310 Öňünde sütre goýup namaz okap duran Ebu Sagyt Hudrynyň (r.a.) öz öňünden geçmek islän ýetginjek bilen garpyşmagy we bu babatda Allahyň Resulynyň (s.a.w) adyndan gürrüň beren hadysy. Bu babatda başga ýollardan gelen rowaýatlar
عن أبي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِي اللَّهُ عَنْهُ: أَنَّهُ كَانَ يُصَلِّي فِي يَوْمِ جُمُعَةٍ ، يُصَلِّي إِلَى شَيْءٍ يَسْتُرُهُ مِنْ النَّاسِ ، فَأَرَادَ شَابٌّ مِنْ بَنِي أَبِي مُعَيْطٍ أَنْ يَجْتَازَ بَيْنَ يَدَيْهِ ، فَدَفَعَ أَبُو سَعِيدٍ فِي صَدْرِهِ ، فَنَظَرَ الشَّابُّ فَلَمْ يَجِدْ مَسَاغًا إلاَّ بَيْنَ يَدَيْهِ ، فَعَادَ لِيَجْتَازَ ، فَدَفَعَهُ أَبُو سَعِيدٍ أَشَدَّ مِنْ الأُولَى فَنَالَ مِنْ أَبِي سَعِيدٍ ، ثُمَّ دَخَلَ عَلَى مَرْوَانَ فَشَكَا إِلَيْهِ مَا لَقِيَ مِنْ أَبِي سَعِيدٍ ، وَدَخَلَ أَبُو سَعِيدٍ خَلْفَهُ عَلَى مَرْوَانَ فَقَالَ: مَا لَكَ وَلابْنِ أَخِيكَ يَا أَبَا سَعِيدٍ؟ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ يَقُولُ: ( إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ إِلَى شَيْءٍ يَسْتُرُهُ مِنْ النَّاسِ ، فَأَرَادَ أَحَدٌ أَنْ يَجْتَازَ بَيْنَ يَدَيْهِ فَلْيَدْفَعْهُ ، فَإِنْ أَبَى فَلْيُقَاتِلْهُ ، فَإِنَّمَا هُوَ شَيْطَانٌ).
Ygtybarly bir rowaýatda beýan edilişine görä, Ebu Sagyt Hudry (r.a.) juma günleriniň birinde, öňünden geçmezleri ýaly, bir zady sütre edinip, namaz okap durka, Ebu Mugaýtyň neberesinden bir ýetginjek1 onuň öňünden geçmek isläpdir. Ebu Sagyt (r.a.) onuňdöşüne bir ýumruk urup, yzyna gaýtarypdyr. Ol ýetginjek daş-töweregine seretse, şol ýerden başga geçere ýol ýokmuş. Ol ýene Ebu Sagydyň öňünden geçmekçi bolupdyr. Ebu Sagyt bu gezek oňa has ýowuz darap, yzyna gaýtarypdyr. Ol ýetginjek Ebu Sagyda sögünipdir-de, soňra Medinäniň hökümdary Merwan ibn Hakemiň ýanyna gidip, Ebu Sagydyň özüni alyp barşyndan şikaýat edipdir. Onuň yzy bilen Ebu Sagyt hem Merwanyň ýanyna giripdir. Merwan oňa ýüzlenip: «Ýa EbuSagyt, doganyň ogly bilen araňyzda näme bar?»2 diýipdir. Ol hem: «Allahyň Resulynyň (s.a.w.): «Araňyzdan biri gelen-geçenden gorajak bir süträ bakyp namaza duran wagty, başga biri onuň öňünden geçmäge synanyşsa, ony yzyna dolasyn3. Diňlemese, onuň bilen uruşsyn. Çünki, ol diňe şeýtan bolup biler»4 diýendigini eşitdim» diýip jogap beripdir.
1Bu ýetginjegiň kimdigi barada biri-birine çapraz gelýän birnäçe rowaýat bar bolsa-da, onuň hakykatda kim bolandygyny aýtmak kyn.
2Merwanyň beren bu soragyndan çen tutup, käbirleri ol ýetginjegiň, käbir rowaýatlarda aýdylyşy ýaly, Welit ibn Ukba ibn Ebu Mugaýt däldigini aýdýarlar. Çünki, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) Bedir söweşinde öldüren bir kapyry, ýagny, Ebu Mugaýt diýen näkes Ebu Sagyt Hudry ýaly atly sahabanyň dogany bolmak mertebesini nädip gazansyn? Şol ýetginjegiň Ebu Sagydyň doganynyň ogly bolmagy üçin bolsa onuň kakasynyň, ýagny,Ebu Mugaýtyň iman getiren bolmagy gerek. Şeýle bolmadyk halatynda, Merwan ýalňyş gürlände-de, Ebu Sagyt ony düzederdi.
3Müslimiň rowaýatynda: «Synasyndan itsin» diýlipdir. Kurtuby şoňa esaslanyp, bu jümläniň ýuwaşja garşylyk görkezmegi aňladýandygyny aýdýar. Kybla tarapyndan hiç kim geçmez ýaly, namaz okaýan adamyň öňünde sütre dikmelidigi ýa-da namaz okap duran wagty adamlaryň päsgel bermeginiň öňüni aljak diwar, direg, agaç ýaly bir zada ýüzlenmeginiň zerurdygy 303, 304, 305, 306, 307, 308-nji hadyslardan hem görünýär. Ýöne sütre ulanmak wajypmydyr, mendupbydyr (şerigat tarapyndan rugsat berilýän zatmydyr), ýa-da ýöne päsgelçiligi aradan aýyrmakmy? Bu meselede alymlaryň arasynda ylalaşmazlyk bar. Aralarynda Ahmet ibn Hanbal hem bolan bir topara görä, bu wajypdyr. Olar Hakimiň Ibn Omaryň (r.a.) adyndan beýan eden: «Süträ ýüzlenmezden namaz okama! Hiç kime-de öňüňden geçmäge ýol berme!» diýen hadysyna daýanýan ýaly bolup görünýärler.
