548 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) küsuwf namazyny okaýşy we onuň okan hutbalary

Başy » KÜSUWF NAMAZY (GÜN TUTULMAGY BILEN BAGLY NAMAZ) KITABY » 548 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) küsuwf namazyny okaýşy we onuň okan hutbalary

        وَفِي رِوَايةٍ عَنْ عَائِشَةَ رَضِي الله عَنْهَا قالَتْ: خَسَفَتِ الشَّمْسُ في عَهْدِ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَصَلَّى بِالنَّاسِ ، فَقَامَ فَأَطَالَ الْقِيامَ ، ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ الرُّكُوعَ ، ثُمَّ قامَ فأََطَالَ الْقِيامَ ،  وَهُوَ دُونَ الْقِيامِ الأوَّلِ ، ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ الرُّكُوعَ ، وَهُوَ دُونَ الرُّكُوعِ الأوَّلِ ، ثُمَّ سَجَدَ فَأَطَالَ السُّجُودَ ، ثُمَّ فَعَل في الرّكْعَةِ الثَّانِيةِ مِثْلَ ما فَعَلَ في الرّكْعَةِ الأولَى ، ثُمَّ انْصَرَفَ ، وَقَدِ انْجَلَتِ   الشَّمْسُ ، فَخَطَبَ النَّاسَ ، فَحَمِدَ اللَّهَ تَعَالَى وَأَثْنَى عَلَيهِ ، ثُمَّ قَالَ: ( إنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ آيتَانِ مِنْ آياتِ الله ، لاَ ينْخَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلا لِحَياتِهِ ، فَإذَا رَأَيتُمْ ذَلِكَ ، فَادْعُوا الله ، وَكَبِّرُوا ، وَصَلُّوا وَتَصَدَّقُوا). ثُمَّ قالَ: (يا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ وَالله مَا مِنْ أَحَدٍ أَغْيرُ مِنَ الله أنْ يزْنِيَ عَبْدُهُ أوْ تَزْنِيَ أَمَتُهُ ، يا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ وَالله لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ لَضَحِكْتُمْ قَلِيلاً وَلَبَكَيتُمْ كَثِيرًا).

                       

Musulmanlaryň enesi hezreti Äşeden (r.a) gelip ýeten bir rowaýatda-da şeýle diýilýär1: «Allahyň Resulynyň (s.a.w) zamanasynda bir gezek Gün tutuldy. Allahyň Resuly (s.a.w.) adamlara namaz okatdy. Ol namaza durup, kyýamda uzak wagtlap durdy2, soňra rukuwa gidip, rukuwda-da uzak wagtlap durdy3. Soňra rukuwdan galkyp, kyýamda ýene uzak wagtlap duran bolsa-da, bu ikinji kyýamy öňki kyýamyndan az wagtlapdowam edipdi4. Soňra ýene rukuwa gidip, rukuwda uzak wagtlap duran bolsa-da, ikinji rukuwy öňki rukuwyndan gysgarakdy5. Soňra sejdä gidip, uzak wagtlap sejdeleriýerine ýetirdi6. Soňra ikinji rekagatda-da ilkinji rekagatda edenlerini gaýtalady7. Soňra Günüň öňi açylyp, ol namazdan çykdy we ol ýerdäki adamlara bakyp hutba okady8. Ol bu hutbada Allahü tagala hamdy-sena edeninden soň9: «Gün bilenAýyňAllahyň alamatlaryndan bolan iki alamatdygy barada şübhe etmäň. Bular hiç bir kişiniň ölümi sebäpli hem, dogulmagy sebäpli hem tutulmaz. Muny (ýagny bularyň biriniň tutulanyny) gören wagtyňyz,derrew Allaha doga etmäge başlaň, tekbir alyň, namaz okaň, sadaka beriň»diýdi. Soňra hem sözüni dowam edip: «Eý Muhammet ymmaty, Allahdan ant içýärin10, gulunyň ýa-da çorusynyň zyna etmegi sebäpli Allahü tagalanyňky ýaly derejede gabanjaňlyk edýän bir kişi hem ýokdur11. Allahdan ant içýärin, meniň bilenimi bilseňiz, az gülüp, köp aglardyňyz»diýip seslendi12».

 

1 Musulmanlaryň enesiniň (r.a) gürrüň beren bu hadysy Buharynyň kitabynda birnäçe gezek gaýtadan beýan edilişi ýaly, ol Müslim bilen Nesaýy tarapyndan bolşy-bolşy ýaly, Ebu Dawudyň tarapyndanhem gysgaldylyp beýan edilipdir.

2«Tejrid» kitabynda gysgaldylyp beýan edilen 551-nji hadysda: «Takmynan «Bakara» süresini okap boljak wagt aralygynda»diýlendigine görä, bu ilkinji kyragatyň näçe uzaldylandygyny çak edip bolar. Ikinji rekagatdaky ilkinji kyýam hakynda-da «SüneniEbu Dawut» kitabynda Urwanyň adyndan beýan edilen rowaýatda: «Aly Ymran» süresini okap boljak wagt aralygynda» diýlipdir.

