241 Haýbar söweşine çykan Allahyň Resulynyň (s.a.w) ertir namazyny heniz töwerek garaňky wagty okatmagy
(Haýbaryň boýun egdirilmegi. Haýbar urşunyň sebäpleri. Uýlugyň uýat ýeridigi ýa-da uýat ýeri däldigi baradaky jedel. Haýbar şäherine giren mahaly Allahyň Resulynyň (s.a.w) öňden görüp aýdan sözleri. Allahyň Resulynyň (s.a.w) bir kowumyň ýurduna gije baranda, daň atmazdan urşa we hüjüme başlamandygy hakda. Allahyň Resulynyň (s.a.w) Safyýýany özüne nikalap almagy. Ýaş çatynjalaryň gerdege salnan gijesiniň ertesi nahar bişirip, hödür-kerem etmegiň sünnet saýylmagynyň sebäbi)
عَنْ أَنَسِ رَضِي اللَّهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ غَزَا خَيْبَرَ ، فَصلينَا عِنْدَهَا صَلاَةَ الْغَدَاةِ بِغَلَسٍ ، فَرَكِبَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، وَرَكِبَ أَبُو طَلْحَةَ ، وَأَنَا رَدِيفُ أَبِي طَلْحَةَ ، فَأجْرَي نَبِي اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ في زُقَاقِ خََيْبَرَ ، وَإنَّ رُكْبَتِي لَتَمَسُّ فَخِذَ نَبِي اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ ، ثُمَّ حَسَرَ الإزَارَ عَنْ فَخِذِهِ، حتى إنِّي أَنْظُرُ إلَى بَيَاض فَخِذِ نَبِي اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ، فَلَمَّا دَخَلَ الْقَرْيَةَ قَالَ:) اللَّهُ أَكْبَرُ ، خَرِبَتْ خَيْبَرُ ، إنَّا إذَا نَزَلْنَا بِسَاحَةِ قَوْمِ فَسَاءَ صَبَاحُ الْمُنْذَرِينَ). قَالَهَا ثَلاَثاً ، قَالَ: وَخَرَجَ الْقَوْمُ إلَى أَعْمَالِهِمْ فَقَالُو: مُحَمَّدٌ وَالْخَمِيسُ يَعَنِي الْجَيْشَ ، قَالَ: فَأَصَبْنَاهَا عَنْوَةً فَجُمِعَ السَّبْي فَجَاءَ دِحْيَةُ فَقَالَ: يَا نَبِيَّ اللَّهِ أَعْطِنِي جَارِيةً مِنَ السَّبْي فََقَال: (اذْهَبْ فَخذْ جارِيَةً).فَأَخَذَ صَفِيةَ بِنْتَ حُيي فَجَاءَ رَجُلٌ إلَي النَّبِي صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ فَقَالَ: يَا نَبِي اللَّهِ أَعْطَيْتَ دِحْيَةَ صَفِيةَ بِنْتَ حُيي سَيدَةَ قُرَيظَةَ وَالنَّضِيرِ، لاَ تَصْلُحُ إلاَّ لَكَ، قَالَ: (ادْعُوهُ بها). فَجَاءَ بِهَا فَلَمَّا نَظَرَ إلَيْهَا النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ قَالَ: (خُذْ جَارِيَةً مِنَ السَّبْي غَيْرَهَا). قَالَ: فأَعْتَقَهَا النَّبِي صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ وَتَزَوَّجَهَا وَجَعلَ صَدَاقَهَا عِتْقَهَا ، حتى إذَا كَانَ بِالطَّرِيقَ جَهَّزَتْهَا لَهُ أُمُّ سُلَيمٍ فأَهْدَتْهَا لَهُ مِنْ اللَّيْلِ فَأصْبَحَ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ عُرُوساً فَقَالَ: (مَنْ كانَ عِنْدَهُ شَيءٌ فَلْيَجِيءْ بِهِ). وَبَسَطَ نِطَعاً ، فَجَعَلَ الرَّجُلُ يَجِيءُ بِالتَّمْرِ ، وَجَعَلَ الرَّجُلُ يَجِيءُ بِالسَّمْنِ وَأحْسِبُهُ ذَكَرَ السَّوِيقَ ، قَالَ : فَحَاسُوا حَيْساً فَكَانَتْ وَلِيمَةَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ.
