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، ثُمَّ قَالَ: (بِهَذَا أُمِرْتُ).
Ygtybarly bir hadysda habar berilmegine görä1, Mugyra ibn Şugba2(r.a.)Yrakda wagty bir gün bir sebäp bilen ikindi namazyny gijikdiripdir. Şonda Ebu Mesgut (Ukba ibn Amr)Ensary (Bediri)(r.a.)onuň ýanyna baryp: «Ýa Mugyra, bu näme etdigiň boldy? Jebraýyl alaýhyssalamyň ýere inip namaz okandygyny3, Allahyň Resulynyň-da (s.a.w.) onuň yzynda durup namaz okandygyny4, Jebraýyl alaýhyssalamyň ýene bir gezek namaz okandygyny, Allahyň Resulynyň hem (s.a.w.) ýene onuň yzynda durup namaz okandygyny, Jebraýyl alaýhyssalamyň ýene bir gezek namaz okandygyny, Allahyň Resulynyň hem (s.a.w.) onuň yzynda durup namaz okandygyny, Jebraýyl alaýhyssalamyň ýene bir gezek namaz okandygyny, Allahyň Resulynyň hem (s.a.w.) onuň yzynda durup namaz okandygyny, soňra Jebraýyl alaýhyssalamyň ýene bir gezek namaz okandygyny, Allahyň Resulynyň hem (s.a.w.) onuň yzynda durup namaz okandygyny5 we soňra: «Ine, bu maňa emr edildi» diýendigini bilmeýärmiň?» diýipdir».
1Buharynyň kitabyndaky nusgahas jikme-jikdir. Şol ýerde aýdylyşyna görä, Omar ibn Abdyleziz (r.a.) bir gün ikindi namazyny wagtyndan gijikdiripdir. Onuň ýanyna Urwa ibn Zübeýr ibn Awwam gelipdir we Yrakda mahaly Mugyra ibn Şugbanyňbir gün namazy (başga bir rowaýatdan mälim bolşuna görä, bu ikindi namazydy) gijikdirendigini, şondan soňra Ebu Mesgut Ensarynyň (r.a.) onuň ýanyna gelip, şu hadysdaky sözlerini aýdandygyny habar beripdir. Omar ibn Abdyleziz şonda Urwa ýüzlenip: «Seniň bu aýdýanyňy bilýärin. Ýöne,namaz wagtlaryny Allahyň Resulyna (s.a.w.) kesgitläp beren Jebraýyl alaýhyssalamyň özümidir?» diýipdir. Bu rowaýatyň Müslimiň kitabyndaky nusgasynda Omar ibn Abdyleziz Jebraýyl alaýhyssalamyň namaz wagtlaryny öwretmek üçin bäş wagt namazyň her birini Allahyň Resulyna (s.a.w.) hut özi okadandygyna ynanman: «Urwa, bak! Şu aýdanyňa üns ber!» diýýär. Hernäme-de bolsa, Müslim bilen Buharynyň kitaplaryndan mälim bolşuna görä, Urwa oňa jogap berip: «Beşir ibn Ebu Mesgut (r.a.) muny maňa kakasynyň adyndan gürrüň bererdi. Şonuň ýaly-da, daýzam Äşe (r.a.) maňa: «Allahyň Resuly (s.a.w.) heniz hüjresini Gün ýagtyldýarka we hüjräniň kölegesi boýundan uzalmanka, ikindi namazyny okardy» diýdi» diýipdir.
2Mugyra ibn Şugba(r.a.) Mugawyýa ibn Ebu Sufýan tarapyndan Kufäniň hökümdary edilip bellenipdi. Onuň,edil ümeýýe tiresiniň hökümdarlary we emirleri ýaly, namazy wagty geçjek derejede gijikdirmek endiginiň bolandygy bilen ylalaşmak kyn. Ol bu ýerde gürrüňi edilýän ikindi namazyny birhililik bilen wagty gireninden biraz gijiräge goýan bolmaly. Ümeýýe tiresiniň hökümdarlary namazlary, hususan hem, ikindi namazlaryny möhletinden has gijikdirip okar ekenler. Möminleriň emiri Osman ibn Affanyň (r.a.) bir döwürde Kufäniň hökümdary edip bellän adamy bolan Ukba ibn Ebu Mugaýt beýle etmäge gowy endik edeni üçin, Abdullah ibn Mesgudyň (r.a.) ýazgarmagyna sezewar bolupdyr. Atanyň beýan eden rowaýatyna görä, bir gezek Welit juma namazyny tä agşam namazynyň wagtyna çenli gijikdiripdir. Hajjaj hem şeýle eder eken. Bir gün Şamyň Dymyşk şäherinde Enes ibn Mäligiň (r.a.) ýanyna Zühri girende, onuň aglap oturanyny görüp, agysynyň sebäbini sorapdyr. Ol: «Allahyň Resulynyň (s.a.w.) zamanynda gören zatlarymdan namazlardan başga zady görmeýärin. Ol hem zaýa we telek okalýar» diýip jogap beripdir. Bu barada Buhary öz kitabynda habar berýär. Bu wakanyň bolup geçen döwründe Medinäniň hökümdary bolan Omar ibn Abdyleziziň (r.a.) bu ýaramaz täzeliklere öýkünip, namazy beýle derejede gijikdirmegi bolup biljek zat däldir. Bu ýerde gürrüň onuň namazyň wagtyny geçirmezden, ikindi namazyny mustahap (iň bir sogaply) wagtyndan biraz soňa goýmagy hakda gidip biler.
