177 Kuraýyş emeldarlarynyň Allahyň Resulyna (s.a.w.) beren yzalary we Allahyň Resulynyň (s.a.w.) eden betdogasy
عن عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يُصلى عِنْدَ الْبَيْتِ ، وَأَبُو جَهْلٍ وَأَصْحَابٌ لَهُ جُلُوسٌ إِذْ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْض: أَيُّكُمْ يَجِيءُ بِسَلَى جَزُورِ بَنِي فُلانٍ ، فَيَضَعُهُ عَلَى ظَهْرِ مُحَمَّدٍ إِذَا سَجَدَ ، فَانْبَعَثَ أَشْقَى الْقَوْمِ فَجَاءَ بِهِ ، فَنَظَرَ حَتَّى سَجَدَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَضَعَهُ عَلَى ظَهْرِهِ بَيْنَ كَتِفَيْهِ ، وَأَنَا أَنْظُرُ لاَ أُغَيِّرُ شَيْئًا لَوْ ،كَانَ لِي مَنَعَةٌ قَالَ: فَجَعَلُوا يَضْحَكُونَ وَيُحِيلُ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ ، وَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ سَاجِدٌ لاَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ ، حَتَّى جَاءَتْهُ فَاطِمَةُ فَطَرَحَتْ عَنْ ظَهْرِهِ ، فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَأْسَهُ ، ثُمَّ قَالَ: (اللَّهُمَّ عَلَيْكَ بِقُرَيْشٍ). ثَلاثَ مَرَّات،ٍ فَشَقَّ عَلَيْهِمْ إِذْ دَعَا عَلَيْهِمْ ، قَالَ: وَكَانُوا يَرَوْنَ أَنَّ الدَّعْوَةَ فِي ذَلِكَ الْبَلَدِ مُسْتَجَابَةٌ ، ثُمَّ سَمَّى: (اللَّهُمَّ عَلَيْكَ بِأَبِي جَهْلٍ ، وَعَلَيْكَ بِعُتْبَةَ بْنِ رَبِيعَةَ وَشَيْبَةَ بْنِ رَبِيعَةَ وَالْوَلِيدِ بْنِ عُتْبَةَ وَأُمَيَّةَ بْنِ خَلَفٍ وَعُقْبَةَ بْنِ أَبِي مُعَيْطٍ). وَعَدَّ السَّابِعَ فَلَمْ يَحْفَظْه الرَّاوي. قَالَ: فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَقَدْ رَأَيْتُ الَّذِينَ عَدَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ صَرْعَى فِي الْقَلِيبِ قَلِيبِ بَدْرٍ.
Abdullah ibn Mesgut (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) bir gezek Käbäniň ýanynda namaz okaýardy. Ebu Jehil bilen onuň käbir arkadaşlary-da şol ýerde otyrdylar. Şol wagt olaryň biri beýlekilerine: «Pylanylaryň ýaňy soýan düýesiniň döl eşenini1 haýsyňyz ähli paty-putusy bilen birlikde getirip, başyny sejdä goýan wagtynda Muhammediň arkasynda goýup biljek?» diýdi2. Şol ýerdäkileriň iň bir garakçysy3 gidip, ony alyp geldi. Ol Allahyň Resuly (s.a.w.) başyny sejdä goýýança garaşyp durup, soňra onuň arkasyna eşeni taşlady. Men bolsa hiç bir zat edip bilmän, doňan ýaly bolup seredýärdim. Ah, şol zaman elimde güýjüm bolsa bolmaýarmy4. Nejisler gülmäge we biri-birlerine ümlemäge başladylar. Allahyň Resuly (s.a.w.) bolsa sejdeden başyny galdyrmaýardy. Iň soňunda Patma (r.a.) gelip5, hapa-hupany alyp, zyňyp goýberdi. Allahyň Resuly (s.a.w.) başyny galdyrdy. Ol namazyny doly okap gutaranyndan soňra üç gezek: «Ýa Allah, kuraýyşy saňa tabşyrýaryn»diýip doga etdi. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) özleri hakda beýle doga etmegi olara örän agyr degdi6. Sebäbi şol wagt onuň dogasynyň kabul boljagyny aňypdylar. Soňra Allahyň Resuly (s.a.w.) ýeke-ýekeden atlaryny sanap: «Allahym, Ebu Jehili7 saňa tabşyrýaryn, Utba ibn Rabygany, Şeýbe ibn Rabygany, Welit ibn Utbany, Ümeýýe ibn Halapy, Ukba ibn Ebu Mugaýty saňa tabşyrýaryn» diýdi. (Ýedinjisiniň hem8 adyny tutsa-da, bu wakany beýan eden onuň adyny unudypdyr). Allahyň öňünde öz janymdan kasam edýärin: «Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bu sananlarynyň köpüsiniň Kalybyň, ýagny,Bedir guýusynyň düýbünde serlip ýatandyklaryny gördüm»9.
