227 Enesiň (r.a.) Magraç hakdaky kyssasy.
Magraç we Isra. Magrajyň we isranyň ýüze çykan wagty we nähili amala aşandygy hakda. Allahyň Resulynyň (s.a.w) döşüniň ýarylmagy bilen baglanyşykly kyssa. Bäş wagt namaza elli wagt namazyň sogabynyň berilmegi. Magraçda bäş wagt namazyň parz edilmeginden ozal okalan namazlar
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ:كَانَ أَبُو ذَرٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يُحَدِّثُ:أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ قَالَ) :فُرِجَ عَنْ سَقْفِ بَيْتِي وَأَنَا بِمَكَّةَ ، فَنَزَلَ جِبْرِيلُ فَفَرَجَ صَدْرِي ، ثُمَّ غَسَلَهُ بِمَاءِ زَمْزَمَ ، ثُمَّ جَاءَ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مُمْتَلِئٍ حِكْمَةً وَإِيمَانًا ، فَأَفْرَغَهُ فِي صَدْرِي ثُمَّ أَطْبَقَهُ، ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِي فَعَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا ، فَلَمَّا جِئْتُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا قَالَ جِبْرِيلُ لِخَازِنِ السَّمَاءِ: افْتَحْ قَالَ: مَنْ هَذَا ؟ قَالَ هَذَا جِبْرِيلُ قَالَ :هَلْ مَعَكَ أَحَدٌ ؟ قَالَ: نَعَمْ مَعِي مُحَمَّدٌ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ، فَقَالَ: أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ ، فَلَمَّا فَتَحَ عَلَوْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا ، فَإِذَا رَجُلٌ قَاعِدٌ عَلَى يَمِينِهِ أَسْوِدَةٌ وَعَلَى يَسَارِهِ أَسْوِدَةٌ ، إِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَمِينِهِ ضَحِكَ ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَسَارِهِ بَكَى ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالإبْنِ الصَّالِحِ ، قُلْتُ لِجِبْرِيلَ: مَنْ هَذَا ؟ قَال: هَذَا آدَمُ ، وَهَذِهِ الأَسْوِدَةُ عَنْ يَمِينِهِ وَشِمَالِهِ نَسَمُ بَنِيهِ ، فَأَهْلُ الْيَمِينِ مِنْهُمْ أَهْلُ الْجَنَّةِ ، وَالأَسْوِدَةُ الَّتِي عَنْ شِمَالِهِ أَهْلُ النَّارِ ، فَإِذَا نَظَرَ عَنْ يَمِينِهِ ضَحِكَ ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ شِمَالِهِ بَكَى ، حَتَّى عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ فَقَالَ لِخَازِنِهَا: افْتَحْ ، فَقَالَ لَهُ خَازِنِهَا: مِثْلَ مَا قَالَ الأَوَّلُ ، فَفَتَحَ ). قَالَ أَنَسٌ: فَذَكَرَ: أَنَّهُ وَجَدَ فِي السَّمَوَاتِ آدَمَ ، وَإِدْرِيسَ ، وَمُوسَى ، وَعِيسَى ، وَإِبْرَاهِيمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ ، وَلَمْ يُثْبِتْ كَيْفَ مَنَازِلُهُمْ ، غَيْرَ أَنَّهُ ذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ آدَمَ فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا ، وَإِبْرَاهِيمَ فِي السَّمَاءِ السَّادِسَةِ ، قَالَ أَنَسٌ: فَلَمَّا مَرَّ جِبْرِيلُ بِالنَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ بِإِدْرِيسَ قَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأَخِ الصَّالِحِ ، (فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا ؟ قَالَ: هَذَا إِدْرِيسُ ، ثُمَّ مَرَرْتُ بِمُوسَى فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأَخِ الصَّالِحِ ، قُلْتُ مَنْ هَذَا ؟ قَالَ: هَذَا مُوسَى ، ثُمَّ مَرَرْتُ بِعِيسَى فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالأَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا ؟ قَالَ: هَذَا عِيسَى ، ثُمَّ مَرَرْتُ بِإِبْرَاهِيمَ فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالإبْنِ الصَّالِحِ ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا إِبْرَاهِيمُ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ). قَالَ: وَكَانَ ابنُ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُما وَأَبَوحَبَّةَ الأَنْصَارِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَقُولانِ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ : (ثُمَّ عُرِجَ بِي حَتَّى ظَهَرْتُ لِمُسْتَوَى أَسْمَعُ فِيهِ صَرِيفَ الأَقْلامِ). قَالَ ابْنُ حَزْمٍ وَأَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وسَلَّمَ: (فَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَلَى أُمَّتِي خَمْسِينَ صَلاةً ، فَرَجَعْتُ بِذَلِكَ حَتَّى مَرَرْتُ عَلَى مُوسَى ، فَقَالَ: مَا فَرَضَ اللَّهُ لَكَ عَلَى أُمَّتِكَ؟ قُلْتُ: فَرَضَ خَمْسِينَ صَلاةً ، قَالَ: فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لا تُطِيقُ ذَلِكَ ، فَرَاجَعْتُ فَوَضَعَ شَطْرَهَا ، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى قُلْتُ: وَضَعَ شَطْرَهَا ، فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لا تُطِيقُ ، فَرَاجَعْتُ فَوَضَعَ شَطْرَهَا فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ فَقَالَ: ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لا تُطِيقُ ذَلِكَ ، فَرَاجَعْتُهُ ، فَقَالَ: هِيَ خَمْسٌ وَهِيَ خَمْسُونَ لا يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ ، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ ، فَقُلْتُ: اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَبِّي ، ثُمَّ انْطَلَقَ بِي حَتَّى انْتَهَى بِي إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى ، وَغَشِيَهَا أَلْوَانٌ لا أَدْرِي مَا هِيَ ، ثُمَّ أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ ، فَإِذَا فِيهَا حَبَايِلُ اللُّؤْلُؤِ ، وَإِذَا تُرَابُهَا الْمِسْكُ).
Bu hadysy-şerif1 Enes ibn Mälik (r.a.) tarapyndan gürrüň berlipdir. Ol Muhammet alaýhyssalamyň Magraç hakda aýdan sözlerini Ebu Zerden (r.a.) eşidendigini aýdypdyr. Ebu Zeriň (r.a.) aýtmagyna görä, Hezreti Muhammet (s.a.w.) şeýle diýipdir: «Men Mekgede wagtym öýümiň2 üçegi ýarylyp, Jebraýyl alaýhyssalam aşak indi. Ol döşümi ýaryp, ony Zemzem suwy bilen ýuwanyndan soň, hikmetden we imandan doly bir altyn legeni getirip, onuň içindäkini döşümiň içine boşatdy-da, döşümi ýapdy3. Soňra ol elimden tutup, meni göni asmana çykardy. Ýere iň ýakyn duran asmana golaýlan wagtymyzda Jebraýyl alaýhyssalam şol asmanyň sakçysyna:
– Aç! – diýdi.
– Bu kim?
– Jebraýyl.
– Ýanyňda adam barmy?
– Meniň ýanymda Muhammet sallallahu aleýhi wesellem bar.
– Oňa gelsin diýip habar ýollanypmydy?
– Hawa.
Gapy açylanyndan soň, iň ýakyn asmanyň üstüne çykdyk. Men şol ýerde bir adamyň oturandygyny gördüm. Onuň sag tarapynda bir topar, sol tarapynda-da bir topar adam otyrdy. Ol adam sag tarapyna bakanda gülýärdi, sol tarapyna bakanda aglaýardy4. Ol:
– Hoş geldiň salyh pygamber, hoş geldiň salyh oglum – diýdi.
Men Jebraýyldan:
– Bu kim? – diýip soradym.
Ol:
– Bu Adam sallallahu alaýhy wesellemdir. Onuň sagyndaky we çepindäki gara-guralar hem onuň perzentleriniň ruhlarydyr. Sagynda oturanlar jennetiň ýaşaýjylary, solunda oturanlar bolsa dowzahyň ýaşaýjylarydyr. Sagyna bakyp gülýär, soluna bakyp hem aglaýar – diýdi.
Şol pursat Jebraýyl meni ikinji asmana çykaryp, sakça:
– Aç! – diýdi.
Sakçy hem öňki aýdan sözlerini gaýtalanyndan soň, gapyny açdy».