3Jebraýyl alaýhyssalam namazlaryň okalmaly wagtlaryny öwretmek üçin, isra gijesiniň edil yz ýanyndaky günde inipdi. 227-nji hadysda aýdylyşy ýaly, bäş wagt namaz Allahyň Resuly (s.a.w.) Magraja göterilende parz edilipdi. Onuň yz ýany bilen Jebraýyl alaýhyssalam bu bäş parzdan her biriniň okalmaly wagtlarynyň bäri we aňry çäklerini görkezmäge gelipdir.
4Bu rowaýatda diňe Jebraýyl alaýhyssalamyň bäş, Allahyň Resulynyň hem (s.a.w.) bäş gezek namaz okandyklary aýdylyp, namazlaryň sany belli edilýär-de, olaryň okalmaly wagtlary beýan edilmeýär. Ýöne,Ebu Mesgut Ensarynyň (r.a.) maksady Mugyra ibn Şugbanyň bäş wagt namazyň hersiniň okalmaly wagtlarynyň bäri we aňry çäklerini bilýändigine ynam edip, olaryň diňe sanyny ýatlatmak bilen, okalmaly wagtlaryny hem onuň ýadyna düşürmekden ybaratdy.
Ebu Dawudyň «Sünen» atly kitabynda, Nesaýy bilen Tirmiziniň kitaplarynda Jabyr ibn Abdullahy ň, şeýle hem,Ebu Hüreýräniň (r.a.) atlaryndan beýan edilen uzyn bir hadysda namazlaryň okalmaly wagtlarynyň bäri we aňry çäkleri görkezilipdir. Şol hadysda şeýle diýilýär: «Jebraýyl alaýhyssalam iki gezek (ýagny,iki gün) Käbäniň ýanynda maňa ymam boldy. Ol birinji gün gelende, günorta wagty Günüň kölegesi bir jübüt aýakgabyň bagjyklarynyň uzynlygy ýaly bolanda öýle namazyny, her bir zadyň kölegesi özi ýaly uzalanda ikindi namazyny, agyz bekleýän adamyň agzyny açýan wagty agşam namazyny, şapak ýitende ýassy namazyny, agyz bekleýänlere iýmek-içmek haram bolan wagtda ertir namazyny okatdy. Ertesi gün ol her zadyň kölegesi özüne bir esse bolanda öýle namazyny, her zadyň kölegesi iki esse bolanda ikindi namazyny, agyz bekleýän adamyň agzyny açýan wagty agşam namazyny, gijäniň üçden birine gabatlap ýassy namazyny, töwerek gowuja ýagtylanda hem ertir namazyny okatdy. Soňra ol maňa tarap öwrülip: «Ýa Muhammet, bu senden ozalky pygamberleriň namaz okaýan wagtlarydyr. Namazyň wagtlary her iki namazyň aralygyndaky wagtlardyr» diýdi».
Bäş wagt namaz parz edileninden soňra Jebraýyl alaýhyssalamyň ilkinji okan namazynyň öýle namazy bolandygy üçin, bu namaza «salaty-ula» diýlipdir. Başga bir hadysy-şerifde Jebraýyl alaýhyssalamyň bu on namazyň her birini okatmak üçin aýry-aýrylykda inip, her gezek: «Ýa Muhammet, ýeriňden turup, namaz oka!» diýendigi we namazdan soňra asmana göterilendigi aýdylýar.
5Müslim we başga bir ýerde Buhary bu hadysy Urwanyň ýolundan we Ebu Mesgut Ensarynyň adyndan gürrüň berýärler. Şol hadysy-şerifdeAllahyň Resuly (s.a.w.): «Jebraýyl aşak inip, maňa ymam boldy» diýeninden soň, bäş wagt namazy barmaklary bilen ýeke-ýekeden sanapdyr.