Enes ibn Mälik (r.a.) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly (s.a.w.) Haýbar söweşine1 çykypdy. Ertir namazyny heniz töwerek garaňky wagty onuň bilen bile okadyk. Soňra Allahyň Resuly (s.a.w.) ulagyna2 mündi. Ebu Talha Zeýt ibn Sehl Ensary3 hem onuň göreldesine eýerdi. Men hem Ebu Talhanyň münüp barýan eşeginiňeýeriniň yzyna münüpdim. Pygamber (s.a.w.) eşegini Haýbaryň köçesi bilen öňe sürdi. Käte meniň dyzym Allahyň Resulynyň (s.a.w.) uýlugyna degip gidýärdi. Soňra ol izärini (ýagny,öňlügini) uýlugyndan syrdy (ýa-da öňlügi uýlugyndan syryldy)4. Hatda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) uýlugynyň aklygy häzir hem gözümiň öňünden gidenok. Şähere giren wagtynda,ol üç gezek: «Allahü Ekber, Haýbar harap boldy (ýa-da harap bolsun)5. Biz bir kowumyň ýurduna girenimizde ukudan oýarylanlaryň haly ýaman bolar» diýdi. Adamlar işlerine gitmek üçin öýlerinden çykyp, bizi görenlerinden soňra: «Eý, waý, Muhammet!» (Abdyleziz ibn Suheýbiň başga birleriniň adyndan habar beren rowaýatyna görä bolsa: «Ine, Muhammet! Ine hamis6! Ýagny goşun!») diýip gygyryşdylar.
Haýbary güýç bilen7 ele saldyk. Sebu8 toplandy. Şol wagt Dihýe ibn Halif Kelbi gelip: «Ýa Allahyň Resuly, maňa ýesirlerden bir çory ber» diýdi. Allahyň Resuly (s.a.w.) oňa: «Git-de, bir çoryny özüňe al» diýdi. Dihýe özüne Safyýýa binti Huýeý ibn Ahtaby9 aldy. Bir adam Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýanyna gelip10: «Ýa Allahyň Resuly, Dihýä kureýza hem-de nadir tireleriniň iň bir hormatly zenany bolan Safyýýa binti Huýeýýi berdiň. Ýöne ol senden başga kişä mynasyp däldir» diýdi11. Allahyň Resuly-da (s.a.w.): «Olaryň ikisini-de çagyryň» diýip seslendi. Allahyň Resuly (s.a.w.) Safyýýany göreninden soňra Dihýä: «Ýesirlerden başga bir çoryny özüňe al»12 diýip buýruk berdi.
Allahyň Resuly (s.a.w.) Safyýýany azat etdi we oňa öýlendi hem-de azatlygyny oňa galyň hökmünde berýändigini aýtdy13. Soňra ýolda barýarkalar14 Ümmi Süleým15 Safyýýany Allahyň Resuly (s.a.w.) üçin bezäp-besläninden soň, ony täze çatynjalar üçin gurlan öýe saldy. Şeýlelik bilen,Allahyň Resuly (s.a.w.) öýlenipdi. Daň atanyndan soňra ol: «Kimiň ýanynda näme bar bolsa getirsin» diýdi. Kim ýag, kim hem başga bir zat getirdi16. Bu rowaýaty beýan eden adam: «Enesiň (r.a.) sewiki, ýagny,hurma gowurgasyny-da sanap geçendigini çak edýärin» diýipdir. Enes sözüni şeýle tamamlapdyr: «Şol ýere üýşen halaýyk haýs17 diýen tagamy bişirdi. Şol hem Allahyň Resulynyň (s.a.w.) toý nahary boldy»18.
1Yslam dini ýaňy kök urup başlan mahaly musulmanlara garşy uruş yglan eden müşrükler (köphudaýlylar) we hyýanat etmegi hem-deähdini bozmagy hiç zatça görmeýän ýehudylar musulmanlaryň gylyjynyň zarbynyň täsiri bilen yzly-yzyna ýeňlişe sezewar bolup, kuraýza we nadir tireleri doly ýok bolmak derejesine baryp ýetip, olaryň diri galanlary özlerini Haýbar şäherine atypdylar. Şol ýer köp-köp ýehudylaryň gol ýaýradan we hazyna-baýlyklarynyň, ýaraglarynyň jemlenen ýeridi. Şol sebäpli-de,onyýehudylardan arassalamak, olaryň şeriniň soňuna çykmak yslam dininiň salamatlygy üçin zerur bir işe öwrülipdi. Haýbar nurly Medinäniň Şam tarapyndaky we Medineden togsan alty mil uzaklykdaky bir şäher bolup, söweşe toplanan ýehudylardan hyryn-dykyndy. Ol şäheriň töwereginde dokuz-on sany gala, köp sanly hurmalyklar, ekin meýdanlary ýerleşýärdi. Allahyň Resuly (s.a.w.) altynjy ýylyň haj aýlarynda ýüze çykan Hudeýbiýe wakasyndan soň, Medinede biraz dynç alyp, ýedinji ýylyň başynda Hudeýbiýede ýygnanan 1400 pyýada we 200 atly bilen birlikde,öz garşylaryna on müň sany başdanaýak ýaraglanan urşujylary çykaran bu galany on-on iki günüň içinde boýun egdiripdi. Şol döwürde-de onuň Allahyň pygamberidigine şaýatlyk edýän mugjyzalar ýüze çykypdy.