Enes (r.a.) gürrüňiniň şu ýerine ýetende: «Ebu Zer Allahyň Resulynyň (s.a.w.) asmanlarda Adam, Idris, Musa, Isa, Ybraýym salawatullahy alaýhym hezretlerine duşandygyny aýtsa-da, olaryň menzilleriniň nirede ýerleşýändigini birin-birin aýtman, diňe Adamyň iň ýakyn asmanda, Ybraýymyň hem altynjy asmanda duşandygyny aýtdy» diýip habar beripdir5. Soňra ol sözüni dowam edip şeýle diýipdir: «Jebraýyl alaýhyssalamdyr Allahyň Resuly (s.a.w.) Idris alaýhyssalatu wessalama duşanlarynda, Idris alaýhyssalam: «Hoş geldiň, salyh pygamber, hoş geldiň, gardaş» diýip seslenipdir»6.
Enes (r.a.) şu sözleri aýdyp, Pygamberimiziň (s.a.w.) öz sözlerini getirýär. Pygamberimiz (s.a.w.) şeýle diýipdir: «Men: «Bu kim?» diýip soradym. Jebraýyl: «Bu Idrisdir» diýdi. Soňra Musa duşdum. Ol hem: «Hoş geldiň salyh pygamber, hoş geldiň salyh gardaş» diýdi. «Bu kim?» diýip soradym. Jebraýyl: «Bu Musadyr?» diýdi. Soňra Isa duşdum. Ol hem: «Hoş geldiň salyh gardaş. Hoş geldiň salyh pygamber» diýdi. «Bu kim?» diýip, Jebraýyldan soradym. Ol: «Bu Isadyr» diýdi. Soňra Ybraýyma duşdum. Ol: «Hoş geldiň salyh pygamber, hoş geldiň, salyh oglum» diýdi. Men: «Bu kim?» diýip soradym. Jebraýyl: «Bu Ybraýym sallallahu alaýhy wesellemdir» diýdi».
Muhammet ibn Şyhap Zühriniň Ibn Nazmyň üsti bilen gelip ýeten rowaýatyna görä, Ibn Apbas bilen Ebu Habba Ensary (Allahü tagala ikisinden hem razy bolsun!) Allahyň Resulynyň (s.a.w.): «Soňra Jebraýyl alaýhyssalam meni ýokary götere-götere iň soňunda şeýle bir menzile çykardy welin, şol ýerde galamlaryň ýazgy ýazýan seslerini eşidýärdim»diýendigini gürrüň beripdirler»7. Ibn Nazm bilen Enes ibn Mälik (r.a.) şeýle diýipdirler: «Allahyň Resuly (s.a.w.) aýtdy: «Şol wagt Gudratly we Eziz AllahHezretleri ymmatyma elli namazy parz etdi. Elli sany parz namaz bilen yzyma döndüm. Şol wagt Musa (s.a.w.) gabat geldim. Ol: «Allahü tagala ymmatyňa nämäni parz etdi?» diýip sorady. «Elli namaz parz etdi» diýdim. Ol: «Rebbiň ýanyna dolan, sebäbi ymmatyň muňa güýji ýetmez» diýdi. Men Allahü tagala ýüz tutdum. Allahü tagala şatryny8 aýyrdy. Men hem Musanyň ýanyna dolanyp gelip: «Şatryny aýyrdy» diýdim. Ol ýene: «Rebbiňe ýüz tut, sebäbi ymmatyň muňa güýji ýetmez» diýdi. Men täzeden ýüz tutdum. Allahü tagala galanynyň hem şatryny aýyrdy. Musa alaýhyssalamyň ýanyna gaýtadan dolanyp geldim. Ol ýene: «Rebbiň ýanyna dolan, sebäbi ymmatyň oňa güýji ýetmez» diýdi. Ýene-de Allahü tagala ýüz tutdum. AllahTebäreke we Tagala: «Olar bäşdir. Şonuň ýaly-da, olar ellidir. Meniň sözüm sözdür» diýdi9. Musanyň ýanyna dolandym. Ol ýene: «Rebbiň ýanyna dolan» diýdi. Men hem: «Mundan artyk Rebbime ýüz tutmakdan utanýaryn»10 diýdim. Soňra Jebraýyl tä Sidretül-Müntehanyň11 (ol arşyň sag tarapynda ýerleşýän bir agaç bolup, deňinden hiç bir jandar geçip bilmez) deňinden geçýänçäk, ýokary göterdi. Sidretül-Müntahany şeýle bir reňkler gaplap alypdyr welin, olaryň nähili reňkdigini hem bilmeýärdim. Soňra12 jennete girizildim. Onuň içinde köp sanly dür habailler13 bardy, topragy-da müşk yslydy».
