483 Ýüpek hülle hakda hezreti Omaryň (r.a.) gürrüň beren rowaýaty. Juma namazy üçin bezenip- beslenmek. Dinimizde bezenip-beslenmek we geýimleriň görnüşleri

Başy » JUMA NAMAZY KITABY » 483 Ýüpek hülle hakda hezreti Omaryň (r.a.) gürrüň beren rowaýaty. Juma namazy üçin bezenip- beslenmek. Dinimizde bezenip-beslenmek we geýimleriň görnüşleri

     عَنْ عبد الله ابن عُمَرَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهما قال: أنّ عُمَرَ بْنَ الخَطَّابِ رأى حُلَّةً سِيَرَاءَ عِنْدَ بَابَ الْمَسْجِدِ ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ ، لَوِ اشْتَرَيْتَ هَذِهِ فَلَبِسْتَهَا يَوْمَ  الجُمُعَةِ ، وَلِلْوَفْدِ إذَا قَدِمُوا عَلَيْكَ ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (إنَّمَا يَلْبَسُ هَذِهِ مَنْ لاَ خَلاَقَ لَهُ فِي الآخِرَةِ). ثُمَّ جَاءَتْ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْهَا حُلَلٌ ، فَأَعْطَى عُمَرَ بْنَ الخَطَّابِ مِنْهَا حُلَّةً ، فَقَال عُمَرُ:  يَا رَسُولَ اللَّهِ كَسَوْتَنِيهَا ، وَقَدْ قُلْتَ فِي حُلَّةِ عُطَارِدٍ مَا قُلْتَ ؟ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ( إنِّي لَمْ أَكْسُكَهَا لِتَلْبَسَهَا). فَكَسَاهَا عُمَرُ بْنُ الخَطَّابِ أَخَاً لَهُ بِمَكَّةَ مُشْرِكاً.

 

Abdullah ibn Omar (r.a) şeýle diýipdir: «Bir gezek Omar ibn Hattap metjidiň gapysynda Utaryt ibn Hajybadegişli satlyk bir ýüpek hülläni gördi1. Ol: «Ýa Allahyň Resuly, sen muny satyn alyp, juma günleri we beýik huzuryňyza ilçiler gelende geýäýiň!» diýdi2. Allahyň Resuly(s.a.w): «Muny iň bolmanda ahyrýetden nesibi bolmaýan kişi geýer» diýip seslendi3. Soňrabir gezek Allahyň Resulynyň (s.a.w) adyna şonuň ýaly ýüpek hülleler geldi we ol hülleleriň birini Omar ibn Hattaba (r.a) bagyş etdi. Omar ibn Hattap (r.a): «Ýa Allahyň Resuly, muny maňa berdiň, emma Utarydyň hüllesi hakda maňa aýdanlaryňhem bardyr» diýip, soragly garaýyş bilen bakdy. Ondan soňra Allahyň Resuly (s.a.w.) jogap berip: «Muny saňa geýmek üçin bermedim» diýdi4. Omar ibn Hattap hülläni alyp, Mekgedäkibir müşrük doganyna berdi»5.

 

1Utaryt ibn Hajyp temim tiresiniň ýolbaşçylarynyň biri bolup, Zülkaws, ýagny ýaý eýesi lakamy bilen tanalan adamdyr. Ol temim tiresi tarapyndan Allahyň Resulynyň (s.a.w) huzuryna ýollanan ýetmiş, segsen kişilik bir ilçiler toparynyň başynda bolanlaryň biridir. Temim tiresi, beýleki mudarylar ýaly, diňe hijriniň dokujynjy ýylynda yslam dinine giripdi. Olardan has öň iman getiren huzaýylaryň kagp tiresiniň sadakalaryny, ýagny zekadyny toplamak üçin Allahyň Resuly (s.a.w.) Bişr ibn Sufýan Adawy (r.a) ýollapdy. Temim tiresiniň adamlary goňşularyny sadaka bermezlige çagyryp: «Bizýeke düýäniň hem bu ýerden çykmagyna razy däldiris» diýdiler.

Bişr dolanyp geleninden soň, Allahyň Resuly (s.a.w.) Uýaýna ibn Hysn Fazary(r.a) aralarynda muhajirlerden we ensardan bir adamhembolmadyk elli atla baş edip, olaryň üstüne ýollady. Ol hem näkesleri gaýgyrman basgyna berip, 11 sany erkek adamy, 11 ýa-da 21 sany zenan maşgalany we 30 sany çagany ýesir alyp, Medinä dolanyp geldi.