Hudeýbiýe ýaraşygyndan ýüz öwrenler hem Allahyň Resulynyň (s.a.w.) çagyryşyna seslenip, olja hantamadylar. Allahyň Resuly (s.a.w.) olara: «Meniň bilen diňe jihat arzuwy bilen çykyň, bolmasa-da oljany aňyňyzdan çykaryň» diýipdir. Ol Hudeýbiýe ýaraşygyndan ýüz öwrüp, oňa razydyklaryna kasam etmeýänlere bir zat hem berilmejekdigini habar bermek üçin jar çekdiripdir.
2Allahyň Resulynyň (s.a.w.) bu sapar mahaly münen ulagy bir eşekdi. Ol eşege diňe ýolda münen bolsa gerek. Sebäbi: «Allahyň Resuly (s.a.w.) şol gün iki sowut, tuwulga geýip, eline naýza, galkan alyp we Zaryp diýen aty münüp, uzakly gün soňky derejedäki gazaplylyk bilen söweş etdi» diýen rowaýat hem bar. Enesiň (r.a.) bu hadysda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öňlüginiň syrylandygyny aýtmagy-da bu rowaýaty berkidýär. Onuň ýolda wagty eşege münmegi-de kämil pespälliliginiň delilidir.
3Bu adam Enesiň (r.a.) öweý kakasy bolup, Ukba bilen ondan soňraky gazawatlaryň hemmesine gatnaşan we söweş wagtynda öz göwresini Allahyň Resuly (s.a.w.) üçin galkana öwren ilkinji sahabalardandyr. Ahmet ibn Hanbalyň beýan eden bir rowaýatynda Allahyň Resuly (s.a.w.) ol hakda gürrüň edip: «Allahdan ant içýärin, goşunyň içinde Ebu Talhanyň diňe sesiniň eşidilmegi ýüz adamyň berjek kömeginden has gowudyr» diýipdir.
4Buharynyň özüňi alyp barmak bilen baglanyşykly bu hadysy namaz hakdaky baba girizmegi uýlugyň uýat ýeridigi ýa-da däldigi hakyndaky jedele öz garaýşyny beýan etmek islänligi bilen baglanyşyklydyr. «Öňlügini uýlugyndan syrdy» diýlip, tekstdäki «hasara» sözüniň işligiň düýp derejesinde gelýändigine esaslanyp, terjime edildi. Bu söz düzüminiň uýlugyň uýat ýeri däldigi bilen ylalaşýanlara yşaratdygyny Buhary nygtamak isläpdir. Ol söz düzüminiň: «Öňlügi uýlugyndan syryldy» diýlip terjime edilmegi bolsa,busözüň işligiň gaýdym derejesindedigine esaslanandyr. Şeýle bolan halatynda bu hadys uýlugy uýat ýeri hasaplamaýanlar üçin delil bolup bilmez.
Ebu Hanifägörä, uýluk uýat ýeridir.
5«Haýbar harap boldy» jümlesi habar hem bolup biler, doga-da. Şonuň üçin hem onuň doga hökmünde okalan görnüşi ýaýyň içine alyndy. Eger şol jümläni habar hökmünde kabul etseň, onda Allahyň Resuly (s.a.w.) söweş başlanmazyndan öň onuň netijesini we musulmanlaryň ýeňiş gazanjakdygyny habar beren bolup çykýar. Bu galany pena edinen we ýeňiljegini çak etmek asla mümkin bolmadyk kuwwatly güýjüň üstüne hüjüme geçjek az güýjüň ýeňjekdigini habar bermegi Allahyň Resulynyň (s.a.w.) görkezen mugjyzasydyr. Eger ol jümläni doga hökmünde kabul etseň hem, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) dogasy onuň görkezen mugjyzasy bolup çykýar.