1Bu adalga tekstdäki «selä» sözüniň terjimesidir. Bu söz hakynda «Kamus» atly kitabyň terjimesinde şeýle bir düşündirişe duşýarys: «Esselä» diýip, örän ýukajyk derä (ýorka) aýdylýar. Enäniň garnyndan çaga şonuň içindekä çykýar we köp bölegi çaga bilen bile çykýar. Eger çaga dünýä inende, ol çaganyň ýüzünden sypyrylyp aýrylmasa, çaga heläk bolýar. Adamda we iri şahly mallarda bolanyna şeýle at berilýär. Oňa «eş» we «soň» hem diýýärler.
Merhum terjimeçi «meşime» sözüni düşündirende şeýle diýýär: «Çaganyň enäniň garnyndaka ýatýan ýeridir. Çaganyň daşyndaky ýukajyk örtüge çalymdaş ýorka şeýle diýilýär. Ýatgyda döl şonuň içinde kemala gelip, çaga dünýä inende onuň köp bölegi daşyna çykýar. Oňa «döl ýatagy» we «eş», iň soňundan çykan bölegine-de «soň» diýip at berýärler».
«Burhany katyg» kitabynda-da: «Umuman ol söz beççedan diýen manyny berýär. Ol ýuka ýorka bolup, çaga şonuň içinde emele gelýär. Arap dilinde «meşime» we türk dilinde «medre» diýilýär. Aýratyn hem düýäniň köşegi dünýä inende,onuň bilen birlikde daşyna çykyp, köşegiň ýüzüni örtüp durýan ýorka şeýle diýilýär.
2Bu sözi aýdanyň Ebu Jehil Lagyndygyny Müslimiň rowaýatyndan aňlamak bolýar.
3Şol ýerdäkileriň, belki-de,tutuş kowumyň iň garakçysy bolan bu näkes Ukba ibn Ebu Mugaýtdy.
4Abdullah ibn Mesgut (r.a.) aslynda kuraýyş taýpasyndan bolman, Huza diýen ýerden kuraýşyň bir tiresiniň arasyna göçüp gelipdi. Kowumdaşlary heniz kapyr bolansoňlar, onuň bu nejis işi eden kapyr baştutanlara garşy çykmaga güýji we bir zat edäýende-de, özüne hemaýat berjek kowumy we taýpasy ýokdy.
5Ol heniz kiçijik çagaka-da batyrgaý gyzjagazdy. Ol çalt-çalt ýöräp gelip, ýaňky hapa zatlary kakasynyň arkasyndan aýyrýar. Ol oglanlara çyny bilen garşy çykan ýagdaýynda (Bezzaryň gürrüň bermegine görä) olaryň hiç biri hem oňa gaýtargy berip bilmezdi.
6Müslimiň kitabyndaky rowaýata ser salsaň, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) mübärek sesini eşidip-eşitmänkäler,gülmeleri kesilipdir hem-de onuň dogasy sebäpli köňüllerini gorky gaplapdyr.