Ýokarda gürrüňi edilen ilçiler topary bu ýesirleri boşatmak we yslam dini hakynda düşünje almak üçin Medinä gelipdi. Oturymly adamlaryň özlerini alyp barşyndan bihabar bolan bu nadan bedewiler gödek hereketleri bilen «Hujurät» süresiniň başynda Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen nähili gürrüňleşmelidiginiň edebini tälim beren aýaty-kerimäniň inmegine sebäp boldular. Olar suhangöýlerini, şahyrlaryny hem ýanlary bilen alyp gelipdiler we şygyr okamakda we lap urmakda bäsleşmek isleýändiklerini mälim etdiler. Allahyň Resuly (s.a.w): «Biz şygyr okamak, lap urmak üçin gönderilmedik» diýip, bäsleşmekden ýüz öwürmek islese-de, olar aýak diräp duransoňlar bu bäsleşige rugsat beripdir. Temimileriň suhangöýleri, ine, şu Utaryt bilen ýene bir ýetginjekdi, şahyrlary-da Zybyrkan ibn Bedr bilen bu jemagatyň baştutany Akra ibn Habysdy. Bu bäsleşikde özleriniň ýeňlendiklerine göz ýetirensoňlar,Akra ýaňky Utarydaýüzlenip: «Bu adamyň, ýagny Allahyň Resulynyň (s.a.w) suhangöýi suhangöýümizden, şahyry hem şahyrymyzdan üstündir. Sesleri-de biziň sesimizden belent çykýar» diýdi. Bular öz ýanlary bilen gelen ilçiler topary bilen birlikde Allahyň Resulynyň (s.a.w) ýanyna gelip, iman getirdiler. Şondan soňra ýesirleri azat edip, ilçileriň-de her birine serpaý ýapdylar.

«Gürrüňiň jadylysy, şygryňhem hikmetlisi bardyr»diýen beýik sözler Allahyň Resulynyň (s.a.w) agzyndan, ine, şu gezek Amr ibn Ehtemiň Zybyrkana garşy ussatlarça ulanan beýan ediş täri bilen baglanyşyklylykda aýdylypdy.

Utaryt Allahyň Resulynyň (s.a.w) ýanyndan gaýdanyndan soň, şeýtanyň hilesine aldanyp, dinden çykyp (mürtet bolup) we özüniň pygamberdigini toslaýan Sajaha tabyn bolsa-da, soňra ýene yslam dinini gaýtadan kabul edipdir. Şonuň ýaly-da, Sajahhem soňra yslam dinine giripdir.

Utarydyň Zülkaws lakamyny almagynyňhem öz sebäbi bar. 449-njy hadysdanhem görnüşine görä, Allahyň Resuly (s.a.w.) mudar tiresiniň gahatlyga duçar bolmaklaryny diläp, doga eden zamanynda gytçylyk ýüze çykyp, Utarydyň kakasy Hajyp ibn Zurara kysranyň ýanyna gidip, kowumdaşlarynyň iýer ýaly zat tapyp bilmekleri üçin Eýranyň serhedine göçüp barmaklaryna rugsat sorapdyr. Kysra: «Size ynam edip bolmaz» diýip, onuň haýyşyny diňlemek islemändir. Hajyp: «Men zamun bolaryn» diýipdir. Kysra girewine bir zat sorapdyr. Ol hem ýaýyny oňa girewine beripdir. Şondan soňratemimiler Dijle we Fyrat derýalarynyň kenarlarynda ýerleşip, şol ýerden peýdalanyp başlapdyrlar. Soňra ýene mudar tiresiniň adamlarynyň ýalbarmaklary sebäpli, Allahyň Resulynyň (s.a.w) eden dogasynyň Allah tarapyndan kabul bolmagynyň nyşany hökmünde gahatlyk tamamlanandan soň, temim tiresi ýene öňki mekanlaryna göçüp gelýär. Utarydyň kakasy Hajyp hem şol döwürde ýogalypdy. Şol sebäpli Utarydyň özi kysranyň ýanyna gidip, kakasynyň girew hökmünde oňa goýan ýaýyny yzyna almak isläpdir. Kysra hem girew goýlan ýaýy yzyna berip, üstesine bir ýüpek hülläni-de oňa bagyşlapdyr. Tabaranynyň beýan etmegine görä, şol hülläni Utaryt Allahyň Resulyna(s.a.w) sowgat edipdir. Ol hülle şeýle bir owadan ekeni welin, ony gören sahabalar haýran galyp: «Ýa Allahyň Resuly, bu siziň üçin gökden indimi?» diýip sorapdyrlar. Allahyň Resuly-da (s.a.w): «Muňa näme üçin beýle haýran galýarsyňyz? Sagt ibn Mugazyň jennetdäki el süpürgiçleri mundan köp gowudyr» diýipdir.