6Bu rowaýatyň Enesiň (r.a.) adyndan başga bir ýoldan gelip ýeten nusgasyna görä, Haýbara gije barlandygy we Allahyň Resulynyň (s.a.w.),gije wagty bir kowumyň ýurduna baranlarynda,daň atmazdan ozal urşa we hüjüme başlamak endiginiň bolmandygy aýdylýar. Wakydynyň rowaýatyna görä-de haýbarlylar Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öz üstlerine çozjakdygy barada habar alandyklary üçin, her gün on müň sany doly ýaraglanan söweşiji olaryň geljek tarapynda hatara düzlüp durup: «Muhammetmi biziň üstümize gelip biljek? Nähili şübheli zat!» diýerlermiş. Ýöne musulman esgerleri gije gelensoň, şol wagt olaryň hemmesi ukuda eken. Janly jandar olaryň geleni üçin gymyldamandyr, horazlar hem gygyrmandyr. Olar gün doganyndan,soňra ekin meýdanlaryna tarap ugramakçy bolanlarynda musulmanlary görüp: «Wallahi, ine Muhammet, ine goşun!» diýip gygyryşypdyrlar.
Olaryň goşuna «hamis» diýmekleri, onuň bäş görnüşden: öňden ýöreýän (awangard),yzdan ýöreýän (arýergard), ortadan ýöreýän (merkez) bölümlerden, sag we çep ganatlardan ybarat bolmagy bilen baglanyşyklydyr.
7Haýbar güýç bilenmi ýa-da uruşsyz boýun egdirildikä? Onuň halky gyryldymyka ýa-da,gyrylman, ýöne sürgün edildimikä? Bu hakda alymlaryň arasynda jedel bar. Münziri: «Bir bölegi güýç bilen, bir bölegi uruşsyz, bir bölegi-de halkyny sürgün etmek şerti bilen basylyp alyndy. Bu şeýle diýlip kabul edilse, köne kitaplaryň arasyndaky çaprazlyklardan zat galmaz» diýipdir.
8Söweşde ýesir alnan erkekleriň we zenanlaryň her birine sebu, olaryň jemine bolsa seba diýilýär.
9Safyýýa binti Huýeý ibn Sage (r.a.) nadir tiresiniň iň ulymaşgalasyndan we Harun alaýhyssalamyň neslinden bolan päkize, zehinli, göze ýakymly owadan bir zenandy. Ol ilki nadir tiresiniň kethudalarynyň biri bolan Sellam ibn Mişkem bilen nikalaşypdyr. Soňraonuň bilen aýrylyşyp, Kinane ibn Ebu Hukaýka barypdyr we Haýbar söweşi ýüze çykan wagty,heniz täze gelin eken. Bu hadysda aýdylyp geçilişi ýaly, ol haýbarly ýesirleriň arasyna düşüp, ilki bilen Dihýä (r.a.) bagyşlanypdyr, ýöne gep-gürrüňe ýol açylmazlygy üçin, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) özi üçin aýryp goýan oljalarynyň hataryna goşulypdyr we soňra musulmanlaryň eneleriniň hataryna goşulmak bagtyna eýe bolupdyr. Rowaýat edilişine görä, bir gün Allahyň Resuly (s.a.w.) onuň ýanyna giren wagty,onuň ýarym-ýaşdygyny görüpdir. Allahyň Resuly (s.a.w.) onuň sebäbini soranda: «Äşe bilen Hafsanyň men hakda gürrüň edip: «Biz Allahyň Resulynyň (s.a.w.) doganoglan uýalarydyrys, biz Safyýýadan haýyrlydyrys» diýendiklerini eşidip aglaýaryn» diýip jogap beripdir. Allahyň Resuly (s.a.w.) bu sözleri eşidip: «Sen hem olara: «Siz menden nähili edip haýyrly bolup bilersiňiz: ärim Muhammet, atam Harun, doganoglanym Musa alaýhyssalatu wesselam diýäýmel-ä» diýip,onuň göwnüni awlapdyr. Mälim bolşy ýaly, nadir we kuraýza tireleri Harun alaýhyssalamyň araplaryň ata-babalaryndan pena islän öwlatlaryndan bolup, soňraaraplara goşulyşypdyr. Hezreti Omar (r.a.) halif wagty,onuň ýanyna musulmanlaryň enesi Safyýýanyň (r.a.) bir çorusy gelip: «Ýa musulmanlaryň emiri, Safyýýa şenbe gününe hormat goýýar. Ýehudylara-da sowgatlar berip, olara kömek edýär» diýip habar beripdir. Hezreti Omar musulmanlaryň enesinden bu sözüň dogrudygyny ýa-da dogry däldigini sorapdyr. Ol hem: «Men şenbäni Allahü tagala onuň ýerine juma gününi bereli bäri söýmeýärin. Ýehudylar babatda aýdylanda bolsa, olaryň arasynda ýakyn garyndaşlarym bar. Olara rehimim inip, kömek berýärin» diýip jogap beripdir.
