301 Hoşlaşyk hajyna gidende Allahyň Resulynyň (s.a.w) düşlän we namaz okan ýerleri hakda
عَنْ نَافِعٍ رحمه الله تعالى: أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا أَخْبَرَهُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ كَانَ يَنْزِلُ بِذِي الْحُلَيْفَةِ حِينَ يَعْتَمِرُ ، وَفِي حَجَّتِهِ حِينَ حَجَّ ، تَحْتَ سَمُرَةٍ فِي مَوْضِعِ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِذِي الْحُلَيْفَةِ ، وَكَانَ إِذَا رَجَعَ مِنْ غَزْوٍ ، كَانَ فِي تِلْكَ الطَّرِيقِ ، أَوْ حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ ، هَبَطَ مِنْ بَطْنِ وَادٍ ، فَإِذَا ظَهَرَ مِنْ بَطْنِ وَادٍ ، أَنَاخَ بِالْبَطْحَاءِ الَّتِي عَلَى شَفِيرِ الْوَادِي الشَّرْقِيَّةِ ، فَعَرَّسَ ثَمَّ حَتَّى يُصْبِحَ ، لَيْسَ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِحِجَارَةٍ وَلاَ عَلَى الأَكَمَةِ الَّتِي عَلَيْهَا الْمَسْجِدُ ، كَانَ ثَمَّ خَلِيجٌ يُصَلِّي عَبْدُ اللَّهِ عِنْدَهُ ، فِي بَطْنِهِ كُثُبٌ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ثَمَّ يُصَلِّي ، فَدَحَا السَّيْلُ فِيهِ بِالْبَطْحَاءِ ، حَتَّى دَفَنَ ذَلِكَ الْمَكَانَ ، الَّذِي كَانَ عَبْدُ اللَّهِ يُصَلِّي فِيهِ .
وَأَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا حَدَّثَهُ : أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ صَلَّى حَيْثُ الْمَسْجِدُ الصَّغِيرُ ، الَّذِي دُونَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِشَرَفِ الرَّوْحَاءِ ، وَقَدْ كَانَ عَبْدُ اللَّهِ يَعْلَمُ الْمَكَانَ الَّذِي كَانَ صَلَّى فِيهِ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، يَقُولُ: ثَمَّ عَنْ يَمِينِكَ ، حِينَ تَقُومُ فِي الْمَسْجِدِ تُصَلِّي ، وَذَلِكَ الْمَسْجِدُ عَلَى حَافَةِ الطَّرِيقِ الْيُمْنَى ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ ، بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْمَسْجِدِ الأكْبَرِ رَمْيَةٌ بِحَجَرٍ أَوْ نَحْوُ ذَلِكَ .
وَأَنَّ ابْنَ عُمَرَ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا كَانَ يُصَلِّي إِلَى الْعِرْقِ الَّذِي عِنْدَ مُنْصَرَفِ الرَّوْحَاءِ ، وَذَلِكَ الْعِرْقُ انْتِهَاءُ طَرَفِهِ عَلَى حَافَةِ الطَّرِيقِ ، دُونَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْمُنْصَرَفِ ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ ، وَقَدِ ابْتُنِيَ ثَمَّ مَسْجِدٌ ، فَلَمْ يَكُنْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ يُصَلِّي فِي ذَلِكَ الْمَسْجِدِ ، كَانَ يَتْرُكُهُ عَنْ يَسَارِهِ وَوَرَاءَهُ ، وَيُصَلِّي أَمَامَهُ إِلَى الْعِرْقِ نَفْسِهِ ، وَكَانَ عَبْدُ اللَّهِ يَرُوحُ مِنْ الرَّوْحَاءِ ، فَلا يُصَلِّي الظُّهْرَ حَتَّى يَأْتِيَ ذَلِكَ الْمَكَانَ ، فَيُصَلِّي فِيهِ الظُّهْرَ ، وَإِذَا أَقْبَلَ مِنْ مَكَّةَ ، فَإِنْ مَرَّ بِهِ قَبْلَ الصُّبْحِ بِسَاعَةٍ ، أَوْ مِنْ آخِرِ السَّحَرِ ، عَرَّسَ حَتَّى يُصَلِّيَ بِهَا الصُّبْحَ .
وَأَنَّ عَبْدَ اللَّهِ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا حَدَّثَهُ : أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ كَانَ يَنْزِلُ تَحْتَ سَرْحَةٍ ضَخْمَةٍ دُونَ الرُّوَيْثَةِ ، عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ وَوُِجَاهَ الطَّرِيقِ ، فِي مَكَانٍ بَطْحٍ سَهْلٍ ، حَتَّى يُفْضِيَ مِنْ أَكَمَةٍ دُوَيْنَ بَرِيدِ الرُّوَيْثَةِ بِمِيلَيْنِ ، وَقَدْ انْكَسَرَ أَعْلاهَا فَانْثَنَى فِي جَوْفِهَا ، وَهِيَ قَائِمَةٌ عَلَى سَاقٍ ، وَفِي سَاقِهَا كُثُبٌ كَثِيرَةٌ .
وَأَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا حَدَّثَهُ : أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ صَلَّى فِي طَرَفِ تَلْعَةٍ مِنْ وَرَاءِ الْعَرْجِ ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى هَضْبَةٍ عِنْدَ ذَلِكَ الْمَسْجِدِ قَبْرَانِ أَوْ ثَلاثَةٌ ، عَلَى الْقُبُورِ رَضَمٌ مِنْ حِجَارَةٍ عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ ، عِنْدَ سَلَمَاتِ الطَّرِيقِ بَيْنَ أُولَئِكَ السَّلَمَاتِ ، كَانَ عَبْدُ اللَّهِ يَرُوحُ مِنْ الْعَرْجِ ، بَعْدَ أَنْ تَمِيلَ الشَّمْسُ بِالْهَاجِرَةِ ، فَيُصَلِّي الظُّهْرَ فِي ذَلِكَ الْمَسْجِدِ.
وَأَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا حَدَّثَهُ : أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ نَزَلَ عِنْدَ سَرَحَاتٍ عَنْ يَسَارِ الطَّرِيقِ ، فِي مَسِيلٍ دُونَ هَرْشَى ، ذَلِكَ الْمَسِيلُ لاصِقٌ بِكُرَاعِ هَرْشَى ، بَيْنَهُ وَبَيْنَ الطَّرِيقِ قَرِيبٌ مِنْ غَلْوَةٍ ، وَكَانَ عَبْدُ اللَّهِ يُصَلِّي إِلَى سَرْحَةٍ ، هِيَ أَقْرَبُ السَّرَحَاتِ إِلَى الطَّرِيقِ ، وَهِيَ أَطْوَلُهُنَّ.
وَأَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا حَدَّثَهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ كَانَ يَنْزِلُ فِي الْمَسِيلِ الَّذِي فِي أَدْنَى مَرِّ الظَّهْرَانِ ، قِبَلَ الْمَدِينَةِ ، حِينَ يَهْبِطُ مِنْ الصَّفْرَاوَاتِ ، يَنْزِلُ فِي بَطْنِ ذَلِكَ الْمَسِيلِ عَنْ يَسَارِ الطَّرِيقِ ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ ، لَيْسَ بَيْنَ مَنْزِلِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ وَبَيْنَ الطَّرِيقِ إِلاَّ رَمْيَةٌ بِحَجَرٍ ، وَأَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ حَدَّثَهُ : أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ كَانَ يَنْزِلُ بِذِي طُوًى ، وَيَبِيتُ حَتَّى يُصْبِحَ ، يُصَلِّي الصُّبْحَ حِينَ يَقْدَمُ مَكَّةَ ، وَمُصَلَّى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ذَلِكَ عَلَى أَكَمَةٍ غَلِيظَةٍ ، لَيْسَ فِي الْمَسْجِدِ الَّذِي بُنِيَ ثَمَّ ، وَلَكِنْ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِكَ عَلَى أَكَمَةٍ غَلِيظَةٍ.
وَأَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا حَدَّثَهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ اسْتَقْبَلَ فُرْضَتَيْ الْجَبَلِ ، الَّذِي بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجَبَلِ الطَّوِيلِ نَحْوَ الْكَعْبَةِ ، فَجَعَلَ الْمَسْجِدَ الَّذِي بُنِيَ ثَمَّ يَسَارَ الْمَسْجِدِ بِطَرَفِ الأَكَمَةِ ، وَمُصَلَّى النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ أَسْفَلَ مِنْهُ ، عَلَى الأَكَمَةِ السَّوْدَاءِ ، تَدَعُ مِنْ الأَكَمَةِ عَشَرَةَ أَذْرُعٍ أَوْ نَحْوَهَا ، ثُمَّ تُصَلِّي مُسْتَقْبِلَ الْفُرْضَتَيْنِ مِنْ الْجَبَلِ الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَ الْكَعْبَةِ.
Nafy (Allahü tagala oňa rehim eýlesin!) şeýle diýipdir: „Abdullah ibn Omaryň(r.a.) habar bermegine görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) umra hajyna giden gezeklerinde we soňky gezek haja gidende,Zül-Huleýfede1 saklanyp, şol ýerde soňra gurlan metjidiň ýerleşýän ýerinde ösüp oturan agajyň aşagynda düşläpdir. Ol umradan, hajdan ýa-da bu ýoluň ugrunda bolup geçen söweşden yzyna dolananda, jülgäniň (ýagny,Akyk jülgesiniň)2 iç ýüzünden aşak inereken. Şol ýerden ýokarlygyna galanyndan soňra bolsa,jülgäniň gündogar çetinde ýerleşen ýalaň hem daşlyk ýerde düýesini çökererip,şol ýerde ertire çenli dynç almagy endik edinipdir. Onuň dynç alýan bu ýeri daşlyk ýerde salnan metjidiň ýanynda-da, şol metjidiň ýerleşen daşly depesinde-de ýerleşmändir.