7Onuň ady Amr ibn Hyşam ibn Mugyradyr. Künýesi Ebul Hakem, ýa-da Ebul Welitdi. Pygamberimiz (s.a.w.) tarapyndan onuň ady Ebu Jehil diýip üýtgedilipdi. Kuraýyş kapyrlarynyň iň kuwwatlysydy.
8Bu ýedinjiniň adynyň Umara ibn Welit ibn Mugyradygyny Buhary başga bir rowaýatynda habar berýän hem bolsa, şoldugy gutarnykly mälim däl.
9«Kalyby Bedr» diýilýän guýy bu ýerde ad kowmunyň ýaşan zamanyndan galan köne we suwsuz guýudy. Bedir söweşinde öldürilen kuraýyş baştutanlarynyň ýigrimä golaýy, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) beýik buýrugy boýunça, şonuň içine atylypdy.
Ebu Jehili öldürenler ensardan Mugaz ibn Amr Jemuh bilen Mugaz ibn Afra (Allahü tagala olardan razy bolsun!) atly iki sany ýetginjekdi. Bular onuň kimdigini tanamazdan, üstüne topulyp, öldi hasap edip, ony taşlap gidipdiler. Ýöne heniz onuň jany çykmandy. Ejir çekip ýatan wagty Abdullah ibn Mesgut (r.a.) ýanyndan geçip barýarka, ony tanady we derrew döşüne münüp, başyny kesdi. Soňra hem: «Ine, Allahyň duşmanynyň kellesi» diýip, ony hezreti Muhammediň (s.a.w.) ýanyna alyp geldi. Allahyň Resuly (s.a.w.) derrew şükür edip, başyny sejdä goýup: «Eý, Allahü tagalanyň duşmany, seni masgara, ryswa eden Allahü tagala hamdu-sena bolsun... bu näkes, bu ymmatyň pyrguny we kapyrlaryň başydy» diýdi.
Utba ibn Rabyga bilen onuň dogany Şeýbe ibn Rabygany öldüren Hamzadyr (r.a.). Utbany öldürmäge Alynyň hem (r.a.) gatnaşandygy hakynda bir gürrüň bar. Ady agzalan Utbanyň ogly Welidi bolsa Ubaýda ibn Harys ibn Abdulmuttalyp (r.a.) öldüripdir we özi-de synasyna düşen ýara sebäpli şehit bolupdyr. Welidi öldüreniň Hamza ýa-da Alydygy (r.a.) hakynda rowaýat edenleriň bolmagy bir hatarda, öldürilen mahaly Ubaýdanyň ýanynda ýardamçylarynyň bolandygy-da gürrüň berilýär.
Ümeýýe ibn Halabyň öldürilişi baradaky rowaýat bulaşykdyr. Musa ibn Ukbanyň aýtmagyna görä, ony öldüren adam ensaryň mazyn taýpasyndan biridir. Muhammet ibn Yshaga görä, Ümeýýe ibn HalabyMugaz ibn Afra, Haryja ibn Zeýt we Habyp ibn Isaf (Allahü tagala olardan razy bolsun!) dagy bileleşip öldüripdirler. Bir gürrüňe görä bolsa,Bilal Hebeşi (r.a.) ensardan birtopar adam bilen birlikde onuň garşysyna çykyp, ömrüne möhür basypdyrlar. Onuň semiz göwresiniň çişip başlamagy we ony gömmegiň çäresiniň ýokdugy üçin hemme ýeri örtülýänçä üstüne gum sürüpdirler. Soňra läşini guýa tarap süýränlerinde, ol bölek-bölek bolupdyr. Bu melgun Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen ekjeşenleriň biri bolup, «Humeze» süresi şonuň bilen baglanyşyklylykda inipdi. Ol Mekgede wagty hezreti Bilaly yslam dininden ýüz öwürtmek üçin, oňa dürli-dürli ejirler çekdiripdi.