Soňra Safyýýa öz çorusyndan: «Beýle iş etmäge näme sebäp boldy?» diýip sorapdyr. Ol hem: «Men näme edeýin, şeýtan!» diýeninden soň,Safyýýa: «Bar git, seni azat etdim» diýipdir.
10Ele salnan olja nämelerden ybaratdy? Seba kimler girýärdi? Bu barada diňe çak etmek mümkin. Olja toparlara bölünip, onuň düzümi belli edilmezinden öň, Dihýäniň (r.a.) bu haýyş bilen ýüz tutuşy ýaly, şol pursatda Pygamberimiziň (s.a.w.) beýik maksady-da ýesirleriň hiç birini beýlekisinden tapawutlandyrman, haýsy gabat gelse Dihýä-de, şeýle haýyş bilen ýüz tutan başga bir kişä-de berip goýbermek eken. Ýöne Safyýýanyň (r.a.) owadandan asylzada zenan bolmagy derrew bäsdeşligiň ýüze çykmagyna sebäp bolupdyr. Allahyň Resuly-da (s.a.w.) ol bäsleşigi we şol sebäpli döräp biljek oňşuksyzlygy aradan aýyrmak üçin,Safyýýany öz hasabyna geçiripdir. Bu hem Safyýýa edilen uly ýagşylyk boldy. Safyýýa barada Allahyň Resulyna (s.a.w.) habar beren adamyň kimdigi belli däl.
11Dihýä bu sowgat olja paýlanmazyndan ozal bagyş edilipdi: «Olja paýlaşylmazdan we kimiň paýyna näme düşjegi belli bolmazdan ozal beýle bir sowgat nädip bagyş edildikä?» diýen sorag bu ýerde ýüze çykyp bilmez. Sebäbi Allahyň Resuly (s.a.w.) toplanan zatdan isledigiçe almaga hakly bolşy ýaly, bir çoryny öň wada berendigi üçin hem oljadan ýa-da feýden berip biler. Şeýle bolsa, onda bu sowgat Dihýäniň bu söweşde uly peýda getirendigine delil bolup biler. «Olja» diýip, kapyrlaryň musulmanlaryň eline uruş wagty, «feý» diýip hem söweş tamamlanandan soňra geçen emlägine aýdylýar. Safyýýanyň uruş gidip durka ele düşen ýesirlerdendigi, ýa-da uruş gutaranyndan soňra ýesir düşendigi jedelli mesele bolşy ýaly, uruş gutaranyndan soňra ele salnan feýiň paýlaşylmaga degişlidigi ýa-da däldigi barada-da jedel köpdür. «Nefel» ymam tarapyndan birine söweşde görkezen uly hyzmatynyň öwezine olja paýyndan daşary berilýän zatdyr. «Tenfil» bolsa olja bölüşilmezden ozal paýlanyp bilinýär.
12Wakydynyň gürrüň bermegine görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) Safyýýa (r.a.) derek onuň baldyzyny (Kinane ibn Ebu Hukaýkyň aýal dogany) Dihýä (r.a.)bagyşlamak bilen,onuň ýüreginde ünji galmagyna ýol bermändir.
13Azat bolan çora öýlenmegiň iki esse sogaplydygy 83-nji hadysda aýdylypdy. Ýöne galyňyň azat etmekden ybarat bolmagy mümkinmidir? Bu mesele boýunça alymlar üç topara bölünýärler. Şu we şuňa meňzeş hadyslara esaslanyp, nikanyň bu görnüşini makul bilenleriň arasynda Aly, Enes, Ibn Mesgut (Allahü tagala olardan razy bolsun!) dagy bilen tabygyndan Katadanyň, Hasan Basrynyň,Ybraýym Nahaýynyň we beýlekileriň hem-de soňky din alymlaryndan Ahmet ibn Hanbalyň, Yshak ibn Rahuýanyň, Ebu Ýusubyň, ymam Şapygynyň atlary tutulýar. Bularyň pikirine görä, çora öýlenen üçin,ony azat etmekden başga galyň tölemek gerek bolmaz. Ibn Omar (r.a.) bolsa bu nikany dogry hasaplamaýanlardandyr. Tabygyndan Ibn Sirin, Kabyr ibn Zeýt muny mekruwh hasaplapdyrlar. Hasan Basry bilen Nahaýynyň hem şu pikirde bolandygyny aýdýarlar. Ibn Sirin: «Azat etmekligiň üstüne,nähili mukdarda bolsa-da,bir zat goşmak dogry bolar» diýipdir.