Küsuwf namazynda her rekagatda iki rukuw edilip bilinjekdigi bilen ylalaşýanlar dört kyragatyň her birini «Fatyha» süresi bilen başlaýarlar. Şapygy we mäliki mezhebine uýýanlar şu pikirdedir. Diňe mäliki mezhebinden Muhammet ibn Mesleme ikinji we dördünji kyýamlarda «Fatyhanyň» okalmagy bilen ylalaşmandyr.

3 Käbirleriniň pikirine görä, bu rukuw kyragat arkaly däl-de, tesbih we tekbir aýtmak bilen «Bakara» süresinden ýüz, ikinji rukuwda-da segsen aýat okap bolaýjak wagt aralygynda uzaldylypdyr.

4 Bu mukdaryň «Aly Ymran» süresini okap bolaýjak wagt aralygyna deňdiginiň çaklanylýandygy barada ýokardaky 2-nji düşündirişde aýdylypdy.

5 Biraz mundan öň beýan edilişi ýaly, bu mukdaryň «Bakara» süresinden segsen aýat okap bolaýjak wagt aralygyna deňdigi çak edilipdir.

6 Sejdeleriň beýleki namazlardakydan has uzyn bolmagyna mäliki mezhebiniň käbir alymlary garşy çyksalarhem, olaryň bu deňeşdirmesi makullanmandyr. Sebäbi bu hadysda hezreti Äşäniň (r.a): «Soňra sejdä gidip, uzak wagtlap sejdeleri ýerine ýetirdi» diýşi ýaly, Esma binti Ebu Bekriň (r.a) adyndan 417-nji hadysda, şonuň ýaly-da, Nesaýynyň kitabynda Ebu Hüreýre bilen Abdullah ibn Amryň atlaryndan beýan edilen hadyslarda-da sejdeleriň uzaldylandygy edil şunuň ýaly sözler arkaly aňladylypdyr.

7 Ikinji rekagatyň kyýamlarynda «Nisa» bilen «Maide» sürelerini okap bolaýjak wagt aralygynda, ilkinji rukuwynda «Bakara» süresinden ýetmiş we ikinjisinde elli aýat okap bolaýjak wagt aralygynda durmak arkaly rukunlaryň uzaldylandygy gürrüň berlipdir. Hezreti Äşäniň (r.a) gürrüň beren uzyn bir hadysynda bu dört rukuwyň her birinde: «Semiallahü limen hamideh» diýlip, kyýama galkylandygy hem aýdylýar.

Küsüwf namazynyň şular ýaly edilip uzaldylmagy mustahap bolup, onuň uzaldylmagy, beýleki jemagat namazlarynda bolşy ýaly, jemagatyň razylygyna-da bagly däldir. Sebäbi bu seýrek okalan namazlardan bolup, ony Allahyň Resulynyň (s.a.w) ýerine ýetirişi ýaly edip okamak zerurdyr. Diňe zerur bir üzür ýüze çyksa, ol gysgarak okalyp bilner. Mysal üçin, ymam Şapygy «KitäbülÜmm» atly eserinde: «Ymam küsuwf namazyna juma namazyndan öňürti başlasa, her rukuwda «Fatyha» bilen «Yhlas» süresini okar» diýipdir.