Ukba ibn Ebu Mugaýt diri ele düşüp, hezreti Muhammediň (s.a.w.) buýrugy bilen elleri baglanypdyr we boýny burlupdyr. Onuň boýnuny buran Aly ýa-da Asym ibn Sabyt (Allahü tagala olardan razy bolsun!) ikisiniň biridir. Ýöne has dogry maglumata görä, ol hezreti Pygamberimiziň (s.a.w.) elinden hapa ruhuny jähennem oduna tabşyrypdyr. Öldüriljek bolanda, ol Allahyň Resulyna (s.a.w.) ýüzlenip: «Bütin kuraýyşyň içinde öldüriljek ýeke menmi?» diýipdir. Allahyň Resuly: «Hawa» diýip jogap beripdir we sözüni şeýle dowam edipdir: «Käbäniň öňünde we Ybraýymyň makamynyň (Käbede ýerleşýän bir daş) arka tarapynda namaz okap, başymy sejdä goýan wagtym,bu näkes duýdansyz gelip, ýakynymda çöküp, köýnegini boýnuma orady we meni bogmaga synanyşdy. Bir gezek bolsa pylany tiräniň soýlan düýesiniň döl eşenini getirip, arkama taşlady».
Bu melgun hem Pygamberiň (s.a.w.) üstünden gülenleriň biridi. Rowaýatdan çen tutsaň, Ukba köphudaýly bolman, mynapyklardan bolmaly.
Umara ibn Welit barada aýdylanda bolsa, ol Hebeşistana hijret eden musulmanlaryň tersine, syýahat etmek maksady bilen ol ýere gidip, başyndan dürli belalar inipdir we iň soňunda mejnun kibi özüni daga-düze urup, hezreti Omaryň haliflik eden zamanyna çenli ýaşap, gözgyny ömür sürüpdir.
Bu hadysyň rawysy Abdullah ibn Mesgut (r.a.):«Şol güne çenli Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bularyň garşysyna doga edenini hiç görmändim» diýýär. Diýmek, Rebbine ybadat edýän wagtynda öz üstünden gülenleri üçin şeýle doga edipdir. Ýogsam, Pygamber (s.a.w.) özüne azar berýänlere geçirimlilik edýän, içinden olary ýigrenmeýän hakyky musulmanlardandy.
Buhary bu hadysy namaz okap duran adamyň arkasyna hapa bir zat atylanda, onuň namazynyň bozulmajakdygyna delil hökmünde mysal getirýär. Arkasyna atylan hapa zadyň hapadygyny bilmeýän namazhon, elbetde, namazyny dowam eder. Mysal üçin, hezreti Muhammediň bu waka ýüze çykanda namaz okamagyny dowam etmegini şunuň bilen düşündirenler hem bolupdyr. Ýöne namaz wagtynda hapadan arassalanmagyň parz bolmajakdygy bilen ylalaşýan tefsirçileriň bolşy ýaly, ilkibaşda namaz okalmagyna päsgel berýän zat namaz okalan wagtynda ýüze çyksa, namaz bozulmaz diýýänler hem bar. Ine, şu ynanja gulluk edýänler bu hadys bilen sözlerini delillendirip bilerler. Mysal üçin, Ibn Omar (r.a.) namaza başlamak bilen ony dowam etmegiň arasyndaky bu tapawudy göz öňünde tutanlaryň biridi. Ol namaz okap duran wagty lybasynda gan gören badyna, ony aýyrmak mümkin bolsa aýrardy, bolmasa-da gidip ýuwardy-da, namaz okan ýerine gaýdyp gelip, namazyny taşlan ýerinden dowam ederdi. Sahabalaryň we tabygynlaryň bir toparynyň hem-de Ewzaýy, Yshak ibn Rahuýa we Ebu Söwri ýaly ýolbaşçy ymamlar hem şeýle eder ekenler. Şapygy bilen Ahmet ibn Hanbal namazy täzeden okamagyň tarapdary bolsalar, ymam Mälige görä, namazyň wagty geçmänkä, ol täzeden okalar hem-de wagty geçeninden soňra kaza edilmez.