Leýs ibn Sagt, Ibn Şübrüme, Ebu Hanife, Muhammet ibn Hasan, Züfer, Mälik çoryny azat edip, oňa öýlenjak adam üçin galyňsyz nika gyýmagyňAllahyň Resulyndan (s.a.w.) başgasyna dogry bolmajakdygyny aýdýarlar.
14Rowaýata görä, Haýbardan yza dolanylan wagtda,Safyýýanyň (r.a.) aýbaşysy gelmegi tamamlanyp, ol tämizlenipdi. Ony Allahyň Resuly (s.a.w.) eýeriniň yzyna aldy. Sahabalar mundan musulmanlaryň enesiniň heniz taýýar däldigi hakda netije çykardylar. Haýbardan alty mil uzaklykdaky bir ýere baranlaryndan soň, täze çatynjalara öý dikmek isleseler hem, Safyýýa muňa razy bolmady. Şol sebäpli Allahyň Resulynyň (s.a.w.) päk jany biraz ynjasa-da, ony duýdurmady. Haýbardan on iki mil uzaklykda ýerleşýän Sahba diýen ýere barlanyndan soň, täze çatynjalar üçin öý dikdiler. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öňki çekinjeňliginiň sebäbini bilmek üçin beren sowalyna Safyýýanyň (r.a.): «Ol ýer ýehudylara örän ýakyndy. Pygambere olaryň mekirlikleri we zyýanlary ýeter diýip gorkupdym» diýip beren jogaby köp hormata mynasyp bolupdyr. Ýöne ygtybarly rowaýatda täze çatynjalar üçin öýüň Medineden kyrk mil uzaklykda ýerleşen Seddi Rawhada gurlandygy aýdylýar.
Musulmanlaryň enesi Safyýýa (r.a.) hakynda ýene-de bir rowaýat bar. Onda şeýle diýilýär: «Allahyň Resuly (s.a.w.) (gerdege giren gijeleri bolsa gerek) Safyýýanyň (r.a.) ýüzünde bir urgy sebäpli gögeren ýeri görüp: «Bu näme?» diýip sorapdyr. Safyýýa (r.a.) hem: «Bir gije düýşümde göýä bir Aý gökden aşak inip, goýnuma girýärmikä diýýärin. Men düýşümi ärim Kinana gürrüň berdim. Ol: «Sen şu üstümize gelen arap meliginiň (Allahyň Resuly (s.a.w.) göz öňünde tutulýar) aýaly bolmaga göz dikýänsiň» diýip, ýüzüme bir şarpyk çaldy. Bu şonuň yzy» diýip jogap beripdir.
15Bu aýal şu hadysy beýan eden Enes ibn Mäligiň ejesidir (Allahü tagala olaryň ikisinden hem razy bolsun!).
16Başga bir rowaýatda: «Kim ýagsyz peýnir, kim hurma, kim-de ýag getirdi» diýilýär.
17Haýs araplaryň bişirýän bir tagamynyň adydyr. Ony çigidi aýrylan hurmany sygyr süýdünden alnan mesgä, ýagsyz peýnir diýlip düşünilýän guran ýogurda geregiçe garyp, içine käte sewik, käte başga garyndylar goşup taýýarlaýarlar.
18Mundan täze çatynjalaryň bir otaga salnan gijesiniň ertesi güni bir toý naharynyň bişirilmeginiň sünnetdigini aňlamak bolýar. Onuň üýtgeşik bir nahar bolmagy şert däldir.
Bu mowzugy şu hadysy-şerif bilen tamam edeliň: «Allahyň Resuly: «Jebraýyl alaýhyssalam gudratly we eziz Rebbimden wahy getirmese, nikalap alan aýallarymyň hiç birine öýlenmeşim ýaly, gyzlarymdan hem hiç birini durmuşa çykarmadym» diýipdir.