Görnüşine görä, bu hadysy-şerifde gürrüňi edilen hülle ondan başga bolmaly. Sebäbi şol bir hülläni hem sowgat berip, hem-desatlyga çykaryp bolmaz. Rowaýatçylaryň aýtmaklaryna görä, Utaryt häli-şindi bazara hülle çykaryp satar eken. Bu hem şol hülleleriň biri bolmaly. Elbetde, Buharynyň rowaýaty has ygtybarlydyr.

2Hezreti Omaryň (r.a) bu teklibi, edil baýram günlerinde bolşy ýaly, juma gününde geýmek üçinhem ýörite egin-eşik edinmek hakynda Allahyň Resulynyň (s.a.w) öz beren maslahatyna laýyk gelýär. Mysal üçin, «SüneniEbu Dawut» kitabynda we Ibn Majäniň kitabynda Abdullah ibn Salamyň (r.a) adyndan beýan edilen hadysy-şerifde Allahyň Resuly(s.a.w): «Her biriňiz juma gününde geýmek üçin gündelik geýýän iş eşigiňizdenbaşga ýörite iki bölek mata edinseňiz nähilibolar?!»diýipdir. Iki bölek matanyň biri ridä, beýlekisi bolsa izardyr. Bu iki egin-başa birlikde hülle adyny berýärler. Bu hadys Ibn Majäniň kitabynda hezreti Äşäniň (r.a) adyndan beýan edilişi ýaly, Ibn Ebu Şeýbäniň Ebu Sagyt Hudrynyň (r.a) adyndan beýan edilip, Müslimiň şertine laýyk gelýän merfuw hadysynda-da: «Bir musulmanyň juma güni gelende myswak ulanmagy, egin-eşikleriniň gowularyndan birini geýmegi, birem, bar bolsa, gowy ysly zatlary sepinmegi özüne borç bolan haklaryndandyr»diýlipdir. Egin-eşik üçin saýlanyp alnan matanyň nähili reňklisiniň has gowudygy barada aýdylanda bolsa: «Matalaryňyzdan ak reňklilerini geýiň» hadysy-şeribine laýyklykda,ak reňkli mata has gowy bolup, ondan soňra dokalmazyndan ozal ýüplükleri boýalýan matalar («Bürdü-Emeniýe»atlandyrylýan zolakly matalaryň hilinden)gelýär. Mysal üçin, Allahyň Resulynyň (s.a.w) baýram we juma günlerinde geýýän zolakly matadan tikilen egin-eşikleriniň bolandygy Jabyryň (r.a) adyndan beýan edilýär. Dokalanlaryndan soňra boýalan matalar bilen sary we goýy gyzyl reňke boýalan matalardan tikilen egin-eşikleri geýmek bolsa mekruwhdyr. Gowy geýinmek babatda ymamyň jemagata görä has köp aladalanmagy gerek.

3Allahyň Resulynyň (s.a.w) jogabyndan onuň hezreti Omaryň (r.a) teklibini ret etmeginiň juma gününe degişli ýörite bir eşik edinmek baradaky teklibini unamandygy bilen däl-de, bu eşigiň ýüpekden tikilendigi bilen baglanyşyklydygy görünýär. Bu hadysy-şeribe görä, islendik adam üçin ýüpekden tikilen egin-eşikleri geýmek haram ýaly bolup görünse-de, bu ýerdäki aýdylany düşündirýän beýleki hadysy-şeriflere daýanmak bilen,alymlaryň esasy köplügi ýüpek egin-eşik geýmegiň diňe erkek adamlara haram bolup, zenanlar üçin mubahdygyny aýdypdyrlar.

Allahyň Resuly (s.a.w.) düzüminde ýüpek bol bolany üçin bu hülläni geýmegi gadagan edipdir. Şonuň üçinhem az ýüpekli matanyň ulanylmagyna şerigat boýunça ýol berilýär. Matadaky ýüpegiň köplügi ýa-da azlygy babatda hanefi mezhebiniň alymlary matanyň argajyny (esasyny) we erişini (dokalýan ýüplügini), Şapygylar bolsa agramyny ölçemek ýoly bilen netije çykarypdyrlar. Şonuň üçinhem, hanefilere görä, matanyň ýüplügi ýüpek,argajy pamyk, keteni, ýüň bolsa, şol matadan tikilen egin-eşigi geýmek gadagan däldir.

