481 Juma güni gusul täretini alyp, elinden geldigiçe arassalanan, ...
Juma güni gusul täretini alyp, elinden geldigiçe arassalanan, gowy ysly zatlary sepinip,metjide baran, ýanaşykoturan iki adamyň arasyny açmadyk, soňra parz edilen juma namazyny okan we ymamyňhutbasyny sesini çykarman diňlän adamyň iki jumanyň aralygynda eden kiçi günäleriniň bagyşlanmagy. Selman Parsynyň (r.a.) ömür ýoly. Juma namazyna gidilişiniň aýratynlyklary
عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِىِّ رَضِىَ اللَّّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:
(لاَ يَغْتَسِلُ رَجُلٌ يَوْمَ الجُمُعَةِ ، وَيَتَطَهَّرُ ما اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ ، وَيَدَّهِنُ مِنْ دُهْنِهِ أَوْ يَمَسُّ مِنْ طِيبِ بَيْتِهِ ، ثُمَّ يَخْرُجُ فَلاَ يُفَرِّقُ بَيْنَ اثْنَيْنِ ، ثُمَّ يُصَلِّي مَا كُتِبَ لَهُ ، ثُمَّ يُنْصِتُ إذَا تَكَلَّمَ الإمَامُ ، إلاَّ غُفِرَ لَهُ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الجُمُعَةِ الأُخْرَى).
Selman Parsy1 (r.a) şeýle diýipdir: «Allahyň Resuly(s.a.w): «Juma güni gusul täretini alyp, elinden geldigiçe arassalanandan soň2 we saçydyr sakgalyny darap, ulanýan ýagyny ulananyndan soň3 ýa-da öýündäki gowy ysly zatdan sepineninden soň4, öýünden metjide diýip çykyp5, ýanaşyk oturan iki kişiniň arasyny açman6, soňra-da Allahü tagala tarapyndan özüne nesip edilen namazy okap7, has soňra-da ymam söze başlanyndan soň, tä namaz tamamlanýança8 sesini çykarman oturan her bir adamyň şol juma bilen beýleki9 jumanyň aralygynda eden günäleri geçiler»diýdi».
1Ebu Abdullah Selman Parsynyň (r.a) asly eýranlydyr. Onuň dünýä inende goýlan ady Mäbih bolup, kakasy-da Eýranyň dehkanlaryndan Bud ýa-da Buzahşan atly biridi. Allahyň Resuly (s.a.w.) tarapyndan oňa «Selmanül-Haýr»lakamy berlipdir. Gelip çykyşyny aňlatmak islänlerinde, oňa Selman ibn Yslam diýipdirler.
Selman Parsy ýaşlygynda otparaz eken. Ol hak diniň gözleginde öz ata-babalarynyň dinini terk edip, ilki hristian dinine giripdir we Ehli-Kitabyň garaşyp ýören ahyrzaman Pygamberiniň dogry ýoly ýagtyldyjy Gününiň Arabystan gözetiminiň niresinde-de bolsa bir ýerinde dogjagyny aýdýan monahlaryň(keşişleriň) çaklamalaryna ynanyp: «Dogry ýol görkeziji şol Nura tabyn bolmak, belki, maňa nesip eder»diýen umyt bilen ol ýere ugranda, bile ýola çykan täjirleriniň hyýanat etmegi bilen, gul hökmünde medineli bir ýehudasatylypdyr. Ýöne onuň hak dine bolan ymtylyşy Allah tarapyndan sylagsyz galdyrylmady we gulçulyk belasy onuň üçin beýik bir nygmata öwrüldi. Sebäbi onuň gulçulygyň keşigini çekip ýören döwründe Allahyň Resuly (s.a.w.) Medinä hijret etdi. Ahyrzaman pygamberiniň nähili bolmalydygy hakynda keşişlerden eşiden alamatlaryny Allahyň Resulynda (s.a.w) göreninden soň, derrew iman getirip, soňra Pygamberimiziň (s.a.w) alada etmegi bilen gulçulykdan halas bolup, belli sahabalaryň hataryna girdi.Ýehudylaryň elinde gul bolmagy Bedir we Uhut söweşlerine gatnaşmagyna mümkinçilik bermese-de, ol Hendek söweşinden başlap, ähli şehitliklerde we gazawatlarda Allahyň Resulynyň (s.a.w) ýanyndan aýrylmandyr, Şamy we Yragy boýun egdirmek üçin alnyp barlan söweş hereketlerine-de meýletin gatnaşypdyr. Ahzap wakasynda Medinäni duşmanyň hüjüminden halas etmek üçin,onuň töweregine hendek gazmagy teklip edenhem şoldy.
