551 Küsuwf namazynda Allahyň Resulyna (s.a.w.) jennetiň we dowzahyň görkezilmegi
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِي الله عَنْهَما قَالَ: انْخَسَفَتْ الشَّمْسُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِصَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَقَامَ قِيَامًا طَوِيلاً نَحْوًا مِنْ قِرَاءَةِ سُورَةِ الْبَقَرَةِ ، ثُمَّ رَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلاً ، ثُمَّ رَفَعَ فَقَامَ قِيَامًا طَوِيلاً وَهُوَ دُونَ الْقِيَامِ الأَوَّلِ ، ثُمَّ رَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلاًوَهُوَ دُونَ الرُّكُوعِ الأَوَّلِ ، ثُمَّ سَجَدَ ، ثُمَّ قَامَ قِيَامًا طَوِيلاً وَهُوَ دُونَ الْقِيَامِ الأَوَّلِ ، ثُمَّ رَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلاً وَهُوَ دُونَ الرُّكُوعِ الأَوَّلِ ، ثُمَّ رَفَعَ فَقَامَ قِيَامًا طَوِيلاً وَهُوَ دُونَ الْقِيَامِ الأَوَّلِ ، ثُمَّ رَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلاً وَهُوَ دُونَ الرُّكُوعِ الأَوَّلِ ، ثُمَّ سَجَدَ ، ثُمَّ انْصَرَفَ وَقَدْ تَجَلَّتْ الشَّمْسُ ، فَقَالَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : (إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ ، لاَ يَخْسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلاَ لِحَيَاتِهِ ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ ذَلِكَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ). قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ رَأَيْنَاكَ تَنَاوَلْتَ شَيْئًا فِي مَقَامِكَ ، ثُمَّ رَأَيْنَاكَ كَعْكَعْتَ ، قَالَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (إِنِّي رَأَيْتُ الْجَنَّةَ ، فَتَنَاوَلْتُ عُنْقُودًا ، وَلَوْ أَصَبْتُهُ لأَكَلْتُمْ مِنْهُ مَا بَقِيَتْ الدُّنْيَا ، وَأُرِيتُ النَّارَ ، فَلَمْ أَرَ مَنْظَرًا كَالْيَوْمِ قَطُّ أَفْظَعَ ، وَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا النِّسَاءَ). قَالُوا: بِمَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ: ( بِكُفْرِهِنَّ ). قِيلَ: يَكْفُرْنَ بِاللَّهِ ؟ قَالَ: ( يَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ ، وَيَكْفُرْنَ الإِحْسَانَ ، لَوْ أَحْسَنْتَ إِلَى إِحْدَاهُنَّ الدَّهْرَ كُلَّهُ ، ثُمَّ رَأَتْ مِنْكَ شَيْئًا ، قَالَتْ مَا رَأَيْتُ مِنْكَ خَيْرًا قَطُّ ).