8 Bu rowaýat küsüwf namazyndan soňra hutba okamagyň mustahapdygyny aýdyň görkezýär. Buharynyň kitabynda Esma binti Ebu Bekriň (r.a) adyndan beýan edilip, biziň bu kitabymyza girmedik bir hadysda: «Allahyň Resuly (s.a.w.) hutba okamaga başlamak bilen Allahü tagala Hezretlerine ýüzlenmek üçin laýyk we tabynlygyň nyşany bolan sözler bilen hamdy-sena etdi. Soňra: «Emma bagdü»diýdi» diýlipdir. Diýmek, hutbaýy-şerife juma we baýram namazlarynda okalýan hutbalaryň görnüşinde we aňlanyşyna görä, namaz hutbasy üçin zerur bolan şertleri doly berjaý etmek bilen okalypdyr. Mysal üçin, ymam Şapygy, Yshak ibn Rahuýa, Ibn Jerir Tabary we hadysçy fykyhçy alymlaryň hemmesi munuň bilen ylalaşypdyrlar. Ymam Ebu Hanife, Mälik we Ahmet ibn Hanbal dagy bolsa hutbanyň zerurdygy bilen ylalaşmandyrlar. Hanbaly mezhebiniň alymlaryndan biri bolan Kudama: «Ymam Ahmetden onuň şerigat kanunlaryndandygyna degişli hiç bir söz gelip ýetmedi» diýýär. Hanefimezhebiniň alymlaryndan «Hydaýa» kitabynyň ýazan kişi bolsa: «Hutba barada hiç zat aýdylmandyr» diýýär. Ýöne köpsanly ygtybarly hadyslarda bu hutbanyň özüniňhem, hutbada öwüt-ündew edilişiniňhem beýan edilendigi bellidir. Hutbany inkär edenler şeýle diýýärler: «Allahyň Resuly (s.a.w.) küsuwf mynasybetli diňe namaz okamagy, tekbir aýtmagy, sadaka bermegi, gul azat etmegi emr edip, hutba okamagy emr etmedi. Eger ol sünnet bolan bolsa, ony-da emr ederdi. Şeýle hem küsuwf namazynyň her bir kişiniň öz öýünde okap biljek bir namazy bolany sebäpli,hutba okamak kanunlaşdyrylmandyr. Allahyň Resuly (s.a.w.) bu hutbany diňe tälim bermek maksady bilen okap, ol onuň bir özüne mahsus zatlar ýaly bir zatdyr». Käbirleri-de: «Bu hutba namaz hutbasy bolman, Günüň Allahyň Resulynyň (s.a.w) ogly Ybraýymiň ýogalmagy sebäpli tutulandygyny aýdýanlaryň sözlerini ýalana çykarmak üçin okalan aýratyn bir hutbady» diýipdirler (547-nji hadysa seret). Ýöne ygtybarly hadyslarda hutbanyň beýan edilişi ýaly, hutbanyň hamdy-sena we öwüt-ündew kimin şertleriniň hem agzalmagy bu hutbada diňe Gün tutulmagynyň sebäbini düşündirmek bilen çäklenilmändigini görkezýär. Esasy zat tabyn bolmakdyr. Bu hutbanyň diňe Allahyň Resulynyň (s.a.w) özüne mahsus bir hutbadygy hakdaky pikirhem delillere mätäçdir.

Günüň öňi doly açylanyndan soňra hutba okalmagy,beýle ýagdaýyň hutbany aradan aýyrmaýandygyna delildir.

9Nesaýynyň kitabynda Semura ibn Jündebiň (r.a) adyndan beýan edilen hadysda: «We eşhedü ennehü abdallahü we rusuwlehü» diýen goşmaça-da bar.

10Allahyň Resulynyň (s.a.w) dogruçyl we ynamdar adamdygyna şek ýetirip boljakdygyny ony diňleýän sahabalaryň küýlerine-de getirmedik ýagdaýlarynda,onuň bu ýerde biraz soňra berýän habaryny ant içmek arkaly berkitmegine, araplaryň edişi ýaly, bu habaryň möhümdigini has nygtamak islemegi sebäp bolupdyr.

11 Bu ýerde gabanjaňlyk diýlip terjime edilen «gaýret» sözi hökmany gabanjaňlygy aňladýar. Maşgalasyny, namysyny gabanan kişi olara dokunana nähili edip jeza berýän bolsa, Allahü tagala Hezretleri-de şerigatyň haram eden işlerine baş goşýanlar üçin ýowuz bir jeza taýýarlandyr.

Mysal üçin, Buharynyň, Müslimiň we Tirmiziniň kitaplarynda beýan edilen rowaýatda: «Allahü tagala Hezretlerinden beter gabanjaň bir kişi-de ýokdur. Aç-açan ýa-da gizlin ýagdaýda utançly işlere baş goşmagy haram etmegi-de, ine, şol sebäplidir» diýlipdir.

12 Bu hadysyň Müslimiň kitabyndaky nusgasyna görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) şu sözleri aýdanyndan soň, bu duýduryşynyň ähmiýetiniň uludygyny bildirmek üçin: «Meni diňläň. Habar berdimmi? (Soňra eşitmedim diýmäň)» diýipdir. Onuň şu gürrüňlere sebäp bolan hadysyň metininde ýa-da şu düşündirişinde getirilen beýik sözleri hakda näçe pikirlenseňhem azdyr. Hakykatdanhem onuň bu sözleri: «Allahyň beýikliginiň nähilidigini, Allahyň jeza mynasyplara berjek jezasynyň ýowuzlygynyň, kyýamatyň ýagdaýynyň, ot azabynyň aýlygançlygynyň nämedigini bilseňiz» diýen manyny aňladýar. Bulary gören kişiniň başyndan dünýäniň keýpi-sapasynyň uçjakdygy gürrüňsizdir. Bu ýerdäki: «Az gülerdiňiz» jümlesi: «Gülmäge hiç hili mejalyňyz galmazdy» diýmegi aňladýar. Umytlary gorkusyndan üstün çykanlar bu sözlere: «Allahü tagalanyň çäksiz rehmetini, ýumşaklygynyň, mähribanlygynyň derejesini bilseňiz, sogaplary ähmiýet bermezden ýitireniňiz üçin dynman aglardyňyz, gülmäge wagt tapmazdyňyz» diýen manyny berýärler. Allahü tagala:وَنُنَزِّلُمِنَ الْقُرْآَنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارً= «Indi gazananlarynyň jezasy hökmünde az gülsünler, köp aglasynlar» («Tewbe» süresiniň 82-njiaýaty) diýýär.