Selman Parsy (r.a) barada Enes, Kagp ibn Üjre, Ibn Apbas we Ebu Sagyt Hudry (Allah olardan razy bolsun!) ýaly sahabalar rowaýat edipdirler.
Eýran boýun egdirileninden soň, ol hezreti Omar tarapyndan kysralaryň paýtagty bolan Medaýyn şäherine wäli (hökümdar) bellenipdir we hijriniň 35-nji ýylynda şol wezipäni ýerine ýetirip ýören wagty Hakyň rehmetine gowşupdyr. Medaýynyň harabalygyny bu günki günde bagdatlylaryň «Selmanpäk» atlandyrmaklaryonuň şol ýerde jaýlananlygy üçindir.
Oňa Ibn Yslam diýilmegine şeýle bir waka sebäp bolupdyr. Sagt ibn Ebu Wakgas (r.a) bilen aralaryna wagtlaýyn oňşuksyzlyk düşüp, biri-birleri bilen sowuk gatnaşykdakalar,bir gün olar bir mejlisde ýüzbe-ýüz bolupdyrlar. Şonda hezreti Sagt birküçadamdan gelip çykyşyny soranyndan soň, Selman Parsa (r.a) tarap öwrülip, onuň gelip çykyşlary boýunça abraýly maşgalalardan bolan munça sahabanyň arasynda oturandygyny ýatladyp, biraz çetine degmek niýeti bilen: «Senhem gelip çykyşyňy gürrüň ber!» diýipdir. Selman hem derrew: «Yslam dinine girenimden soň gelip çykyşymy yzarlap ýöremok, ýöne Selman ibn Yslamdygymy bilýärin» diýip jogap beripdir. Şol ýerdäkileriň arasynda oturan hezreti Omaryňhem (r.a) Sagda gahary gelip: «Jahylyýet zamanynda meniň kakam Hatdabyň kuraýyşyň iň arzyly adamydygyny bütin kuraýyş bilýändir. Şeýle bolsa-da,men, ine, Ibn Yslam bolan Selmanyň gardaşy Omar ibn Yslamdygymy aýdýaryn» diýipdir.
Yslam dininiň ýaýrap başlan ilkinji döwründe Allahyň Resuly (s.a.w.) Mekgede-de, soňra Medinä göçüp baranyndan soňhem sahabalaryň arasynda «muaahat», ýagny doganlaşmagy ýola goýup, olary iki-ikiden biri-birine dogan edipdir. Selman Parsy (r.a) hem Ebu Derda (r.a) bilen dogan diýlip yglan edilipdi. 933-nji hadysdanhem belli bolşuna görä, nepil ybadatlar babatda bu ikisiniň arasynda ýüze çykan jedelde Allahyň Resuly (s.a.w.) Selmanyňkyny dogry tapypdyr. Bu waka bilen baglylykda Ibn Sagdyň gürrüň beren: «Selmana hemme taraplaýyn bilim berlipdir» hadysy-şeribi onuň ylmynyň kämilligini görkezişi ýaly, kysralaryň mülküni dolandyrmaga bellenende-de pukara ýaşaýyşy saýlap almagy bu dünýä kowalaşmandygyna şaýatlyk edýär. «MüsnediAhmet» kitabyndaky rowaýata görä, Hasan Basry şeýle diýipdir: «Selman jany bokurdagyna gelende: «Allahyň Resuly (s.a.w.) dünýäniň nygmatlaryndan biziň kanagatlanmaly mukdarymyzyň diňe ýolagçynyň azygy ýaly mukdarda bolmalydygy barada biz bilen äht edişipdi. Biz bu ähde wepaly bolup bilmedik» diýip aglady. Ýöne ol ýogalanyndan soň yzynda galan baýlygy gözden geçirenimizde, onuň goýup giden bar zadynyň gymmaty ýigrimä ýa-da otuza golaý dirhem boldy».