1Bu hadysy-şerif Magrajy we bäş wagt namazyň parz edilişini beýan eden iň möhüm we iň ygtybarly eserleriň hilindendir. Magraç Pygamberimiz hezreti Muhammediň (s.a.w.) Allahtarapyndan çagyryş alyp, mülkleriň ajaýybyna we ruhlaryň patyşalygyna aralaşmagy bilen beýik ylahy we älem syrlarynyň oňa has doly äşgär bolmagy üçin, gije asmanlara tarap göterilmegidir. Isra bolsa Pygamberimiziň (s.a.w.) gije Byrak diýen ata atlanyp, Allahyň özüne görkezjek yşaratlaryny synlamak üçin Aksa metjidine syýahat etmegini aňladýar.
Magraç bilen isra bir gijedemi ýa-da aýry-aýry gijelerde bolup geçipmi? Şol hadysalar oýalykdamy ýa-da ukuda ýüze çykdylarmy? Bu babatda alymlaryň arasynda ylalaşmazlyklar bar. Isranyň iki gezek, ýagny,Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ruhy arkaly ukuda we göwresi we ruhy arkaly oýalykda bolup geçendigini aýdýanlar bilen bir hatarda,onuň oýalykda bir gezekden köp gezek ýüze çykandygyny tassyklaýanlar hem bar. Onuň dört gezek ýüze çykandygyny aýdýanlar bilen bir hatarda (rowaýata görä), üç gezek, ýagny,birinji gezekde Byraga atlanyp, Metjidi Haramdan Metjidi Aksa, ikinji gezekde ýene Byraga atlanyp, Mekgeden göni asmana, üçünji gezekde-de Byraga atlanyp, Käbeden Aksa metjidine, ol ýerden hem asmana göterilendigini aýdýanlar-da bar. Öňki we soňky alymlaryň esasy köplüginiň ynanjyna görä, Pygamberimiz (s.a.w.) mukaddes ruhy bilen hem, päk göwresi bilen hem isra edipdir. Onuň Käbeden Aksa metjidine gije eden täsin syýahatynyň Kuranyň aýatlarynda beýan edilýändigi üçin isranyň,bu görnüşine ynanmaýan adam kapyr bolar.
Isranyň haýsy ýylda we haýsy aýyň haýsy gününde ýüze çykandygy hakynda-da dürli pikirler bar. Ýöne onuň hijretden bir ýarym ýyl öň ýüze çykandygy we Allahyň Resulynyň (s.a.w.) rejep aýynyň ýigrimi ýedinji gijesi asmana göterilendigi hakdaky çaklamanyň tarapdarlarynyň agdyklyk etmegi bilen,bu günki gün hut şol gijäni Magraç gijesi hasaplaýarlar.
Allahyň Resuly (s.a.w.) bu waka hakda adamlara habar berende, käbir imansyzlar onuň öz gözleriniň öňünde ýaşan ellä golaý ýylynyň içinde bir gezek hem ýalan sözlemändigini, şonuň üçin hem «El-Emin» lakamyny berendiklerini bilýän-de bolsalar: «Ine, bu açyk ýalan sözlemekdir. Biziň kerwenlerimize Mekgeden Şama barmak üçin azyndan bir aý, ol ýerden yzyna dolanmak üçin hem azyndan ýene şonçawagt gerek bolýarka, Muhammet bir gijäniň içinde şol ýere gidip gelenini aýdýar!» diýdiler. Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öň Beýtil-Mukaddesi görmändigini bilenleri üçin, şol ýeri gören müşrükler şäheri beýan etmegi ondan talap edip, heşelle kaksalar hem, onuň şäheri edil şu wagt synlap duran ýaly, birin-birin beýan edişini görensoňlar,dillerini dişlemäge mejbur bolupdylar. Isra wakasyny heniz Allahyň Resulynyň (s.a.w.) öz agzyndan eşitmedik Ebu Bekr Syddyk hezretleri (r.a.),ony bolup bilmejek geň bir zat ýaly edip beýan eden müşrüklere: «Eger muny onuň özi aýdýan bolsa, elbetde, dogrudyr. Muňa geň galmaňyz näme? Ol maňa gündiziň ýa-da gijäniň bir wagtynda asmandan özüne habar gelendigini aýdanda-da oňa ynanýaryn, şübhelenmeýärin» diýip jogap beripdir.
