213 Yhramda wagty aýbaşysy gelen zenanyň ýagdaýy
عنَ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْها قَالَتْ: أَهْلَلْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ ، فَكُنْتُ مِمَّنْ تَمَتَّعَ وَلَمْ يَسُقْ الْهَدْيَ ، فَزَعَمَتْ أَنَّهَا حَاضَتْ وَلَمْ تَطْهُرْ حَتَّى دَخَلَتْ لَيْلَةُ عَرَفَةَ ، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللَّهِ ، هَذِهِ لَيْلَةُ عَرَفَةَ ، وَإِنَّمَا كُنْتُ تَمَتَّعْتُ بِعُمْرَةٍ ؟ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ :( انْقُضِي رَأْسَكِ ، وَامْتَشِطِي ، وَأَمْسِكِي عَنْ عُمْرَتِكِ). فَفَعَلْتُ ، فَلَمَّا قَضَيْتُ الْحَجَّ ، أَمَرَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ لَيْلَةَ الْحَصْبَةِ فَأَعْمَرَنِي مِنْ التَّنْعِيمِ ، مَكَانَ عُمْرَتِي الَّتِي نَسَكْتُ.
Ýene Äşe (r.a.) şeýle diýipdir: «Hoşlaşyk hajynda (Hajjetül-Weda) Allahyň Resuly (s.a.w.) bilen birlikde yhrama girip, gaty sesim bilen telbiýe (lebbeýk, Allahümme, lebbeýk) aýtdym. Men mütemetti1 hökmünde ýany bilen hedý, ýagny,gurbanlyk mal getirmeýänleriň biridim»2.
Äşe (r.a.) aýbaşysy gelip, Arafat gijesine çenli tämizlenmändigini ýaňzydyp bir söz aýtdy3. Şol gije ýetip gelende Äşe (r.a.): «Ýa Allahyň Resuly, ine, Arafat gijesi hem ýetip geldi. Men bolsa umra hajy bolmagy hem arzuw edipdim» diýipdir. Allahyň Resuly-da (s.a.w.) oňa: «Ýuwunmak üçin saçlaryňy çöz, daran we umrany soňa goý»4 diýip ýüzlenipdir.
Äşe (r.a.) aýdýar: «Men şeýle hem etdim. Hajyň ybadatlaryny ýerine ýetirenimden soň, Muhassapda5 bolangijämiz Allahyň Resuly (s.a.w.) doganym Abdyrahmana maňa ýoldaş bolmagy buýrup, öň başlan umra hajymyň ýerine Tenimden6 başlap, ýene bir umrany ýerine ýetirtdi».
1Mälim bolşuna görä, yhrama girmek, Arafat dagynda durmak, Käbäniň daşyna aýlanmak (togap), Sapa bilen Merwiniň aralygynda ylgamak (saý), saçyňy syrmak ýaly ybadatlaryň mukaddes ady hajdyr. Bu ybadatlaryň Arafatda durmakdan beýlekilerine umra diýilýär we ýerine ýetirilişi yslamdan öňki haj aýlarynda (şowwal, zilkade we zilhijje aýynyň başky 10 güni) ýerine ýetirilen ybadatlardan tapawutlanýan däldir. Umra kiçi haj diýmeleri-de bar. Mysal üçin, Arafatda durmagy öz içine alýan ybadatlaryň umumy jemine gysgaça haj diýlişi ýaly, uly haj hem diýilýär. Arafatda durmak ybadaty juma gününe gabat gelen haja ýönekeý halkyň arasynda uly haj diýilmegi hiç bir şerigat esaslaryna daýanýan däldir. Her ýylky haj uly hajdyr. Jahylyýet eýýamynda haj aýlarynyň içinde bir haj edilip, umra niýet edilmezdi. Pygamberimiz iň soňky haj eden ýylynda (Pygamberimiziň (s.a.w.) hijretden soňra ilkinji we iň soňky hajy şol ýyl ýüze çykypdy) köphudaýlylaryň bu adatyny bozmak üçin (şundan soňky aýatdan görnüşine görä), mikatda yhrama girilýän wagt islän adamyň haja, islän adamyň hem umra niýet edip biljeginihabar beripdi.
Haj aýlarynyň içinde ybadatlaryň ikisini, ýagny,haj bilen umrany birlikde ýerine ýetirmegiň üç ýoly bar:
1) Birinjisine ifrad diýilýär. Şonda hajy mikatda diňe haja niýet edýär. Ol haj ybadatlaryny doly ýerine ýetirip, yhramdan çykanyndan soňra (mekgelileriň edişi ýaly) mukaddes Mekgäniň daşyndaky Jirrana, Teýim, Hudeýbiýe ýaly bir ýerden umra niýet bilen täzeden yhrama girip, Arafatda durmakdan başga ybadatlary ýaňadan ýerine ýetirýär. Şeýle edene müfrid diýilýär.
2) Ikinjisine kyran diýilýär. Şonda hajy mikatda haj bilen umra birlikde niýet edýär we togap, ylgamak, saçyňy syrdyrmak ýaly haj amallaryny gaýtalamazdan, hem hajy, hem umra bolar. Beýle niýet edene karin diýilýär.