Selman Parsynyň (r.a) yslam dinine girişi hem durşuna sapakdyr. «MüsnediAhmet» kitabynda beýan edilişine görä, onuň özi bu hakda Ibn Apbasa (r.a) gürrüň beripdir. Bizhem onuň aýdanlaryny biraz gysgaldyp beýan edeliň. Selman Parsy (r.a) şeýle diýipdir: «Men Yspyhanyň ýaşaýjylaryndan bolup, Jiý diýen obadan gelip çykan bir parsdym. Kakam bu obanyň dehkany, ýagny hojaýynydy. Ol meni şeýle bir gowy görerdi welin, edil gyz saklan ýaly edip saklardy.Otparazlygatüýs ýüregimden berlenim üçin, otparazlaryň ybadathanasyny goramagy we ol hakda alada etmegi hem öz üstüme aldym. Oduň sönmegine asla ýol bermezdim... Kakamyň uly bir mülki bardy. Bir gün onuň özi gurluşyga güýmenip, mülküne seretmek üçin öz ýerine meni ýollady. Gidip barýarkam,gözüme bir hristian kilisesi ildi. Dünýäde näme bolup geçýäninden bihabar zat görmedik çaga bolanym üçin, sesleri gulagyma eşidilip duran bu ynsanlaryň näme bilen meşguldyklaryny görmek maksady bilen kilisäniň içine girip, olaryň ybadat edişlerini synladym. Görenelerim maňa örän ýarady. Men ol diniň öz dinimizden has gowudygyny gördüm. Agşama çenli şol ýerde galyp, mülke gitmelidigimi bütinleý unutdym. Men şol ýerdäkilerden: «Bu diniň gelip çykan ýeri nirededir?» diýip soradym. Olar: «Şam diýaryndadyr» diýip jogap berdiler. Kakam meni näçe gözletse-de, tapyp bilmändir. Men öýe gelip, gören zatlarymy oňa gürrüň berdim. Ol meni täze dinimden ýüz öwürtjek bolup, köp jan çekse-de, meniň öz pikirimde galýandygymy görüp, aýaklarymy baglap, öý tussagy etmekden başga çäre tapmady. Men bolsa Şama gitjek bir hristian söwda kerweni hakda eşitseler, maňa habar bermeklerini haýyş edip, kilisede tanyşan hristianlaryma habar ýolladym. Gepiň keltesi, öýmüzden gaçyp, bir söwda kerwenine goşuldym-da, Şam diýaryna tarap ýola düşdüm. Ol ýere baryp: «Bu diniň iň öňbaşçysy kim?» diýip soradym. Onuň kilisedäki piskoposdygyny habar berdiler. Men onuň ýanyna baryp, dinlerini kabul edendigimi, oňa hyzmat etmek isleýändigimi we onuň bilen birlikde ybadat etmegi arzuw edýändigimi aýtdym. Ol hem meniň sözümi kabul etdi...
... Ol adam ýaramaz bir adam eken. Ol bir tarapdan jemagaty sadaka bermäge çagyryp, beýleki tarapdanhem toplanan zatlary garyplara bermän, özi üçin ýygnap goýardy. Şeýdip, ol ýedi küýze dolusy altyn we kümüş toplapdy. Şol sebäpli ony örän ýigrenýärdim. Ol ýogalanda jaýlamaga gelenlere bu hakykaty açyp, hazynanyň ýerleşýän ýerini görkezdim. Ol hakda aýdanlarym dogry bolup çykanyndan soň, olar örän gaharlandylar we ony jaýlamakdan ýüz öwrüp, jesedini asyp goýup, daşlamaga başladylar...
... Onuň ýerine bir salyh adam geldi. Bäş wagt namaz okaýan musulmanlardiýäýmesem, ondan has artykmaç, onuň ýaly bu dünýäni hiç zatça görmeýän, onuň ýaly ahyrýete aşyk, gije-gündiz ybadat bilen meşgul bolan başga bir kişimaňa soň gabat gelmedi. Men ony örän gowy gördüm. Köp wagtlap onuň ýanynda boldum. Ol ýogaljak bolanda: «Senden soň men kime hyzmat edeýin, näme işläýin?» diýip soradym. Ol: «Oglum, bu gün daş-töwerek heläkçilik girdaby içinde. Hakyky din üýtgedildi we diniň emrleriniň, gadagançylyklarynyň köpüsini terk etdiler. Diňe Mosulda pylany bardyr. Onuňhem düşünjesi meniňki ýaly. Şonuň ýanyna git» diýip wesýet etdi...