Dinimiz bize iň gowy egin-eşik hökmünde pamykdan, keteniden, ýüňden dokalan matadan tikilen egin-eşikleri geýmegi maslahat berýär. Şonuň ýaly-da, olaryň ulumsylyga sebäp boljak derejede nepis bolmaklary-da, seňrigiňi ýygyrdyp biljek derejede tagaşyksyz bolmaklary-da halanmaýar. Ine, bu zerur bolan egin-eşik görnüşidir. Onuňhem bir mustahaphasaplanýan görnüşi bar.يَا بَنِي آَدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ  قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ= «Ýä-beniý ädeme huzuw  ziýneteküm ynde külli mesjidin we kuluw weşrebuw we lä tüsrifuw innehuw lä ýühibbül-müsrifiýne kul men harrame ziýnetellahilletiý ahraje li-ybädihi we wettaýýibäti minerryzky» (golaý mahysy: «Eý adam ogullary: her gezek metjide gideniňizde,arassa eşikleriňizi geýiň. Iýiň-içiň, ýöne isrip etmäň. Jenaby-Hak isrip edenleri söýmez. Eziz Pygamberim! «Allahyň öz gullarynyň zynatlaryüçin ýaradan zatlaryny we halalryskyny kim haram etdi?» diý!»(«Agraf» süresiniň 31-nji aýaty)) aýaty-kerimesi bu görnüşiň nähili bolmalydygyny doly düşündirýär. Allahyň Resuly (s.a.w.) hem: «Jenaby-Hak öz gullaryna beren nygmatlarynyň nyşanlaryny gullarynyň üstünde görmegi gowy görýär» diýereken.

Egin-eşik geýmegiň mubah hasaplanýanhem bir derejesi bardyr. Ol hem juma,baýram günlerinde, üýşmeleňlerde gowy egin-eşik geýmekdir. Munuňhem ulumsylyga sebäp bolmazlygy şertdir. Allahyň Resuly (s.a.w.) öýünden daşary çykanda,müň dirhem gymmaty bolan ridäsini geýip çykardy. Ýöne namazy dört müň dirhem gymmaty bolan ridä geýip okadardy. Allahyň Resuly (s.a.w): «Ulumsyraman iý, geý, iç» hem diýipdir.

4Bu sözlerden geýilmeginerugsat berilmeýän zady satyn almaga we başga birine sowgat etmäge rugsat edilýändigi aňlanylýar. Sebäbi şol zatlary özüň geýmeseň-de,zenanlara geýdirmek ýaly başga bir ýol bilen ulanyp bolar.

5Bu adam Omar ibn Hattabyň (r.a) ýa-da onuň dogany Zeýdiň enebir dogany, başga bir söze görä-de, onuň süýtdeş dogany Osman Sullamydyr. Bu hadysyň Buharynyň kitabyndaky başga bir ýoldan gelen nusgasyndan onuň soňra yslam dinine girendigi aňlanylýar.

Hezreti Omaryň (r.a) bu hereketinden çen tutup, kapyr bolan ýakyn garyndaşyň barada alada etmegiň gowy görülýän bir işdigi, kapyra-da sowgat berip boljakdygy hakda netije çykarylyp bilner.

Emma şerigat boýunça bu hülläni geýmek hezreti Omara (r.a) nähili gadagan bolsa, ol müşrük dogany babatda-da şeýle dälmidi? Başgaça aýdylanda, kapyrhem iman bilen baglanyşykly esasy hökümleri ýerine ýetirmäge borçly bolşy ýaly, amal bilen baglanyşykly goşmaça hökümleri-de, edil imanly kişiler ýaly, ýerine ýetirmäge borçly dälmidir? Olaryň beýle etmäge borçly däldiklerini aýdýan hanefileriň bir delili, ine, şu hadysy şerifdir. Şapygylar bolsa bu delili ýeterlik hasap etmeýärler we: «Bu hülläni sowgat etmek, ony geýmäge rugsat berilýändigini hem aňlatmaýar. Omaryň özüne-de, Ala-da, Umama-daAllahyň Resuly (s.a.w.) tarapyndan hüllesowgatberilmegi ony geýmäge rugsat berilýändigini aňlatmaýardy we ony özleri üçin ulanmak, meselem, satyp, işlerini bitirmek maslahat berilýärdi. Ol hem şonuň ýaly bolup biler» diýýärler.