Abdullah ibn Apbas (r.a) şeýle diýipdir1: «Allahyň Resulynyň (s.a.w.) zamanasynda Gün tutuldy we şol sebäpli ol namaz okady. Pygamberimiz (s.a.w.) «Bakara» süresini okap bolaýjak wagt aralygynda kyýamda durdy, soňra rukuwa gidip, uzak wagtlap rukuwda galdy. Soňra ol dikelip, uzak wagtlap kyýamda durdy (onuň bu kyýamy birinji kyýamyndan gysgady), soňra bolsa rukuwa gidip, uzak wagtlap rukuwda galdy (onuň bu rukuwy birinji rukuwyndan gysgady). Soňra ol sejdä gitdi we iki gezek sejde edip, ýene-de aýak üstüne galyp, uzak wagtlap kyýamda durdy (onuň ikinji rekagatdaky bu birinji kyýamy birinji rekagatdaky birinji kyýamyndan gysgady). Soňra uzak wagtlap rukuwda durdy (onuň ikinji rekagatdaky bu birinji rukuwy birinji rekagatdaky birinji rukuwyndan gysgady). Soňra dikelip, sejdä gitdi we iki gezek sejde edip, Günüň öňi açylanyndan soňra namazdan çykdy we: «Gün we Aý Allahyň alamatlaryndandyr. Olar bir kişiniň ölmegi ýa-da dogulmagy sebäpli tutulmazlar. Bu ýagdaýyň ýüze çykandygyny göreniňizde,Allahy zikir ediň»diýdi. Ýa, Allahyň Resuly, namazda duran ýeriňde biziň görmedik bir zadymyza eliňi uzadanyňy gördük2. Soňra ýene namazda duran ýeriňde tisginip, yza-yza gaýşanyňy gördük3» diýdiler. Allahyň Resuly (s.a.w): «Hawa, men jenneti gördüm we bir üzüm salkymyna elimi uzatdym. Eger ol salkymy üzüp alyp bilen bolsadym, onda dünýä durdukça iýseňizhem tükenmezdi4. Jähennem oduny-da gördüm5. Ömrümde bu günki görenim ýaly aýlyganç, ýaramaz görnüşe gözüm düşen däldir. Jähennemiň ýaşaýjylarynyň esasy köplüginiňhem zenanlardygyny gördüm6»diýip seslendi. Ondan ýene: «Ýa Allahyň Resuly, näme sebäpli zenanlar muňa mynasyp görülýär?» diýip soradylar. Ol: «Küpür işleri edýändikleri üçin» diýip jogap berdi. Ýene: «Olar Allah ynanmaýarlarmy?» diýip soradylar. Olhem jogap berip: «Öz ärleriniň edeniniň üstüni gömýärler. Özlerine edilen ýagşylyklaryň üstüni gömýärler. Aralaryndan birine ömür boýy ýagşylyk etseňhem, soňra senden göwnüne ýakmaýan bir zat görse, derrew: «Senden hiç bir haýyr görmedim» diýer»diýdi».
1«Sahyh» we «Sünen» atlandyrylan kitaplarda Ibn Apbasyň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatlarda küsuwf namazy iki dürli suratlandyrylýar. Rowaýatlaryň bir toparynda her rekagatda iki rukuw, ikinji toparynda bolsa üç rukuw edilendigi habar berilýär. Bu rowaýatda küsuwf namazynyň her rekagatynda iki rukuw edilendigi aýdylyp, bu namazyň beýany hezreti Äşäniň (r.a) adyndan beýan edilen 548-nji hadysdaky beýana gabat gelýär.
2«SahyhyIbn Huzeýme» atly kitapda beýan edilen rowaýata görä, Ukba ibn Amr (r.a): «Bir zat almak üçin elini uzatdy» diýipdir.
3 Bu hadysyň Müslimiň kitabyndaky nusgasynda: «Soňra seniň ýüzüňi sowanyňy gördük» diýlipdir.
4 Öň geçen 417-nji hadysa görä: «Jennet maňa şeýle bir ýakynlaşdy welin, het eden bolsam, jennet salkymlarynyň birini size getirip biljekdim» diýlipdir. Müslimiň kitabynda Jabyryň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatda: «Siziň görmegiňiz üçin,jennetiň iýmişleriniň käbirini almagy arzuwlap, elimi uzadanhem bolsam, soňra: «Beýtmäýin» diýdim»;Buharynyň kitabynyň başga bir babynda hezreti Äşäniň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatda: «Meniň öňe süýşmäge başlanymy gören wagtyňyz,jennetden bir salkymy almagy niýet edipdim»; Abdyrezzagyň «Musannef» atly kitabyndaky bir mürsel hadysda: «Size görkezmek üçin jennetden bir salkym almagy islänhem bolsam, beýtmek maňlaýymyza ýazylmandyr»; «MüsnediAhmet» atly kitapda Jabyryň (r.a) adyndan beýan edilen hadysda-da: «Aramyza päsgelçilik düşdi» diýlipdir. Sagyt ibn Münziriň öz kitabynda Jabyryň (r.a) adyndan beýan edip, Zeýt ibn Eslemiň ýolundan gelip ýeten rowaýatyna görä, bu waka ikinji rekagatyň ikinji kyýamynda bolup geçipdir.