3) Üçünjisine temettü diýilýär. Şonda hajy haj aýlarynyň içinde mikatda diňe umra niýet edýär we Arafa gününden öň Arafatda durmakdan başga ybadatlary ýerine ýetireninden we yhramdan çykanyndan soňra (mekgelileriň edişi ýaly), haj gününde Mekgeden haj etmek üçin çykyp, Arafatda durmak, togap, ylgamak ýaly ybadatlary ýerine ýetirýär. Beýle edene mütemetti diýilýär. Sebäbi jahylyýet adatynyň tersine gidip, haj aýlarynyň içinde umrany ýerine ýetirdigi bolýar. Hanefi we şapygy mezhebine görä, has gowy görülýäni ifrad, ondan soňra hem temettüdir. Kyranyň sogaby has az hasap edilýär. Bir söze görä, temettü beýlekilerden has sogaplydyr.
Ine, şu hadysy-şerifdäki rowaýatdan aňlanylyşyna görä, musulmanlaryň enesi Äşe (r.a.) Pygamberimiziň (s.a.w.) iň soňky hajy döwründe ilki bilen temettü niýeti bilen yhrama giren bolup çykýar.
2Ibn Esiriň ömrüniň ahyrynda ýazyşy ýaly, hedý diýip, Hudaýyň ýoluna aýdylan bolsa-da, sogap gazanmak üçin niýetlenen bolsa-da, tapawudy ýok, Allahü tagala ýakynlaşmak niýeti bilen Mekge bilen Käbä bagyş edilýän haýwana ýa-da başga bir emläge aýdylýar. Adatça düýe, sygyr, dowar bagyş edilýär. Hedýini bileleşip beren hajy umra hajylyga, ýagny,temettä niýet etmez. Sebäbi hedýiniň eýesi bolan adam, gurban bermek üçin niýetlän malynyň damagyny çalýança,yhramdan çykyp bilmez. Gurban üçin bolsa gurbanlygyň birinji güni damak çalynýar. Şonuň üçin hem mütemetti gurbanlyk günlerinden has öň yhramdan çykyp, täzeden haj etmäge niýet etmelidir.
3Musulmanlaryň enesi hezretleri şol wagtky ýagdaýyny açyk beýan etmekden utanyp, kakdyryp gürläni üçin,rowaýatçy onuň sözlerini özüçe beýan edipdir. Bu ýerde gürrüňi ediljek bolunýan ýagdaýyň ýüze çykan ýeri barada aýdylanda bolsa, 202-nji hadysda beýan edilişine görä, ol ýer Mekgäniň golaýyndaky Serif diýilýän ýerdir. Zilhijjäniň bäşinji güni Mekgä girendiklerine, musulmanlaryň enesi hezretleriniň hem şol gün tämizlenendigine görä, şol ýagdaý üç gün dowam eden bolup çykýar.
4Äşäniň (r.a.) bu haj mahaly ifrad niýeti bilenmi ýa-da temettü niýeti bilen yhrama girendigi hakda jedel köpdür. Bu mesele rowaýatyň özünde aýdyňlaşdyrylmaýar. Onuň haja niýet edendigi hakynda ýegeni Kasym ibn Muhammet ibn Ebu Bekriň adyndan aýdylýan, umra niýet edendigi hakynda-da ýegençesi Urwa ibn Zübeýriň adyndan aýdylýan rowaýatlar bar. Käbirleri umra hakyndaky rowaýatlaryň ýalňyşdygyny çürt-kesik aýdýarlar. Ýene bir köp sanly alymlar bolsa rowaýatlaryň örän ynamdardyklaryna üns berip, rowaýatlary özara ylalaşdyrmaga çalyşýarlar. Olaryň pikirine görä, musulmanlaryň enesi hezretleri ilkinji nobatda haj niýeti bilen yhrama girip, mal gurban etmändir. Mal gurban etmeýänleriň isleseler haj niýetini bozup, umra niýet edip biljekdiklerini Muhammet alaýhyssalam aýdanyndan soň, başky niýetlerini bozanlar bilen birlikde,ol hem haj niýetini bozupdyr. Ol umra hajyny ýerine ýetirmäge niýet edip, şol maksat bilen hem yhrama giripdir. Aýbaşysy geleni sebäpli umrany tamam edip, ondan arassalanandan soňra haj niýeti bilen yhrama girmek oňa buýrulypdyr. Şeýdip hem ol karin bolup, Arafatda duran mahaly aýbaşysy gelmegi kesilmändir. Mal gurban berilýän günde tämizlenipdir. Şondan soňra togap etmek borjuny ýerine ýetiripdir. Newewi: «Etjek towabyň hajyňa-da, umraňa-da ýeter» diýilmegi-de muňa delildir» diýýär. «Umradan ýüz öwür» diýilmegi-de togap etmekden ozal aýbaşysy gelip, hajynyň puja çykmagyndan gorkan zenanyň umra hajy tamamlanmanka ony terk edip, onuň öwezine haja niýet etmeginiň ýerlikli boljagyna delildir. Alymlaryň esasy köplügine görä, şeýle eden zenan karin hajy bolar. Şapygy, Mälik, Ebu Hanife, Ebu Söwr dagylaryň hemmesi hem şu pikire uýýarlar.
5Muhassap diýilýän ýer Mekge bilen Mina dagynyň aralygynda ýerleşýär. Gurban baýramynyň dördünji güni tamamlanandan soňky gije (ýagny,zilhijje aýynyň on üçünji gününiň gijesi) şol ýerde geçirilýär. Bu ýere Haýfy Beni Kynana-da diýilýär.
6Tenim mekgelilere degişli ýeriň adydyr. Ol Mekgeden bir parsah uzaklykda ýerleşýär. Şol ýerde Äşäniň metjidi diýilýän bir metjit bar.