49 Allahyň Resulynyň (s.a.w.) jennete girmäge sebäp boljak dört emri we gadagan eden dört zady
عن عبد الله بن عَبَّاسٍ رضي الله عنهما قَالَ: إِنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ لَمَّا أَتَوُا النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: ( منِ الْقَوْمُ ؟ أَوْ منِ الْوَفْدُ ؟ ) قَالُوا : رَبِيعَةُ قَالَ: (مَرْحَبًا بِالْقَوْمِ ، أَوْ بِالْوَفْدِ ، غَيْرَ خَزَايَا وَلا نَدَامَى ). فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ ، إِنَّا لا نَسْتَطِيعُ أَنْ نَأْتِيكَ إِلا فِي الشَّهْرِ الْحَرَامِ ، وَبَيْنَنَا وَبَيْنَكَ هَذَا الْحَيُّ مِنْ كُفَّارِ مُضَرَ ، فَمُرْنَا بِأَمْرٍ فَصْلٍ نُخْبِرْ بِهِ مَنْ وَرَاءَنَا ، وَنَدْخُلْ بِهِ الْجَنَّةَ. وَسَأَلُوهُ عَنْ الأَشْرِبَةِ : فَأَمَرَهُمْ بِأَرْبَعٍ ، وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ ، أَمَرَهُمْ بِالايمَانِ بِاللَّهِ وَحْدَهُ ، قَالَ: (أَتَدْرُونَ مَا الايمَانُ بِاللَّهِ وَحْدَهُ ؟ ) قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ ، قَالَ : ( شَهَادَةُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ ، وَإِقَامُ الصَّلاةِ،وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ ، وَصِيَامُ رَمَضَانَ ، وَأَنْ تُعْطُوا مِنْ الْمَغْنَمِ الْخُمُسَ). وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ : عَنْ الْحَنْتَمِ وَالدُّبَّاءِ وَالنَّقِيرِ وَالْمُزَفَّتِ. وَرُبَّمَا قَالَ: (الْمُقَيَّرِ). وَقَالَ: (احْفَظُوهُنَّ وَأَخْبِرُوا بِهِنَّ مَنْ وَرَاءَكُمْ ).
Abdullah ibn Apbas (r.a.) şeýle diýipdir: «Abdylkaýs Wefdi1 Bahreýn taraplaryndan Allahyň Resulynyň (s.a.w.) huzuryna gelen wagty, ol: «Siz kimlerden bolarsyňyz?» ýa-da: «Niräniň ilçileri bolarsyňyz?» diýip sorady. Ilçi: «Biz rabyga tiresindan bolarys» diýdi. OndaAllahyň Resuly (s.a.w.): «Hoş geldiňiz. Allahü tagala sizi utanmaly etmesin, puşman etdirmesin» diýdi. Ilçiler soňra: «Ýa Allahyň Resuly, biz seniň ýanyňa diňe Mukaddes şäherdekäň gelip bilýäris. Aralykda mudar tiresindan bolan demirgazykly araplaryň bardygyny bilýänsiň. Şeýle bolansoň bize kesgitli bir zady emr et. Ony yzymyzda galanlarymyza habar bereli, şeýdip hem jennete gireli» diýdiler. Olar Pygamber alaýhyssalamdan içgiler (ýa-da içgi gaplary) barada-da soradylar. Allahyň Resuly (s.a.w.) olara dört zady etmegi emr etdi, dört zady hem gadagan etdi. Ol ýeke-täk Allahü tagala iman etmegi emr edeninden soňra: «Ýeke-täk Allahü tagala iman etmegiň nämedigini bilýäňizmi?» diýip sorady. Olar: «Ony Allahü tagala we Resuly gowy bilýändir» diýdiler.Allahyň Resuly (s.a.w.): «Beýle etmek Allahü tagaladan başga hudaýyň ýokdugyna we Muhammediň Allahü tagalanyň resulydygyna şaýatlyk etmek, namaz okamak, zekat bermek, remezan aýynyň orazasyny tutmak, harby oljanyň bäşden birini bermekdir» diýdi. Şeýle-de, olara dört zady, ýagny,hantem, dubba, nakyýr, müzeffet2 diýlip atlandyrylýan gaplara hurma ýa-da üzüm şiresini guýmagy gadagan etdi».
Ibn Apbasyň (r.a.) «müzeffet» diýmäge derek «mukaýýer» diýendigi barada hem aýdylýar.