... Ol ýogalanyndan soň, Mosula gidip, halypamyň salgy beren adamsyna ýagdaýymy mälim etdim. Olhem: «Ýanymda boluber» diýdi. Onuňhemöňki halypam ýaly örän haýyrly, salyh bir kişidigini gördüm. Ýöne bu ýagdaý uzak dowam etmedi. Olhem demini sanamaga başlanda, ýogalanyndan soň hyzmat eder ýaly bir adamy salgybermegini haýyş etdim. Ol hem Nusaýbindäki bir adamy salgy berdi. Soňra onuň ýanyna gidip, öňki iki arkadaşy ýaly, salyh bir adamdygyny gördüm. Köp wagt geçmänkä, olhem ýogaldy. Ol ölmezinden öň maňa Amuryýada(Anadolydaky Siwrihysar) ýaşaýan bir adamyň ýanyna gitmegimi maslahat berdi.
Öňki üç dindeşiniňki ýaly düşünjä eýerýän bu adama-da hyzmat etdim. Ol döwürde dowar we sygyr edindim, biraz-dapul topladym. Öljek bolanda,ondanhem kimiň ýanyna gitmelidigimi soradym. Ol jogap hökmünde: «Oglum, dünýäde biziň düşünjämize eýerýän başga hiç kimi tanamaýaryn. Men saňa kimiň ýanyna git diýeýin? Ýöne Ybraýymyň dini bilen höküm etjek Pygamberiň peýda bolmaly wagty örän ýakynlaşdy. Ol Pygamber arap topragynda peýda bolarwe iki sany daşlyk ýeriň aralygynda ýerleşýän bir ýere hijret eder. Bu iki daşlyk ýeriň aralygy hurmalyk bir ýerdir. Ol Pygamberiňhem käbir alamatlary bardyr. Ol sowgat berlen zatdan iýer, sadakadan iýmez. Iki pilçesiniň aralygynda pygamberlik möhri bardyr. Çäresini tapyp, şol diýara gidip bilseň, git» diýdi we jan berdi...
... Ondan soňrabirnäçe wagtlap Amuryýadagaldym. Bir gün söwda etmek üçin şol ýere gelen kelptiresinden birnäçe adama sataşdym. Men olara: «Size şu goýunlarymy we sygyrlarymy bereýin welin, meni Arap diýaryna alyp gidiň» diýdim. Olar meniň bilen ylalaşdylar. Şam tarapyndan geleňde Medinä golaý bir ýerde ýerleşýän Kura jülgesine inenimizde,ýaňky araplar maňa zulum edip, gul hökmünde bir ýehudasatdylar. Şeýdip, ýehudynyň ýanynda galyberdim. Şol ýerdäki hurmalyklary görüp, mende: «Amuryýadakyadamyň maňa gürrüňini beren ýeri şu ýeri bolaýmasyn?» diýen umyt oýandy. Ýöne munuň şeýledigine onçakly ynamym ýokdy. Bir gün kuraýza tiresinden bolan hojaýynymyň doganoglan agasy Kura jülgesine geldi we meni satyn alyp, Medinä alyp gitdi. Men Medinä çala bir gözüm galtaşanyndan, Amuryýadakyadamyň sözleri boýunça,ony derrew tanadym...
... Medinede ýaşap ýören döwrümde Allahü tagala Hezretleri-de Pygamberini belli edipdi. Ýöne ol Mekgede bolan wagtynda, gulçulygyň meniň üçin döredýän kynçylyklary sebäpli, ol hakdaky gürrüňleri asla eşitmändim. Soňra ol Medinä hijret etdi. Ýene ondan habarsyz galdym. Günleriň birinde bir hurma agajyna çykyp, hojaýynym üçin hurma ýygýardym. Hojaýynymhem hurmanyň aşagynda otyrdy. Şol wagt onuň doganlaryndan biri gelip: «Gulak sal, Allah kaýlatiresiniň (ensaryň degişli bolan ews we hazrej tirelerine bilelikde şu at berilýärdi) başyndanbelalar indersin! Olar bu gün Mekgeden gelip, Pygamberdigini aýdýan bir kişiniň Kubada daşyna toplanýarlar» diýdi. Men onuň aýdanlaryny eşidip, ysytmam tutýan ýaly titir-titir edip, tasdan hojaýynymyň üstünden gaçypdym. Men onuň doganoglanyna: «Näme diýdiň? Näme diýdiň?» diýip, agaçdan aşak indim. Muňa hojaýynymyňgahary geldi we: «Bu seniň nämäňe gerek? Sen işiň bilen bol» diýip, aýagy bilen güýçli depdi. Men bolsa: «Bu ýerde üýtgeşik bir zat ýok. Diňe onuň näme diýýänini bilmek isledim» diýdim...