2Bu öý Pygamberimiziň (s.a.w.) özüniň bagtyýar öýi däl-de, kakasynyň dogany Ebutalybyň gyzy Ümmi Hanynyň öýüdi. Hasan Basrynyň adyndan aýdylýan rowaýatda: «Men hijirde (ýagny,Metjidi-Şeribiň Hatim diýlen ýerinde) uklap ýatyrkam, Jebraýyl alaýhyssalam geldi»diýilýär we onuň sözüniň yzy şu hadysyň sözlerini gaýtalaýar. Magraç wakasynyň bolsa birden artyk ýüze çykandygyny aýdyp biljek ýokdur. Şonuň üçin hem rowaýatlaryň ikisinde-de Ümmi Hanynyň öýüne baranda, Jebraýyl alaýhyssalamyň ony mukaddesleşdirip, döşüni ýaryp, ýuwanyndan soň, şol ýerden asmana göterilendigi aýdylanda, şol bir wakanyň gürrüňi edilýär.
3Pygamberimiziň (s.a.w.) döşüniň ýarylmagy bilen baglanyşykly waka birnäçe gezek gaýtalanypdyr. Olaryň birinjisi Pygamberimiz (s.a.w.) dört ýaşyndaka, süýt emdiren enekesi Halymanyň (r.a.) ýanynda bolýarka ýüze çykypdyr. Bu waka onuň döşüni ýaran perişdeleriň: «Bu şeýtanyň sendäki öýi we paýydyr» diýip, onuň özüne görkezen zatlaryndan kalbyny arassalamak maksady bilen ýüze çykypdy. Magraç gijesinde Pygamberimiziň (s.a.w.) mukaddes döşüniň ýarylmagy we ýuwulmagy hem-de hikmet we iman bilen doldurylmagy şol mübärek gijede onuň şaýady boljak Allahü tagalanyň hikmetlerini we syrlaryny Pygamberleriň Penasynyň gowy kabul etmek başarnygyny kämil derejä ýetirmek üçindir. Hezreti Äşäniň (r.a.) adyndan aýdylýan bir hadysa görä, Pygamberimiz (s.a.w.) Hyra dagynda bolýan wagty Jebraýyl alaýhyssalam wahy habar bermek üçin ilkinji gezek gelende hem onuň döşi ýaryldy. Bu wakanyň Pygamberimiziň (s.a.w.) Allahü tagalanyň buýrugyny güýçli kalp bilen kabul etmäge we oňa düşünmäge güýç-kuwwat bermek üçin şeýdilendigi aýdyňdyr. Mundan başga-da Pygamberimiz (s.a.w.) on ýaşynda wagty onuň döşüniň ýarylmagy bilen baglanyşykly Ebu Nugaým bilen Zyýaýeddin Muhammet ibn Abdylwahydyň beýan eden rowaýatlarynda aýdylýar. Başga bir rowaýatda şuňa meňzeş wakanyň bäşinji gezek ýüze çykyşy barada aýdylsa-da, ol subut edilen däldir.
4Sol tarapdakylar heniz onuň özüne duşmadyk (başga bir düşündirişe görä bolsa heniz dünýä inmedik) kapyrlaryň ruhlary bolsa gerek. Ýogsam:إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآَيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ=„Innelleziýne kezzebuw bi-äýätinä westekberuw anhä, lä tüfettehü lehüm ebwäbüssemääää-i, we lä ýedhuluwnel-jennete hattä ýelijel-jemelü fiý semmil-hiýäti”(golaý manysy: «Biziň aýatlarymyza ýalan diýip, olar barada tekepbirlik etmek isleýänler bar. Ine, olara gök gapylary açylmazwe olar,tä düýe iňňäniň gözünden geçýänçä, jennete girmez». «Agraf» süresiniň 40-njy aýatyndan) aýaty-kerimesiniň gorkunç manysyna görä, kapyrlyk we tekepbirlik edenlerinden soňra toba we iman etmezden, ruhlar şol ýere barýan ýoly tapmazlar.