Jennetiň bu tagamynyň bu dünýäde görkezilmegine rugsat berilmezliginiň hikmetini düşündirmek üçin,tefsirçileriň her biri özüçe bir pikir ýöredipdir. Käbirleri:لَا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ= «Lä maktuwgatin we lä memnuwgatin» (golaý manysy: «(Jennetiň iýmişleri): «Ne egsiler, ne-de iýmek isleýäne gadagan ediler» («Wäkya» süresiniň 33-nji aýaty) aýaty-kerimesiniň hökümi boýunça mydamalyk we bakydyr, dünýä bolsa panydyr. Pany bolan zada pany bolmadyk zat ýaraşmaz» diýse, käbiri-de: «Eger adamlar ony görselerdi, onda olar jennetiň iýmişini görüp, iman getirerdiler. Ýöne adamlar görmezden iman getirmäge borçly bolanlary üçin: يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آَيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آَمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا= «Ýewme ýätiý bagzü äýäti Rabbike lä ýenfagü nefsen iýmänühä lem tekün ämenet min kablü en keebet fiýý iýmänihä haýran» (golaý manysy: «Seniň Rebbiňiň alamatlarynyň käbirleri äşgär bolan gün has ozal iman getirmedik hiç bir adamyň imany özüne peýda bermez» («Engam» süresiniň 158-nji aýaty) aýaty-kerimesine laýyklykda, belki, kapyrlar we günäkär kişiler üçin toba gapysy ýapylardy. Ýöne heniz imandan we tobadan nesibedar boljak adamlar bardy. Bu gadagançylyk, ine, şolar babatda edilen bir merhemetdi» diýipdirler. Käbirleri-de: «Jennet edilen işleriň garşylygydyr. Edilen işleriň garşylygy-da diňe ahyrýetde berler. Şonuň üçin,bu alamatyň äşgär edilmegi gadagan edilipdir» diýen pikiri öňe sürüpdirler. Bu pikirleriň hemmesiniň çaklama häsiýetli bolup, anyk bir delile daýanmaýandygy görünýär.
5 Ibn Apbasyň (r.a) gürrüň beren bu rowaýatyna görä,Pygamberimize (s.a.w) jennet jähennemden öň görkezilen bolup çykýar. Mysal üçin, 417-nji hadysda-da şunuň ýalydy. Müslimiň kitabynda Jabyr ibn Abdullahyň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýathembulara gabat gelýär. Bu rowaýatynda Jabyr (r.a) şeýle diýipdir: « ...Soňra: «Siziň barjak her bir ýeriňiziň maňa görkezilendigi şübhesizdir. Maňa jennet görkezildi. Ol şeýle bir ýakyndy welin, bir üzüm salkymyna elimi uzatsam, alyp biljekdim» diýdi. Şeýle diýen bolmagy hem mümkin: «Bir salkymyna elimi uzatsamhem,ony almaga elim ýetmedi. Şonuň ýaly-da, jähennemhem maňa görkezilip, ol ýerde ysraýyl tiresinden bir aýala pişigi sebäpli horluk çekdirilýändigini gördüm. Ol aýal pişigi daňyp goýup, ony ne iýdirip-içiripdir, ne-de meýdanyň mör-möjeklerinden iýmitlenmäge ýol beripdir. Sumama Amr ibn Mäligiňhem jähennemde öz iç-goşlaryny süýrekläp ýörenini gördüm». Başga bir ýoldan gelen rowaýatda: «Jähennemde hymýerli bir uzyn boýly, gara aýaly gördüm»diýlipdir.