Abdullah bu jülgäniň dilkawlarynyň biriniň golaýynda namaz okardy.Jülgäniň düýbünde köp mukdardaky gum üýşmekleri bolan çuň oý bardy. Allahyň Resuly-da (s.a.w.) öňler şol ýerde namaz okar eken. Siller gum getire-getire, oýdaky gum üýşmeklerini tekizledi we Abdullah ibn Omaryň namaz okan ýeri gumuň aşagynda galdy.
Ýene Abdullah ibn Omar Allahyň Resulynyň (s.a.w.) Şerefi-Rawhadaky3 metjidiň bäri tarapynda ýerleşýän kiçijik metjidiň ýanynda namaz okandygyny aýdardy. Ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.) nirede namaz okandygyny bilýärdi we: «Şol ýer metjitde namaza duran wagtyň,sagyňda galýar» diýýärdi. Onuň diýýän metjidi hem dogry Mekge tarapa gideňde,ýoluň sag tarapynda bolup çykýar. Onuň bilen uly metjidiň aralygy bir daş atymlyk ýa-da şoňa golaý aralykdyr.
Ýene Abdullah ibn Omar Rawha jülgesinden çykylýan ýeriň4 golaýyndaky depejige5 bakyp, namaz okardy. Mekge tarapa gideňde,bu depejigiň soňy onuň özi bilen Rawha jülgesiniň serhediniň aralygynda ýerleşýän metjidiň golaýyndan geçýän ýola baryp direýär. Şol ýerde bir metjit salnan bolsa-da, Abdullah ibn Omar bumetjitde namaz okamazdy. Ol bu metjidi ýa çepinde, ýa-da arka tarapynda galdyryp, metjidiň kybla tarapyndaky depejige bakyp namaz okardy. Abdullah Rawha jülgesinden günortandan soňra çykanda, öýle namazynyýoldaokaman, şol ýeregeleninden soňraokardy. Mekgeden yzyna döneninde-de, daň atmazyndan birnäçe wagtlap öň ýa-da daň atmazynyň öňýany şol ýere gelip ýetse, ertir namazyny okaýança şol ýerde gijeläp, düşläp geçerdi.
Ýene-de Abdullah ibn OmarAllahyň Resulynyň (s.a.w.),adatça,Rüweýsäniň6 öň tarapyndaky tekiz daşlyk ýerden geçýän ýoluň sag tarapynda ösüp oturan ullakan agajyň aşagynda düşländigini,şol agajyňRüweýsede çaparlaryň düşleýän ýerinden takmynan iki mil (mil –bir kilometre golaý uzaklyk) uzakdakydepäniň aňyrsynda ösüp otyrandygyny,onuň ýokarky şahalarynyňomrulyp, içiniňköwlendigini,sütüniniňhäzirlikçe somalyp durandygyny,düýbüne bolsa gum üýşmekleriniňtoplanandygyny habar berdi.
Ýene Abdullah ibn Omaryň aýtmagyna görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) Araç7 obasyndan çykyp, uly bolmadyk daga tarap gideňde, şol obanyň aňyrsynda galýan kiçeňräk gury deräniň gyrasyndaky depä tarap garap, namaz okapdyr. Şol ýerde soňky döwürde gurlan metjidiň golaýynda iki ýa-da üç sany mazar ýerleşip, olaryň üstünde ullakan daşlar goýlupdyr. Bu mazarlar şol ýerde ösüp oturan agaçlaryň arasyndan geçýän ýoluň sag tarapynda ýerleşýäreken.
Abdullah hem gün ortadan agansoň Araç obasyndan çykyp, öýle namazyny şol namazgähde okardy.
Ýene Abdullah ibn Omaryň habar bermegine görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) Herşa dagynyň8 ilersindäki inişden geçýän ýoluň çep tarapyndaky beýik agaçlaryň ýanynda düşläreken. Bu iniş Herşa dagynyň etegine baryp diräp, onuň bilen ýoluň arasynyň uzaklygy peýkam atymlyk aralyga deň bolupdyr.
Abdullah bu agaçlaryň iň uzynyna we ýola iň ýakynyna bakyp namaz okardy.