5Ýöne Enesiň başga bir gezek Mälik ibn Sagsa Ensarynyň adyndan (Allahü tagala olaryň ikisindenhem razy bolsun!) beýan eden hadysynda Allahyň Resulynyň (s.a.w.) ýere iň ýakyn asmanda (edil Ebu Zeriň (r.a.) adyndan aýdylýan bu ýerdäki rowaýatdaky ýaly) Adama, ikinji asmanda Ýahýa we Isa, üçünji asmanda Ýusuba, dördünji asmanda Idrise, bäşinji asmanda Haruna, altynjy asmanda Musa, ýedinji asmanda Ybraýyma (salawatullahy we selämühü aleýhim we alä säirin-nebiýýin!) duşandygy aýdylýar. Bu iki rowaýatyň arasynda Ybraýym alaýhyssalam hezretleriniň bolýan mübärek menzil we mekany barada ylalaşmazlygyň bardygy görünýär. Ebu Zeriň adyndan aýdylýan rowaýatda Ybraýym alaýhyssalamyň altynjy, soňky rowaýatda bolsa ýedinji asmanda bolýandygy habar berilýär. Bu iki rowaýatdan beýleki rowaýatlaryň hemmesinde bolsa onuň ýedinji asmandadygy aýdylýar. Eger Magraç birnäçe gezek gaýtalanan bolsa, onda rowaýatlaryň arasyndaky näsazlygyň gürrüňini edip oturasy iş hem bolmazdy. Eger onuň bir gezek bolup geçendigine ynanylýan bolsa, onda köplügiň rowaýatyny öňe tutmak gerek. Sebäbi olaryň rowaýatlarynda hezreti Muhammet alaýhyssalamyň Ybraýym Halylyllany Beýti-Magmura arkasyny diräp duran wagty görendigi aýdylýar. Beýti-Magmuryň bolsa ýedinji asmanda ýerleşýändigi jedelsizdir. Beýti-Magmur (eserde beýan edilişine görä) Allahü tagalanyň Arşy bilen bir belentlikdäkiwe Käbäniň garşysyndaky(Käbäniň ýeriň ýaşaýjylary üçin hormat goýup togap edilýän ýer bolşy ýaly) asman ýaşaýjylary tarapyndan togap edilýän bir hormatly öýdür. Her gün ýetmiş müň sany perişde oňa togap edýär hem-de togap edenleriň hiç biri kyýamatyň gopjak sagadyna çenli yzyna dolanmaz. Bu mukaddes öýüň bir ady-da Durahdyr. Ymam Alydan (kerremallahu wejheh) gelip ýeten bir rowaýata görä, her asmanda Käbe bilen ugurdaş bir togap edilýän öý barmyş.
6Hadysyň bu bölegini Enesiň (r.a.) Ebu Zerden (r.a.) däl-de, başga bir adamdan eşidendigini aňlamak bolýar.
7Rowaýatyň bu bölegi Enesden (r.a.) alynmadyk borly.
8«Şatr» sözüniň «ýarym» diýen manysynyň bolmagy bilen bir hatarda, ol ýarymdan az ýa-da köp mukdary hem aňladyp bilýär. «Namazlaryň belli bir mukdaryny aýyrdy diýmegi» aňladýar. Muňa şeýle manyda düşünmek Allahyň Resulynyň (s.a.w.) Allahü tagala näçe gezek ýüz tutandygy, her gezekde näçe sany namazyň kemelendigi hakda rowaýatlaryň arasyndaky näsazlyklar baradaky jedeli manysyz bir zada öwürýär. Şonuň üçin hem: «Şatr» sözi «ýarysy» diýlip terjime edilmedi. Sebäbi namazlaryň bäş-bäşden, on-ondan kemeldilendigine we Allahyň Resulynyň (s.a.w.) Allahü tagala üçden hem kän gezek (bu hadysdakydan tapawutlylykda) ýüz tutandygy barada aýdylýan rowaýatlar hem bar.