Başga bir düşünjä görä, sütre sogap gazanmak üçindir. Ebu Hanife, Mälik, Şapygy şu pikirdedir.
Üçünji bir düşünjä görä bolsa, sütresiz namaz okamaga rugsat berilýär. Mälige-de şonuň ýaly bir pikir ýöňkelýär. Ebu Rebah hem sütresiz namaz okamagy gadagan hasaplamaýanlaryň biridir. Kasym ibn Muhammet bilen Salym ibn Abdullahyň sährada sütresiz namaz okandyklary bellidir. Öňünden geçeni yza tesdirmek babatda aýdylanda bolsa, sütresiz namaz okan adamyň öňünden geçeni yza tesdirmäge hakynyň bardygy ykrar edilmeýär. Garşysyna diwary, diregi, bir agajy alyp, namaza duran adam şeýle hereket edip biler. Süträ bakyp, namaz okap durkaň öňünden geçjek bolany yza tesdirmegiň wajypdygy ýa-da mendupdygy (şerigat tarapyndan ýerine ýetirilmegine rugsat berilýän amal) hem jedelli meseledir. Buharynyň beýan eden bir rowaýatyna görä, Ibn Omar (r.a.) bu meselede örän berk durup: «Uruşmakdan başga ýol bilen öňüňden geçmekçi bolýany yzyna gaýtaryp bilmejek bolsaň, onda uruş» diýýär. Ibn Omar namazyň ahyrky oturyşynda (kadaýy-ahyr) wagty, Amr ibn Dinar (onuň nädýänini bilmek maksady bilen) bir gezek öňüne geçip durupdyr. Ol Ibn Omaryň (r.a.) tarsa ýerinden turup, döşünden itendigini gürrüň berýär. Atly we müjtehit derejesindäki alymlar hem bu babatda berk daramagyň tarapdary bolupdyrlar we beýtmegi wajyp hasaplapdyrlar. Alymlaryň esasy köplügi bolsa, ony mendup hasaplapdyr. Öňüňden geçmekçi bolýany yza nähili edip tesdirmelidigi barada aýdylanda bolsa, namaz okap duran adam namaz okamagyny goýman, mysal üçin, eli bilen öňünden geçmekçi bolýany yza tesdirip biler. Eger ol eli ýeterden daşda bolsa, onda gaty ses bilen tesbih aýtmak ýa-da yşarat etmek bilen yza tesdirmäge çalşar. Bu maksat bilen ýöremek bolmaz. Sebäbi namaz okap duran ýerini terk etmekden geljek zyýan, ol kişiniň öňünden geçeni üçin geljek zyýandan has köpdür. Bu hadysy-şerifde uruşmaga iň soňky çäre hökmünde garalýar. Eliň ýaragly uruşmaga rugsat berilmeýändigi bilen alymlaryň hemmesi ylalaşýar. Sebäbi,namaz okap durkaň uruşmak Haka ýüzlenmek, kybla bakmak we kalbyňy başga zadyň yşkyna bermän, diňe namaz hakda pikir etmek ýaly namaz okamagyň şertlerine ters gelýär. Beýhakynyň beýan etmeginde Şapygynyň: «Uruşmagyň maksady öňki gezek yza tesdirişiňden has gaty darap yza tesdirmekdir» diýen sözleri-de şu pikire gabat gelýär. Şapygy mezhebine uýýan alymlaryň pikirine görä, ilkinji gezek has mylaýymlyk bilen yza tesdirmäge çalyşmaly. Öňünden geçmekçi bolýan oňa boýun bolmasa, onda namaz okaýan ýowuz darap biler.
Boýun egmezek kişini ikinji gezek yzyna gaýtarmak üçin edilen hereket onuň ölümine sebäp bolsa-da, namaz okaýana hiç zat diýilmez. Sebäbi,şerigat boýunça beýtmäge ýol berilýär. Kazy Yýaz hem Mäligiň mezhebine uýýanlara görä, şeýle ýagdaýda hun tölenmelimi ýa-da tölenmeli däldigi baradaky meseläniň jedellidigini habar berýär.
4Namazy bozmaga çalşan şonuň ýaly kişä şeýtan diýilmeginiň göçme manysy bar. Adamlardan Iblisiň ahlagy ýaly ahlaga eýe bolan kişä göçme manyda şeýtan diýilmegine häli-şindi duşýarys. Kurany-Kerimiň «Engam» süresiniň 112-nji aýaty-kerimesinde hem:شَيَاطِينَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ= „Şeýätyýnel—insi wel-jinni”(golaý manysy: «...Adamlardan we jynlardan bolan şeýtanlary...»)diýlipdir. Şeýtanyň meşgul bolýan esasy işi bolsa adamy ybadatyndan daşlaşdyrmakdyr. Şonuň ýaly hereket edýän adama şeýtan diýmän, näme diýjek? Başgaça pikir edilse, ony bu işe iteklän hem şeýtandyr.