Ýene Abdullah ibn Omaryňaýtmagyna görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) Merr Zyhran9 diýilýän ýere Medine tarapyndan iň ýakyn bolan inişde düşläreken. Eger ýolagçy Safrawatdan10 çykyp, Mekgä tarap gitse, onda şol ýoluň çepinde ýerleşýän bu inişiň üstünden barypdyr. Ýol bilen Allahyň Resulynyň (s.a.w.) düşlän ýeriniň arasyndaky uzaklyk babatda aýdylanda bolsa, ol daş atymlyk aralykdan uzak dälmiş.
Ýene Abdullah ibn Omaryň habar bermegine görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) Mekgä gelende,ilki Zu-Tuwada11 düşläp, daň atýança gijesini bu ýerde geçirerekenwe ertir namazyny şu ýerde okareken. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) namaz okan ýeri bu ýerde gurlan metjidiň ýerleşýän ýerinde däl-de, ondan aşagrakda ýerleşen beýik depäniň üstünde ýerleşipdir.
Ýene Abdullah ibn Omaryň aýtmagyna görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) Käbe tarapdaky beýik dag bilen öz arasynda ýerleşýän iki sany dag geçelgesine tarap seredip namaz okapdyr.
Abdullah ibn Omar bu ýerde namaz okanda, şol iki dag geçelgesini kyblasyna alyp, şol döwürde salnan metjidi daş depäniň gyrasyndaky namazgähiň çep tarapyna alardy. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) namazgähi bu metjitden aşakda ýerleşýän gara depäniň üstündedi. Şol depä çykmak üçin oňa tarap takmynan on arşyn ýokary galmaly. Şondan soňra Käbe bilen öz araňa düşen iki dag geçelgesine tarap bakyp namaz okarsyň»12.
1Bu ýer Medinäniň halkynyň yhrama girýän ýeridir. Medineliler bu ýerde yhrama girip, haja we umra hajyna gidýärler. Medine bilen arasy dört mil, Mekge bilen arasy bolsa bir ýüz togsan sekiz mildir.
2Akyk jülgesi Medinäniň etegindäki hurmalyklary we çeşmeleri bolan bir ýerdir. Bu ýerde Sagt ibn Ebu Wakgas (r.a.) bir köşk saldyryp, şol ýerde hem wepat bolupdy. Onuň jesedini tabyda salyp Medinä getiripdiler.
3Şerefi-Rawha Rawhada ýerleşýän beýik bir ýerdir. Rawha bolsa Medineden iki düşelgelik ýolda ýerleşýär. Has dogrusy ol Medineden 36-41 mil aralykda ýerleşýän uly bir obadyr. Şundan öňki hadysyň düşündirişinde-de onuň ady geçipdi.
4Bu ýer «Mu’jemül-Buldan» kitabyna görä, Mekge bilen Bediriň aralygynda, ýagny,bu ýerlerden dört düşelgelik aralykda ýerleşýär.
5Bu Yrküz-Zubýe diýilýän ýer.
6Medine bilen arasy on ýedi parsah bolan uly bir oba.
7Ruweýseden 13-14 mil uzaklykdaky ulurak bir oba.
8Medine bilen Şam ýolagçylarynyň tapyşýan ýerindäki Juhfä ýakyn bir dagyň ady.
9Oňa ýönekeý halk Aşaky Merw diýýärmişin. Mekgeden bir düşelgelik uzaklykda ýerleşýär.
10Safrawat Mekge bilen Medinäniň aralygyndaky Merr Zahrana ýakyn bir ýeriň ady.
11Mekgä ýakyn bir jülgäniň ady.
12Buhary bu hadysda Medinäniň ýollarynyň ugrunda ýerleşýän metjitleri ýatlap geçmek bilen,Allahyň Resulynyň (s.a.w.) Medinäniň özündäki namaz okan ýerleri we metjitleri hakyndaky rowaýaty ýatlamaýar. Sebäbi,olara degişli rowaýatlaryň Buhara mälim bolanlary onuň ygtybarly hadyslardan edýän talaplaryny ödemändir. «Şarihi Aýny» Medinäniň içinde we töwereklerinde Allahyň Resulynyň (s.a.w.) namaz okan ýerleriniň 48 sanysyny sanap geçse-de, onuň ýaşan ýyllarynda olaryň sekizisinden başgasy (Hapyz Ibn Hajaryň beýan etmegine görä) ýumrulyp, yzlary ýitipdir. Bu sekiz sany mübärek metjit şulardyr: Kuba metjidi, onuň gündogarynda ýerleşýän Fadih metjidi, Beni Kuraýza metjidi, Meşrubetü Ümmi Ybraýym (Beni Kuraýza metjidiniň demirgazygynda), Benu Zafer metjidi (Bagla metjidi ady bilen bellidir), Benu Mugawyýa metjidi (Ijabe metjidi ady bilen bellidir), Feth metjidi (Sel atly daga ýakyn), Kyblateýn metjidi (Benu Selime ýurdunda).