9Mähribandan Jomart bolan şöhraty beýik Allahü tagalanyňmusulman gullaryna: مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ= „Men Jääää-e bil-hasaneti felehuw aşrüesmälihä, we men jääää-e bisseýýi-eti felä ýüjzäää illä mislehä we hüm lä ýüzlemuwne”(golaý manysy:«Kim Allahyň huzuryna gowulyk bilen gelse, oňa getirenine on esse sogap berler. Kim erbetlik bilen gelse, ol diňe getirenine barabar jeza bilen jezalandyrylar: olar zuluma duçar edilmez».«Engam» süresiniň 160-njy aýaty) diýip beren deňsiz-taýsyz wadasyna laýyklykda bäş wagt namaza elli wagt namazyň sogaby berildigi bolýar. Şundan çen tutup, günde okalmaly namazlaryň hem bäş, hem-de elli bolmagynyň manysyny aňlap bolýar. Olaryň sany bäşdir, sogaplary bolsa elli namazyň sogabydyr. Eýsem,her bir musulman bu elli wagtyň sogabyny hakykatdan hem gazanyp bilýärmi? Bu gazanç kalbyň namazbilen meşgul boluş derejesine bagllydyr. Islendik adamyň kalby bolsa namazyň başyndan ahyryna çenli diňe namaz bilen meşgul bolup bilmeýär. Bir hadysy-şerifde: «Adamyň kalby namazlaryň haýsy böleginde diňe namaz bilen meşgulbolsa, oňa şol bölegiň sogaby berler»diýilýändigine görä, kime namazyň sogabynyň ýarynyň, kime dörtden biriniň, kime-de başga bir mukdarynyň ýazyljakdygy bellidir.Munuň hem üstesine(Allahü tagala öwgi we şükür bolsun!) namazlaryň sany ondan birine çenli azaldylypdyr. Şundan hem dünýäni unudyp namaz okamagy başarýanbagtyýar ymmatyň namazynyňelli namazyň deregine geçip, kalby başga pikirlere meşgul bolanlaryň diňe buýrugy ýerine ýetirmek üçin okan namazlarynyň sogabynyň hem bäş wagt namazyň sogabyndan az bolmajakdygy hakda many çykaryp bolar.
Namazy günde bäş wagtdan az okamak bilen ýerine ýetirmedik borçlarymyzyň soňra hökman ýerine ýetirilmelidigi üçin:مَا يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ ِ= „Mä ýübeddelül-kawlü ledeýýe” (golaý manysy: «Meniň huzurymda söz üýtgedilmez».«Kaf» süresiniň 29-njy aýatyndan) diýlipdir. Elli namaz okamaga höküm edileninden soň, olaryň sanynyň bäşe çenli azaldylmagy bolsa, onuň:يَمْحُوا اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ= „Ýemhüllahü mä ýeşääää-ü we ýüsbitü” (golaý manysy: «Allahü tagala islänini ýok eder, islänini-de öňküligine goýar».«Ragd» süresiniň 39-njy aýatyndan) aýaty-kerimesinde habar berlen şertleýin höküme degişli bolany üçindir. Elli namaz parzdyr, ýöne Pygamberimiziň (s.a.w.) ygtyýaryna goýlan parzdyr.
Bu hadysy-şerifdäki höküme görä, bize parz edilen diňe bäş wagtyň namazlarydyr. Şol sebäpli alymlar witr namazynyň parzdygy bilen ylalaşmaýarlar. Bu namaz hanefilere görä wajypdyr.
Şonuň ýaly-da, Magraç gijesinde bäş wagt namazyň parz edilmeginden öň hem namaz okalandygyny unutmak bolmaz. Ahmet ibn Hanbalyň toplan hadyslarynyň arasynda duş gelýän we Allahyň Resulynyň (s.a.w.) dosty we dostunyň ogly Usama ibn Zeýt ibn Harysanyň (r.a.) öz gulagy bilen eşiden ýa-da hormatly kakasyndan eşiden hem-de Allahyň Resulynyň (s.a.w.) özünden eşidilen rowaýatyna görä, wahy gelip ugran ilkinji döwürde Jebraýyl alaýhyssalamyň Pygamberimize (s.a.w.) täret almagy we namaz okamagy öwredendigini aňlamak bolýar. Başga bir rowaýatda-da Pygamberimiziň (s.a.w.) Jebraýyl alaýhyssalamyň ýere urmagy bilen çogup çykan çeşmeden täret alandygy we onuň ilki okan namazynyň Jebraýyl alaýhyssalamyň ymamlyk etmeginde okan ertir namazy