... Iýer ýaly biraz azyk toplapdym. Agşam düşeninden soň ony alyp, Kuba obasyna — Allahyň Resulynyň (s.a.w) ýanyna gitdim we ol ýere baryp: «Seniň salyh bir adamdygyňy eşitdim. Ýanyňda-da garyp biçäreler barmyş. Şularysadaka bermek üçin toplap ýördüm. Muňa başgalaryna garanda, sizi mynasyp görýärin» diýip, getiren zatlarymy uzatdym. Allahyň Resuly (s.a.w.) sahabalaryna ýüzlenip: «Iýiň» diýip emr etse-de,özi mübärek elini çekip alyp, hiç zat iýmedi. Men öz-özüme: «Bu — bir!» diýdim...
... Men yzyma döndüm. Ýene ony-muny toplamaga başladym. Şol döwürde Allahyň Resuly-da (s.a.w) Medinä göçüp gelipdi. Men onuň beýik huzuryna gelip: «Sadakadan iýmändigiňi gördüm. Bu bolsa saňa hormat üçin taýýarlanan bir sowgatdyr» diýdim. Ine, Allahyň Resuly (s.a.w.) ondan iýdi. Sahabalaryna-da özi bilen bile iýmegi emr etdi. Men öz-özüme: «Bu — iki!» diýdim...
... Has soňra bir gün Bakygyl-Garakda wagty Allahyň Resulynyň (s.a.w) ýanyna geldim. Ol sahabalardan biriniň jynazasy sebäpli şol ýere gelipdi. Ol egni iki sany ýapynjaly halda sahabalarynyň arasynda otyrdy. Men salam berdim weiçimden:«Allahyň Resulynyň (s.a.w) arkasynda Amuryýadakyadamyň habar beren pygamberlik möhrüni görüp bilmezmikäm?»diýip, onuň arka tarapyna geçdim. Allahyň Resuly (s.a.w.) meniň ol ýere geçmek bilen bir alamat gözleýändigimi aňyp, derrew ýapynjasyny syrdy. Men pygamberlik möhrüni görüp, ony tanadym we onuň üstüne eglip, aglamaga başladym. Allahyň Resuly (s.a.w.) maňa: «Bu tarapa geç!» diýdi. Men onuň garşysyna geçdim-de, eý, Apbas, häzir saňa gürrüň berenlerimi oňa-da aýdyp berdim. Meniň beren gürrüňimi sahabalarynyňhemeşidip oturmagy Allahyň Resulynyň (s.a.w) örän göwnünden turdy. Ýesirlik zynjyry aýaklarymy baglady-da Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen birlikde Bedir we Uhut söweşlerine gatnaşmak nygmatlaryny elden gidirdim...
... Günleriň birinde Allahyň Resuly (s.a.w.) maňa: «Selman, özüň üçin mukatebe(belli bir şertleri ýerine ýetirmäge borçlanan halatynda, şol şertleriň ýerine ýetirilmegi bilen guly azat etmek barada gul bilen eýesiniň arasynda şertnama baglaşmak) baglaş!» diýip buýruk berdi. Men çukurlaryny-da özüm gazyp üç ýüz (başga bir rowaýata görä bäş ýüz) hurma agajyny oturtmagy we kyrk okka (ýagny dört ýüz dinar) altyn bermegi şert edinip, eýäm bilen şertnama baglaşdym. Bu şertleri ýerine ýetirenimden soň,men azat ediljekdim. Allahyň Resuly (s.a.w.) sahabalaryna ýüzlenip: «Şu gardaşyňyza ýardam beriň!» diýdi. Olarhem ýardam bermäge başladylar. Kimi otuz, kimi ýigrimi, kimi on bäş, kimi on nahal tapyp berip, garaz, ellerinden geldiginden kömek etdiler. Üç ýüz (ýa-da bäş ýüz) nahal taýýar bolanyndan soň, Allahyň Resuly (s.a.w.) maňa: «Selman, indi bolsa git-de, bu nahallary oturtmak üçin çukur gazmaga başla. Bu işi bitireniňden soň meniň ýanyma gel: nahallary men oturdaýyn»diýdi. Men çukurlary gazmaga başladym. Arkadaşlarymhem maňa kömek berdiler. Işimizi tamamlanymyzdan soň, Allahyň Resuly (s.a.w.) meniň bilen birlikde ol ýere gitdi. Biz nahallary Allahyň Resulynyň (s.a.w) eline tutdurýardyk, olhem öz eli bilen olary oturdýardy. Selmanyň jany gudratly elinde bolan Allahü tagaladan ant içýärin: ol nahallaryň biri-de guramady (başga bir rowaýatda: «Diňe bir nahaly