Müslimiň kitabyndaky bu rowaýatda gürrüňi edilen Ebu Sumama Amr ibn Mälik Ysmaýyl alaýhyssalamyň dinine uýýan arap kowumyny butparaz bolmaklyga itekläp, Allahyň kanunlaryna ters gelýän bidgatlary girizen Amr ibn Luhaý ibn Kamgadyr. Ol huzaýylaryň aňyrsydyr.
Ýöne Abdyrezzagyň «Musannef» atly kitabynda bu rowaýatdakylaryň tersine,ilki jähennemden, soňra bolsa jennetden söz açylandygy aýdylýar. Ol kitapdaky rowaýatda: «Allahyň Resulyna(s.a.w) jähennem görkezildi. Şondan soňraol namazda duran ýerinden yzlygyna ýöredi. Şol sebäpli jemagat biri-biriniň üstüne ýykyldy. Şondan soňraoňa jennet görkezildi. Ol öňe ýöräp, ilki namaza duran ýerine baryp aýak çekdi» diýilýär. Müslimiň kitabynda ýene Jabyryň adyndan beýan edilip, başga bir ýoldan gelip ýeten rowaýatda şeýle diýlipdir: « ...Size wada edilen zatlardan şu namazymyň içinde görmedik bir zadymhem ýokdur. Jähennemiň maňa tarap getirilenini aýdyp, sizi ynandyrýaryn. Bu ýagdaý jähennemiň ýalny maňa çabyrap, siziň görşüňiz ýaly, yzlygyna ýörän wagtymda bolup geçdi. Ol şeýle bir ýakynyma geldi welin, ol ýerde eli taýakly biriniň oduň içinde iç-goşlaryny süýreýänini gördüm. Ol taýakly adam hajylaryň mallaryny taýagy bilen urardy. Onuň bir maly urandygy görläýse: «Taýagyma gabat geläýdi» diýer, görülmedimi, uran malyny alyp gidibererdi. Jähennem meniň şeýle bir ýakynymdady welin, pişigiň eýesi bolan aýaly-da şol ýerde gördüm. Ol aýal pişigini açlykdan ölýänçä daňyp goýup, ne özi iýdirip-içiripdir, ne-de meýdandaky mör-möjeklerden naharlanyp biler ýaly,boşadyp goýberipdir. Soňra golaýyma jennet getirildi. Bu ýagdaý hem öňki duran ýerime barýançam öňe ýörän wagtym ýüze çykdy...»
Ýokarda beýan edilen rowaýatlaryň hemmesi (Allahyň Resulyna(s.a.w) jennetiňmi ýa-da dowzahyň haýsysynyň öň görkezilendigi hakdaky jedele üns bermeseň) bir zada şaýatlyk edýärler. Bu rowaýatlardan imanly kişilere o dünýäde garaşýan her dürli nygmatlaryň, günä işleri eden imanly kişilere we kapyrlara garaşýan aýlygançlyklaryň hemmesiniň Allahyň Resulyna(s.a.w) diňe namazyň bir bölegini okap bolaýjak gysga wagtyň içinde görkezilendigi mälim bolýar. Hatda diňe bir ahyretde däl, eýsem,bu dünýäde-de ymmatlarynyň başyndan injek zatlardanhem şol wagt habarly edilendigi «SahyhyIbn Huzaýma» atly kitapda Semura ibn Jündebiň (r.a) adyndan beýan edilen: «Ynanaýyň, ýaňy namaza duran wagtymda şu dünýäňizde we ahyretiňizde duşjak her bir zadyňyzy gördüm»hadysyndanhem belli bolýar.
6 Ýokarda geçen 209-njy hadysda-da bir baýram namazynyň hutbasynda Allahyň Resulynyň (s.a.w): «Maňa jähennemiň ýaşaýjylary görkezildi. Olaryň köpüsi aýallardy» diýendigi habar berlipdi.