1«Wefd» sözi «wafid» sözüniň köplügidir. Wafid diýip, ýörite bir maksat bilen öz kowumynyň adyndan başga ýurda giden adama aýdylýar. Hökümdarlar bilen birlikde emirleriň ýanyna gidene-de şeýle diýilýär. Ulanylýan ýerine laýyklykda, wekil ýa-da ilçi ýaly bir manyny berýär. Şeýlelikde, bu ýerdäki «wefd» sözi wekiller topary diýmegi aňladýar. Bu topar rabyga tiresindan bolan Abdylkaýsyň tarapyndan Hudeýbiýe ýaraşygyndan soňra we Mekge basylyp alnandan biraz öň Muhammet alaýhyssalamyň huzuryna Münzir ibn Aýyz Asaryň ýolbaşçylygy astynda ilçi hökmünde ugradylypdyr. Münziriň ýüzünde gylyjyň ýa-da pyçagyň salan ýarasynyň yzy bardygy sebäpli, oňa Pygamberimiz tarapyndan Eşej lakamy berlipdi we şondan soňra ol Eşej Abdylkaýs lakamy bilen tanalypdy. Bu ilçilige gatnaşanlaryň sany käbirleriniň pikirine görä on dört, başga birleriniň pikirlerine görä, has köp edilip görkezilýär. Buhary öz düşündirişinde dürli çeşmelerden toplanan maglumatlara esaslanyp, bularyň sanyny ellä ýakynlaşdyrýar we kyrk bäşisiniň adyny agzap geçýär.
Arada iman getirmedik köp sanly tire-taýpalar bar wagty Hejer, Bahreýn ýaly uzak ýurtda ýaşan Abdylkaýsyň iman getirmegi-de Allahyň Resulynyň (s.a.w.)mugjyzalarynyň biri bolmagy sebäpli, bu gysgaça beýan bilen çäklenýäris.
Eşejiň giýewisi bolan Munkyz ibn Hybban söwda etmek üçin nurly Medinä gelipdi. Bir gün ol Allahyň Resulynyň (s.a.w.)myhmany boldy. Hormatly Pygamberimiz ondan öz ýaşaýan ýurdunyň ýagdaýy barada käbir zatlary soranyndan soň, tiresinyň abraýly adamlarynyň atlary bilen gyzyklandy. Şeýle uzak ülkeden gelen bir nätanyş adamyň tiresi bilen gyzyklanyp, ýolbaşçylarynyň atlaryny sorap, käbir ýagdaýlary barada sowal bermegiň diňe mukaddes adamlara mahsus bolup biljekdigini duýan badyna Munkyzda yslam dinine bolan hormat artyp, yslamyň şertlerini öwreneninden soňra öz ýurdy bolan Hejere dolanypdyr. Ol yzyna gaýtjak bolanda, Pygamberimiz tarapyndan ondan abdylkaýs jemagatyna ýüzlenilip ýazylan hat iberilen bolsa-da, namaz okaýandygyny adamlardan gizlän Munkyz bu mukaddes haty başga birine görkezmäge ýürek edip bilmändir. Ýöne aýaly bu işden habardar bolup, ýagdaýy kakasy Eşej Asara mälim edipdir. Şondan soňragiýewdir gaýynata duşuşypdyr. Eşej derrew hak ýol bilen tanyş bolmak, yslamyň nämedigine göz ýetirmek kül-külüne düşüpdir. Soňra ol Pygamber alaýhyssalamyň mukaddes hatyny öz tiresine degişli asar we muharib uruglaryna okap beripdir. Olaryň köňlüni iman höwesi gaplap alyp, bir topar düzüp, Pygamber alaýhyssalamyň beýik huzuryna ilçi edip ibermek kararyna gelipdirler. Olar nurly Medinä golaý baranlarynda Muhammet alaýhyssalam sahabalary bilen gürrüň edip oturan eken. Oňa: «Ine, bu tarapdan bir kerwen gelýär. Bular gündogarly adamlaryň iň gowularydyr. Aralarynda Eşej Asary hem bar» diýip habar beripdirler. Omar (r.a.) olaryň öňünden çykyp, saglyk-amanlyk soraşanyndan soň, olaryň öňüne düşüp, Medinä dolanypdyr. Bisetden (Muhammet alaýhyssalama pygamberlik berilmeginden) ozal Muhammet pygamberi öz meşhur hutbasy bilen begendiren Kus ibn Sagydanyň kowumyndan bolan bu ilçiler topary hakyndaky gürrüň bu ýerdäki gürrüňden has uzyndyr. Ol hakda bir gowy kyssa bar. Şondan diňe bir wakany gürrüň bereliň. Muhammet pygamber (s.a.w.) Abdylkaýs Eşeji: «Mydama sende Allahü tagalanyň halaýan iki häsiýeti, ýagny,sabyrlylyk bilen seresaplylyk bar»diýen hoş habar bilen begendiripdir. Ol hem: «Meni iki sany halanýan häsiýetli edip ýaradan Şöhratly Beýik Allahü tagala öwgi bolsun» diýip jogap beripdir.
2Bular ol ülkede çakyr we şerap ýasamakda, ýagny,üzümiň suwundan şerap ýasamakda ulanylýan küýzäniň dört görnüşiniň atlarydyr. Olaryň içine guýlan üzüm suwy çalt turşap, şeraba öwrülermiş. Hantem – içine syrça çaýylan, agzy bir gapdalynda edilip ýasalan gyzyl ýa-da ýaşyl reňkli, palçykdan edilen küýze. Dubba – küýze hökmünde ulanylan içi boş gury kädi. Nakyr – üzümiň şiresini almaga amatly bolan içi oýulan agaç bölegi. Müzeffet – gara şepbik bilen suwalan küýze.