men oturtdym. Ine, şondan başgasynyň hemmesi düýp tutdy» diýlipdir). Şeýdip, hurma ekmek boýunça eýämiň öňündäki borjumy ýerine ýetirdim. Indi maňa diňe şertleşen altynymyzy töläýmek galypdy. Allahyň Resuly (s.a.w.) gazalaryň birinden altyndan ýasalan towuk ýumurtgasy ýaly bir zat getiripdi. Ol bu gazadan dolanyp gelende: «Azat bolmak barada şertnama baglaşan parsynäme etdi? Ol nirede?»diýip sorapdyr. Meni çagyryp alyp gitdiler. Ol: «Selman, şuny al-da, galan beýleki borjuňy öde!» diýdi. Men: «Ýa Allahyň Resuly, bujagaz zat borjumy ödemegime nädip ýeterkä?» diýdim. (Başga bir rowaýatda: «Allahyň Resuly (s.a.w.) ol altyn bölegini öz mübärek diliniň üstünde öwrüp-çöwrüp gezdirdi we:) «Iň bolmanda sen şuny bir al. Allah seniň borjuňy ödär» diýdi. Men ol altyn bölegini aldym we ondan çekip-çekip bergimi berdim. Selmanyň jany gudratly elinde bolan Allahü tagaladan ant içýärin: ol altyndan kyrk okka altyn çekip berip, bergimi doly berdim we azat edildim. Ondan soňra Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen birlikde Hendek söweşine gatnaşdym we şondan soňky söweşleriň hemmesinde ýanyndan aýrylmadym...»
Selman Parsy hezretleri daýaw we synasy sagdyn bir kişidi. Medinäniň töwereginde Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen birlikde sahabalar hendek gazýan wagty Selman hem olaryň arasynda bolup, ýeke özi on adamlyk işi edýärdi. Ol günde bäş arşyn çuňlukdaky on bäş arşynuzynlykdakyýeri gazýardy. Imanynyň dürslügindenmi ýa-da şol günlerdäki uly hyzmatlarysebäplimi, belli däl, garaz sahabalaryň arasynda onuň haýsy topara degişlidigi barada jedel ýüze çykdy. Muhajirlerhem, ensarylar hem: «Selman bizdendir» diýdiler. Allahyň Resuly (s.a.w.) olaryň bu sözlerini eşidip: «Selman bizdendir» diýip, ony taryp etdi.
Selman Parsy (r.a) uzak ýaşan adamlaryň biridir. Onuň Isa alaýhyssalamy görendigini aýdyp, ýaşyny has uzaldanlarhembar. Hapyz Ibn Hajar Askalanynyň beýan etmegine görä, hapyz Zehebi şeýle diýipdir: «Onuň ýaşy barada aýdylanlary yzarladym. Onuň ýaşynyň iki ýüz elliden aňyrdalygy hakynda hemmeleriň pikiriniň deňdigini bildim. Jedel edenlerhem ýaşynyň iki ýüz elliden aňyrsy hakynda jedel edipdirler. Soňra men bu ynançdan el çekdim. Onuň segsen ýaşdan aňry geçmändigini aňladym». Ýöne Zehebi bu soňky gelen netijesiniň nämä esaslanýandygyny aýtmaýar. Hernäme-de bolsa, rowaýat ylmy bilen iş salyşýan adamlar Selmanyň (r.a) iki ýüz elli ýaşandygy barada şübhelenmeýärler. Hatda üç ýüz elli ýaşandygyny aýdanlarhem bar. Ýöne Selman Parsynyň (r.a) yslam dinine gireninden soňky ýagdaýy doly mälim bolmak bilen birlikde, ondan öňki durmuşyna degişli maglumatlar özi tarapyndan gürrüň berlen az sanly habarlardanybarat bolansoň,onuň ýaşy hakynda soňky aýdylanlarhemanyk bir çeşmä esaslanmaýar.
2Beýle diýilmek bilen dyrnaklary almak, çatalbadaky gyllary syryp aýyrmak göz öňünde tutulýar. Käbirleriniň pikirine görä, gusul täretini almak bedeniňi ýuwmagy, eliňden geldigiçe arassalanmak bolsa kelläňi ýuwup, tämiz eşik geýmegi aňladýarmyş. Mysal üçin, EbuSagyt Hudry bilen Ebu Hüreýräniň (r.a) atlaryndan beýan edilen rowaýatdaky: «We iň gowy köýnekleriniň birini geýse» diýen goşmaça soňky aýdylanyň tämiz geýinmek manysyny hem öz içine alýandygyny görkezýär.