bolup, şol günüň dowamynda ilkinji bolup, Allahyň Resulynyň (s.a.w.) yzyna eýereniň hem musulmanlaryň enesi Hatyja Kubra (r.a.) hezretleri bolandygy habar berilýär. Hapyz ibn Hajaryň Buharynyň toplan hadyslaryna ýazan düşündirişinde («Buhary şerhi») aýdylyşy ýaly, Magraç gijesinden ozal Allahyň Resulynyň hem (s.a.w.), sahabalaryň hem namaz okandyklary anyk mälimdir. Ýöne bäş wagt namazyň parz edilmezinden öň, parz namazyň bolandygy ýa-da bolmandygy barada dürli pikirler bar. Käbirleriniň pikirlerine görä, parz namazlar günüň dogmagynyň we ýaşmagynyň öň ýanynda okalypdyr. Ymam Newewi bolsa ilkinji wajyp bolan zadyň Allahü tagaladan gorkmak we onuň birligine ynanmak bolandygyny aýdýar. Soňra «Müzemmil» süresi inmezinden ozal buýrulan gije kyýamy parz edilipdir. Has soňra (başga birleriniň düşündirişlerine görä, hormatly sahabalaryň gijelerine aýaklary çişýänçä namaza durup, gören görgülerini dep etmek üçin, Hak Tagala we Tebäreke Hezretleri ony bir ýyldan soňra ýatyrypdyr) «Müzemmil» süresiniň ahyryndaky aýatlar bilen bu namazyň parz bolmagy ýatyrylyp, sahabalaryň ýüki ýeňledilipdir. Soňra Magraç gijesinde bäş wagt namazyň parz edilmegi bilen öňki namazlar ýatyrylypdyr. Ýöne gije namazyny okamak parzy Allahyň Resulynyň (s.a.w.) boýnunda müdimilik galypdyr.
10Allahü tagala: «Meniň sözüm sözdür» diýeninden soň, gaýtadan oňa ýüz tutmagy zerur hasaplamandygyny aýtmak isleýär.
11«Sidr» sözi «Kamus» kitabynyň terjimeçisi Asymyň beýan etmegine görä, arabystan kyrazy (çereşnýasy) diýilýän agajyň adynyň köplügidir. Sidretül-Münteha asmanlar bilen jennete saýa salyp duran bir agajyň adydyr. Bir rowaýata görä, onuň ýedinji asmandan ýokarda, Müslimiň rowaýatynda bolsa onuň altynjy asmanda ýerleşýändigi, ýa-da köki altynjy asmanda bolup, özüniň ýedinji asmanda ýerleşýändigi aýdylýar. Onuň Sidretül-Münteha atlandyrylmagy hormatly perişdeler bilen beýik pygamberler hezretleriniň ylymlarynyň aňrybaşy bolmagynyň hormaty bilen baglanyşyklydyr. Diňe iň soňky pygamber bolan Muhammet alaýhyssalama Kagby-kawseýne (Magraç gijesinde hezreti Muhammet alaýhyssalamyň Allahü tagala bolan ýakynlyk derejesi — «iki ýaýyň» uzynlygyndaky aralyk) çenli ýokary galmaga rugsat berlipdir.
Käbir alymlaryň aýtmagyna görä, Sidretül-Münteha Allahü tagalanyň beýik Arşynyň aşagynda ýerleşip, ondan aňryk perişdeler hem, pygamberler hem geçip bilmeýärmiş. Ondan aňyrsy gaýyp bolup, Allahü tagaladan başga hiç bir kişiniň şol ýerden habary ýokdur.
12«Soňra» sözi wakalaryň tertibini aňlatman, gepiň gerdişine görä aýdylandyr. Şonuň üçin hem Pygamberimiziň (s.a.w.) jennete Sidretül-Müntehanyň deňine ýeteninden soňra girendigi barada netije çykarmak dogry däldir.
13Bu hadysy-şerifdäki bu söz düzümi dür monjuklar manysyny berýän:«Habailül-lü’lü» görnüşinde ýazylan bolsa-da, hadysçylar bu sözde ýalňyş bardygy bilen ylalaşýarlar. Ýöne rowaýatyň bu ýol bilen özlerine hut şu söz ulanylan görnüşinde gelip ýetendigi üçin, onuň ýalňyşdygy hakdaky meseläni gozgap bilmeýärler. Başga ýollardan gelen rowaýatda şol söz düzümine derek: «Jenäbizül-lü’lü» söz düzümi bolup, ol: «Dürden ýasalan gupbalar» diýen manyny berýär. «Jenäbiz» sözi pars dilindäki «günbed» sözüniň araplaşan görnüşi bolup, «jünbüz» sözüniň köplük sanydyr. Magraç wakasyna gowy düşünmek üçin tefsir kitaplaryna-da göz gezdirilmelidir.