3Tozan siňip giden, bulaşyk, kirlän saçwe sakgaly ýaglap daramak sünnetdir.
4Sünnetiň talaby her bir kişiniň özüne mahsus gowy ysly zatlary edinmegidir. Bu ýerde bir kişiniň özüne mahsus gowy ysly zady ýok bolsa, aýalynyň gowy ysly zadyndan sepinmelidigi aýdyljak bolunýar. 479-njy hadysyň düşündirişine-de seret.
5«MüsnediAhmet» kitabynda Ebu Derdanyň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatda: «Soňra juma namazyna pyýadalap gitse», Ebu Eýýup Ensarynyň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatda-da: «Soňra howlukman, epeý-epeý basyp ýöräp gitse»diýlipdir. Bu sözlerden juma namazyna pyýada we gysga ädimläp gitmegiň has gowudygy aňlanylýar. Bu aýdylanlar bilen «Juma» süresiniň 9-njy aýaty-kerimesindäki: «... Allahy zikir etmek üçin haýdaň» diýen sözleriňarasynda gapma-garşylyk ýokdur. Gaýtam, bu hadyslar ol aýaty-kerimäni düşündirip,«haýdaň» sözüniň «gidiň» diýen manyny aňladýandygyny görkezýär. Mysal üçin, hezreti Omaryň bu aýaty-kerimedäki «fesgaw» («haýdaň») sözüni «femzaw» («gidiň») diýip okandygy hem gürrüň berilýär.
Bu rowaýata görä, metjit gaty uzakda bolup, pyýada gidilende namaza ýetişmezlik gorkusy bolmadyk ýagdaýynda,juma namazyna pyýada gitmek has gowudyr. Yzyňa pyýada gaýtmak mendupdyr. Ýöne metjide gideňde howlukman ýöremegiň sogaby has uludyr.
6Bu ýerde iki kişiniň arasyny açmazlyk ýanaşyk oturan iki adamy itişdirip, aralaryna girmezligi ýa-da üstlerinden ätläp, öňe geçmezligi aňladýar. Bularyň haýsysy bolanda-da, oturanlaryň biri saga, biri çepe çekilip, ýer we ýol bermek üçin yza çekmeli bolarlar.
7Bu aýdylandan we bu hadysy-şeribiň beýleki nusgalaryndaky şuňa meňzeş sözlerden hutba okalmazyndan we juma namazyndan ozal okalan namazlaryň sünnet namazydygy aňlanylýar.
8Ymam hutba okaýarka jemagatyň dymmagyna şerigat boýunça «insaat» diýlip, bu söz:«Ymam söze başlanyndan soň» diýmegi aňladýar. Käbir rowaýatda: «Ymam namazyny tamamlaýança» diýilýändigine görä, insaat ymam hutba okamaga başlanyndan, tä juma namazyndan çykýança parz hasap edilýär. 480-nji hadysyň düşündirişindeEws ibn Ebu Ewsiň (r.a) adyndan beýan edilen rowaýatda hutbany gowy diňläp bilmek üçin ymama ýakyn bir ýerde oturmak hem maslahat berilýär. Şonuň ýaly-da, köp rowaýatlarda lagwy terk etmek hem ündelýär. Lagwy terk etmegiň manysy «söz sözlemän oturmak»düşünjesinden has giňdir. Sebäbi lagw diýip, söz sözlemäge-de,hiç bir söz aýtman, başga bir iş bilen meşgul bolmaga-da aýdylýar. 479-njy hadysyň düşündirişinde beýan edilen hadys muňa aýdyň mysaldyr. Hutbany diňlemek hem parzdyr. Oňa «istimä» diýilýär.
Insaat bilen istimäniň arasynda parh bardyr. Insaat söz sözlemezligi, istimä bolsa sözlenen söze gulak asmagy aňladýar. Adam söz sözläp otyrka-da başga birini diňläp biler. Iň kämil bolan insaat bilen istimäni birleşdirmekdir. Hutba okalýandygyny eşiden kişiniň söz sözlemegi Ebu Hanife, Mälige we irki aýdan sözi boýunça, Şapyga görä,haramdyr. Bu höküm hutba okaýana-da degişlidir. Diňe Ymam Mälik hutba okaýan kişiniň namaz bilen baglanyşykly bir söz aýtmagyna rugsat beripdir. Şonuň ýaly-da, hutba okaýanyň bir adama söz bilen ýüzlenmegine we ol adamyň oňa jogap bermegine hem rugsat berilýär. Şapygynyň soňky aýdan sözüne görä bolsa, hutba okalýarka söz sözlemek haram däl-de, mekruwhdyr. Ahmetibn Hanbalyň aýdan bir meşhur sözüne görä, bu gadagançylyk hutbany diňleýäne degişli bolup, hutba okaýanyň özüne degişli däldir. Ymam Şagby bilen Nahaýa görä, dymmak diňe hutbada Kuran okalanda wajypdyr.
Hutba eşidilmejek derejedeuzakda oturan kişihem sesini çykarmaly dälmi? Alymlaryň esasy köplügine görä, ol hutbany eşidýän adam kibidir.
Nahaýa, Ahmet ibn Hanbala we bir aýdan sözi boýunça, Şapyga görä, oňa dymmak hökman däl.
Gepiň keltesi, bu hadysda gürrüňi edilip, wada berlen günä geçişligiň esasy şerti bolan mustahaplar şu hadys bilen onuň düşündirişlerindäki hadyslara görä, on üçdür: 1) Juma gününiň gusuly; 2) Tämizlenmek; 3) Ýag çalynmak; 4) Gowy ysly zatlary sepinmek; 5) Metjide pyýada gidip, ulaga münmezlik; 6) Ýöräňde howlukman, epeý-ýepeý basyp ýöremek; 7) Metjitde iki adamyň arasyna girmezlik ýa-da arasyndan geçmezlik; 8) Hiç kime yza bermezlik; 9) Hutbadan ozal nepil namazyny okamak; 10) Hutbany diňlemek üçin ymama ýakyn oturmak; 11) Insaat, ýagny sesiňi çykarmazlyk; 12) Lagwy terk etmek; 13) Istimä, ýagny hutba diňlemek.
Bu hadysdan gürrüňi edilýän günä geçişligiň diňe şularyň bary jem bolanda hasyl boljakdygy görünýär.
9Bu ýerde gürrüňi edilýän «beýleki juma» okalan juma namazyndan öňki juma-da bolup biler, soňky juma-da. Bu bagyşlanmanyň öň edilen we soňra ediljek günälere degişli bolup biljekdigini:لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ =«Li ýegfire lekellahü mä takaddeme min zenbike we mä te-ahhara» (golaý manysy: «Şeýlelik bilen, Allah seniň öňki eden we indiki etjek günäleriňi bagyşlar» («Feth» süresiniň 2-nji aýaty)) aýaty-kerimesi görkezýär. Ýöne Ibn Huzaýmanyň rowaýatyndaky sözlerden diňe öňki edilen günäleriň bagyşlanjakdygy mälim bolýar. Ibn Hybbanyň rowaýatynda iki jumanyň arasyndakydan daşary ýene üç günde edilen günäleriňhem geçiljekdigi aýdylýar. Bu bolsa Allahü tagalanyň razylygy üçin edilen bir gowy iş üçin onuň on essesi mukdarynda sogap ýazyljakdygy hakdaky hikmete esaslanýar.
Bagyşlanjakdygy habar berlen günäler, Ibn Majäniň kitabynda Ebu Hüreýräniň (r.a) adyndan beýan edilen hadysdaky: «Uly günäler edilmedik ýagdaýynda» diýen sözlerdenhem mälim bolşuna görä, kiçi günälerdir. Şonuň ýaly-da, bu hadysy-şerifdäki sanalyp geçilen amallaryňkiçi günäleri ýuwmagy uly günälerden saklanmak bilen şertlendirilse-de, kiçi günäleriň ýuwulmagy diňe bu sebäplere-de bagly däldir.إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ =«In tejtenibuw kebääää-ira mä tünhewne anhü nükeffir anküm seýýi-ätiküm» (golaý manysy: «Eger siz özüňize gadagan edilen zatlaryň ulusyndan saklansaňyz, kiçi günäleriňizi-de ýuwarys» («Nisa» süresiniň 31-nji aýaty)) aýaty-kerimesinde aýdylyşy ýaly, uly günälerden saklanmak kiçi günäleri ýuwup aýryp biler.
Eden kiçi günäleri bolmadyk adam ýokardaky şertleri ýerine ýetirende, olaryň öwezine aljak zady näme bolar? Ol ýagdaýda Allahü tagalanyň onuň uly günälerini bagyşlamagy ýa-da oňa bu günä geçişlige sebäp bolan sogap ýaly sogap bermegi we derejesini beýgeltmegi umyt edilýär.